بررسی در جامعه شناسی فرهنگی ایران، اثری از دکتر منوچهر محسنی

گروه فرهنگی: طیف بسیار گسترده مسائلی که در حوزه جامعه شناسی فرهنگی در رابطه با کشوری مانند ایران، یعنی جامعه ای مملو از تحولات تاریخی و تحولات فرهنگی قرار می گیرد؛ انجام دادن هر پژوهشی را دشوار می کند و دشواری وقتی بیشتر احساس می شود که توجه داشته باشیم اساسا مرزبندی جامعه شناسی فرهنگی هم دشواری های خود را دارد و عملا پژوهشگر را ناگزیر به پیروی از چارچوب های قراردادی خودساخته می کند. به هنگامی که این کار را به تدریج آغاز کردم و گزارش حاضر پیکر خاصی پیدا کرد به این نکته رسیدم که در حقیقت پژوهشی پایان نیافتنی است. هرچند که الزامات گوناگون، فرمان پایان یافتن آن را می دهد.

به گزارش بولتن نیوز، در عین حال، حجم بالنسبه قابل توجه انواع گوناگون پژوهش ها و مطالعاتی که در ابعاد مختلف مسائل فرهنگی ایران در چند دهه گذشته انجام شده از یک سو، و اطلاعات آماری که به شیوه های گوناگون گردآوری و در مواردی نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، از سوی دیگر، زمینه را برای این بررسی تا حدودی فراهم کرده است و اساسا همین امکان نیز از انگیزه های دست زدن به این مطالعه بوده است. با این حال به رغم آنکه اطلاعات موجود نه پوشش کامل موضوعی فرهنگ را فراهم می آورد و نه همه از دوام و اعتبار لازم برخوردار است، تلاش بر آن بوده است که از اغلب مطالعات میدانی موجود در کشور استفاده شود، حتی آنهایی که از نظر روش، جامعه آماری، تعداد نمونه و بسیاری ضوابط دیگر نتواند مورد تایید جامعه علمی باشد، در حقیقت پیش از آنکه هدف ما، قضاوت قاطع، دلیل آوری و یا قطعیت گرایی باشد، نمونه آوری و انعکاس تمامی یافته ها و تلاش ها به امید روشن شدن زمینه های موضوعی در این عرصه گسترده است، چرا که حداقل فرضیه های متعددی را می تواند برای خوانندگان مطرح کند. بر این اساس در بسیاری از موارد از استنتاج کلی که ممکن است ناروا باشد، خودداری شده است.

نویسنده گزارش، نه داعیه آن را دارد که مقدمه جامعی بر جامعه شناسی فرهنگی ایران فراهم آورده است و نه( بر) این اعتقاد است که تمامی استنتاج های مذکور خدشه ناپذیر و بدون ایراد است و فقط آن چه را می تواند ادعا کند، دست زدن به یک کوشش علمی صادقانه برای شناخت نسبی برخی از ابعاد جامعه شناسی فرهنگی ایران( و نه فرهنگ در مفهوم گسترده و با استنتاجات مردم شناختی) است و امید آن را دارد که در این راه حداقل یک توفیق نسبی حاصل کرده باشد.

سخن گفتن از جامعه شناسی فرهنگی یک کشور در وادی امر حداقل با چهار دشواری عمده مواجه است:
مشکل اول جدا کردن جامعه شناسی از مردم شناسی است،... مشکل دوم که غیرمستقیم نیز با مشکل اول مرتبط است، ابهامی است که در مفهوم فرهنگ و قلمرو آن مطرح است، چرا که در هر دو رشته مردم شناسی و جامعه شناسی تعریف بسیار متفاوتی از فرهنگ ارائه شده است و نمی توان عملا به وحدت نظری در این زمینه دست یافت.

مشکل سوم ناشی از پیوند دو مفهوم جامعه شناسی و فرهنگ و ساماندهی به رشته ای است که هم، پاره ای از پژوهشگران موجودیت آن را با سوال مواجه می کنند و هم، جوان و در حال تکوین و شکل گیری است و تعریف پذیری آن دشوار. بر این دشواری ها نکته چهارمی را نیز باید اضافه کنیم و آن فقدان یا حداقل کمبود مطالعات مشابه است...

می توان اهداف کاربردی این مطالعه را در موارد زیر خلاصه کرد:
۱. شناخت و تحلیل ابعاد مفهومی زمینه جامعه شناسی فرهنگی
۲.کاریست یافته ها و اطلاعات پژوهشی در کالبد مفهومی مورد ارائه
۳.دستیابی به یک طرح اولیه از جامعه شناسی فرهنگی ایران
۴.روشن کردن خلاء ها و زمینه هایی که باید در این موارد بررسی های بیشتر صورت گیرد.
۵.بازشناسی و توجه به مسائل خاص فرهنگی ایران
۶.فراهم آوردن چارچوب اولیه مقدماتی نظری به منظور مطالعات تکمیلی در آینده...

( بررسی در جامعه شناسی فرهنگی ایران/ پژوهش و نگارش: دکتر منوچهر محسنی/ تعداد صفحات: ۴۳۸ صفحه/ سال انتشار چاپ اول: ۱۳۸۶/ ناشر: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی)