پژوهشی در باره ولایت، اثری از استاد شهید آیت الله سیدمحمدباقر صدر

گروه فرهنگی: برخی پژوهشگران نوگرا برآنند که تشیع را به عنوان پدیده ای نااصیل و ناگهانی در جامعه اسلامی بررسی نمایند و بخش شیعی را در پیکره امت اسلامی همچون جزئی بنگرند که در طول زمان شکل گرفته و شکل گیری آن، رهاورد رویدادها و تحولات اجتماعی معین بوده که به پیدایش اندیشه و مذهبی خاص به عنوان جزئی از آن پیکره بزرگ انجامیده و سپس این جزء به تدریج گسترش یافته است.

به گزارش بولتن نیوز، این پژوهشگران پس از طرح چنین فرضیه ای در تعیین رویدادها و تحولاتی که به پیدایش این پدیده و زایش این جزء انجامیده، اختلاف نظر یافته اند. برخی برآنند که عبدالله بن سباء و فعالیت سیاسی موهوم وی، حزب شیعه را بنیان نهاده است. برخی از آنان نیز پدیده تشیع را به دوران خلافت امام علی علیه السلام بازمی گردانند که زمینه ساز جایگاهی سیاسی در صحنه حوادث بود. بعضی نیز ادعا می کنند که پیدایش شیعه در رویدادهای پسین در زنجیره تاریخی جامعه اسلامی ریشه دارد.

به گمان من، آن چه بسیاری از پژوهشگران را به طرح چنین فرضیه ای واداشته و باورشان بخشیده که تشیع پدیده ای عارضی در جامعه اسلامی است، این است که شیعیان در صدر اسلام تنها بخشی ‌کوچک از مجموعه امت اسلامی را تشکیل می دادند. این واقعیت به پژوهندگان چنین القا نموده که قاعده جامعه اسلامی گرایش به غیرتشیع بوده است و در نتیجه، استثنا و پدیده ای عارضی است که باید علل پیدایش آن را از رهگذر تحولات گروه مخالف وضعیت حاکم دریافت.

اما منطقی نیست که کمیت و فراوانی عددی یا اندکی نسبی افراد را بنیان شناخت قاعده و استثنا یا اصل و انشعاب بدانیم. خطاست که بر پایه فراوانی تعداد، اسلام غیرشیعی را اصیل بشماریم و اسلام شیعی را به دلیل اندک پیروان آن، پدیده ای عارضی و منشعب شده ارزیابی کنیم. این کار با ماهیت دسته بندی های اعتقادی سازگار نیست؛ زیرا در موارد بسیاری، با رسالتی واحد روبه روییم که دسته بندی اعتقادی در آن صرفا براساس اختلاف در تعیین برخی از شاخصه های آن رسالت انجام شده است. گاهی دو دسته اعتقادی از لحاظ تعداد هواداران برابر نیستند، اما از لحاظ اصالت برابرند و هر دو به یک اندازه، از رسالت مورد اختلاف حکایت می کنند. هرگز روا نیست که در باره دسته بندی رسالت اسلامی به شیعه و غیرشیعه، دیدگاه خود را بر جنبه تعداد پیروان استوار کنیم.

نیز جایز نیست که فرض کنیم اندیشه شیعی در چارچوب رسالت اسلامی هم زمان با پیدایش تعبیر"شیعه" یا " تشیع" به عنوان یک اصطلاح و نام خاص، برای گروهی معین از مسلمانان پدید آمده است؛ زیرا پیدایش نام ها و اصطلاحات با شکل گیری محتوا و واقعیت آن رویکرد تفاوت دارد. بنابر این اگر کلمه " شیعه" را در تعابیر رایج در روزگار رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم یا پس از وفات وی نیافتیم، بدین معنا نیست که اندیشه و رویکرد شیعی وجود نداشته است.

اکنون باید با این رویکرد به بررسی مسئله تشیع و شیعه بپردازیم و به دو پرسش زیر پاسخ دهیم:
-(مذهب) تشیع چگونه ولادت یافت؟
- (فرقه) شیعه چگونه پدید آمد؟

(پژوهشی در باره ولایت/ نویسنده: استاد شهید آیت الله سیدمحمدباقر صدر/ مترجم: سیدابوالقاسم حسینی(ژرفا)/ ۹۶ صفحه/ سال ۱۳۹۸/ ناشر: پژوهشگاه تخصصی شهید صدر)