شکاف های اجتماعی در ایران (مجموعه مقالات)، زیر نظر محمد روزخوش

گروه فرهنگی: در زمستان ۱۳۹۶ و نیمه نخست ۱۳۹۷ بسیاری کسب و کارها در ایران با رکود دست به گریبان شدند، اما گروهی متفاوت هم بودند که ناگهان منزلتی ویژه یافتند؛تحلیلگران اجتماعی.مردم و به ویژه مسئولان که در برابر سرعت خیره کننده رویدادها سخت بهت زده و در قبال آینده به غایت بیمناک بودند از خود و دیگران می پرسیدند که چرا چنین شده است( مثلا چرا"جامعه"چنین سراسیمه می نماید؟چرا مردم به اظهارات و توصیه های مسئولان وقعی نمی نهند؟و علت سقوط آزاد مقبولیت دولتمردان چیست؟)و زین پس چه پیش خواهد آمد؟مسئولان نه فقط در طلب تحلیل هایی شسته رفته و "جامع الاطراف"بودند که از فرط منطق و شفافیت مو لای درزشان نرود،بلکه راه حل هایی جادویی هم می جستند که در کسری از زمان به بار نشیند و نتیجه بخش از آب در آید.

به گزارش بولتن نیوز، بدیهی است که راه حل های ساختاری و بنیادین نمی توانست مقبول طبع نازک اندیش متولیانی واقع شود که تحقق چنان راه حل هایی در تعارض محض با موقعیتشان قرار می گرفت.در طرف محققان، ناگهان گفتمان کارشناسی پرسروصدایی راه افتاد که مدعی بود مسئله برایش آشناست،از زیر و بم بحران ها آگاهی دارد،از علت ها و زمینه ها باخبر است و راه حل هایی هم در آستین دارد.تحلیلگران کوشیدند زیرکانه جایگاه مطمئن "گفتیم، اما گوش نکردند"را اشغال کنند.این در حالی است که علوم سیاسی و اجتماعی ایران، در طرد فرودستان چیزی کم از سیاست های رسمی نداشته،فقر و نابرابری هرگز به شکل جدی مسئله اش نبوده و جز از مجرای اشتغال خاطر که گذارش به سیاست روز،در تحلیل هایش ساختارها را هم به حال خود رها کرده است.

از جمله مفاهیمی که پایش به این مناقشه باز شد مفهوم شکاف های اجتماعی بود.گویا شکاف های جامعه ایران طنینی چنان رعدآسا یافته بود که دیگر نمی شد صدایش را نشنید.از حیث تاریخی،همه جوامع مدرن در بطن شکاف های اجتماعی تکوین یافته اند.دولت های ملی-واحدهای سیاسی دوره معاصر- از آغاز و حتی مقدم بر تشکیل شان در ورطه شکاف ها و تعارض ها گرفتار بوده اند.آنچه در زمانه ما"جامعه"نامیده می شود نام دیگر همین دولت-ملت هاست:جامعه ایران،جامعه امریکا،جامعه پاکستان و...... این خود نشان می دهد که چگونه"جوامع"عمدتا از دل پروژه ای سیاسی سربرآورده اند و بدین معنی هرچند امر اجتماعی و امر سیاسی بر هم منطبق نیستند، میان آنها پیوندی نزدیک برقرار است.بنابراین این ادعا تا حدی بدیهی می نماید که:"بنیادی ترین برداشت های ما از چیستی جامعه را خطابه عصر مدرن در باره ملت ها و هویت ملی ساخته است"(کلهون،۱۹۹۵:۱۳۹۹)

این مجموعه می توانست در بردارنده مقالات بیشتری باشد، اما به دلایل مختلف این امر میسر نشد.همچنین ترجیح متولیان آن بود که به جای مقالات متعدد اما پراکنده- ولو با کیفیت خوب- همه مقالات اثر حاضر با دو مقوله نابرابری و شکاف- و نیز با سایر مقالات کتاب- نسبتی بیابند.به رغم این، بی تردید جای خالی برخی موضوعات به چشم خواهد آمد و سوال برانگیز خواهد بود، از جمله 'شکاف قومی". از قضا این از جمله "شکافهایی است که صف بندی های رایج فکری و سیاسی را به حال تعلیق درمی آورد:چه بسا افرادی که نام شان نزدیکی و شباهت فکری را تداعی می کند اما در این موضوع دیدگاه های متعارضی دارند. و برعکس، کسانی که به تعارض فکری و سیاسی شهره باشند، اما اگر پرده را از تفاوت های صوری یا جزئی دیدگاهشان در باره"امر قومی" کنار بزنیم،ناگهان شباهتی خیره کننده مرئی شود.این شاید برخاسته از ملاحظات "واقع گرایانه"- مثلا با نظر به وضعیت بغرنج منطقه- باشد و شاید هم نمایانگر قدرت ایده ناسیونالیسم.

این کتاب کوشیده است از دریچه شکاف ها و نابرابری های اجتماعی به جامعه ایران بنگرد. مجموعه حاضر نه همه شکاف های اجتماعی را بازتاب می دهد و نه حتی مدعی کفایت بحث در همین موضوعات طرح شده در این کتاب است.بی تردید همچنان به پژوهش های گسترده تر و منسجم تر و تاملات دقیق تر در باره شکاف های اجتماعی در ایران محتاج هستیم.

(نام کتاب:شکاف های اجتماعی در ایران(مجموعه مقالات)/زیر نظر:محمد روزخوش/تعداد صفحات:۳۲۸صفحه/سال انتشار:۱۳۹۹/ناشر:پژوهشگاه فرهنگ،هنر و ارتباطات)