بار حقوقی برجام در عدم توجه به قواعد حقوقی شکل گرفته است

گروه بین الملل: مصطفی مطهری* در یادداشت پیش  رو که پیرامون برجام نگاشته شده، نویسنده معتقد است: در واقع در تحلیل آنچه در نظام بین الملل رخ می دهد علاوه بر نشان دادن ابعاد ظاهری پدیده بوقوع پیوسته، نمایان ساختن پیامدها و نتایج آتی آن نیز از زوایای مختلف و گاهاً متضاد از جایگاه والایی برخوردار است. 

به گزارش بولتن نیوز، متن این یادداشت که به صورت اختصاصی در اختیار خبرنگار ما قرار گرفته به شرح زیر می باشد: 

در حوزه تحلیلِ مسائل کشورها در عرصه بین المللی با علم سروکار داریم. بطوریکه در این عرصه فراخ از علم سیاست گرفته تا تاریخ، علوم اجتماعی، فرهنگی و ... بعلاوه حقوق بین الملل نقش ویژه و جایگاه بحق تاثیرگذاری دارا می باشند. در واقع در تحلیل آنچه در نظام بین الملل رخ می دهد علاوه بر نشان دادن ابعاد ظاهری پدیده بوقوع پیوسته، نمایان ساختن پیامدها و نتایج آتی آن نیز از زوایای مختلف و گاهاً متضاد از جایگاه والایی برخوردار است. 

با این وجود نکته مهم در این رابطه که باید مورد توجه قرار گیرد این است که هرچند در مبنای عملیِ موضوعات مورد بحث در عرصه بین الملل، علم سیاست و سایر علوم مرتبط به تحلیل وقایع می پردازند اما نباید فراموش کرد که این مایه تحلیلی برگرفته از وقایع رخدادی که بسترها را برای تحلیل های مختلف فراهم ساخته است به نوعی وابسته به چگونگی و نحوه درک و دریافت واقعه مربوطه در شکل گیری تحلیل ها می باشد.

از این رو در این راستا باید توجه کرد که موضوعات در عرصه کلان بین المللی با سازوکارهای حقوقی از قابلیت های درون علمی خود خارج نشده و جلوه فردی و یا تحلیل سازمانی – یا انتفاعی - بخود نخواهد گرفت. چرا که قواعد و اصول مشخص، واضح، مبرهن و بدیهی می باشند. به عبارتی باید عنوان کرد که ما در حوزه حقوقی با قواعد و ضوابط تعیین شده و مشخص روبرو هستیم که چارچوب را برای مرتبطین با وقایع و تحلیل گران مرتبط با آن را نشانه گذاری کرده است. از این رو است که برجام نیز علیرغم رهاورد سیاسی آن دارای بار های سلبی حقوقی برای کشور در عرصه نظام بین الملل می باشد؛ بطوریکه پایبندی و یا عدم پایبندی نظام اسلامی در ایران به این تعهد بین المللی با نظارت صریح و سخت اعضای گروه مذاکره کننده با جمهوری اسلامی ایران را به همراه دارد؛ و این شرایط تحمیلی بین المللی به همراه الزام های سیاسی – حقوقی آن برای جمهوری اسلامی ایران در حالی است که شرایط مشابه آن از لحاظ حقوقی برای 6 کشور دیگر (1+5) مذاکره کننده با ایران در صورت نقص و یا بی توجهی به مفاد تعهدات طرفین، بطور متقابل وجود ندارد.

در واقع عدم الزام برای طرفین مذاکره با ایران در رابطه با برجام و عدم وجود ضمانت اجرایی برابر برای کشورهای درگیر در موضوع مذاکرات هسته ای با ایران (برجام) و عدم وجود نهاد یا نهادهای شناخته شده بین المللی و یا عدم آینده نگری در مشخص کردن یک سازمان یا کارگروه فائقه بین اللملی برای رصد کردن اعمال و تصمیمات طرفین در اجرای تعهدات از جمله نواقص مربوط به برجام است که موجبات باز بودن میدان کنش چالش زا و تهدید کننده این تعهدات را نوعاً از سوی ایالات متحده آمریکا را فراهم آورده است.

از آنجا که برجام یک تجربه خاص بین المللی است محتملاً عواقب خاص بین المللی را نیز با خود حمل می کند؛ به عبارت دیگر اینکه در عرصه حقوقی، برای اتخاذ تصمیمات با توجه به خاص و یا عام بودن موضوع حقوقی عمل می شود. در صورت خاص و منحصر بودن مسائله مربوطه شرایط اتخاذ تصمیم اگرچه مشکل تر و سخت خواهد بود اما بنوعی دایره عناصری و گزاره ای تصمیم نیز وسیع تر و بازتر خواهد بود؛ اما در صورت عام بودن موضوع حقوقی اتخاذ تصمیم با استناد به موارد مشابه و یا رویه های حقوقی اتخاذ می گردند؛ بدن معنا که مسیر، راه و جهت برای تصمیم سازی مشخص است. از این رو در رابطه با برجام نکته مهم این است تجربه بین المللی ایران، به عنوان یک رویه سیاسی و حقوقی، بدیل خواهد شد. رویه ای که هزینه های آن را باید ایران بپردازد و بر دوش ایران خواهد. رویه ای که هر روز با چالش و تهدیدی واقعی و غیر واقعی برای ایران زوایای ضعف و ناقص بودن خود را با اعمالی از نقص آن در بندهای آن که حامل تحلیل های انتفاعی از موضوع به نفع طرف دیگر یا دیگر طرف است، خود را نشان می دهد.

*دکتری علوم سیاسی