منزلگاه بیست و سوم؛ آثار تاریخی شمیران

گروه میراث فرهنگی و هنرهای سنتی، هرسال با فرارسیدن بهار طبیعت و تعطیلات نوروز که پیش درآمدی است برای تعطیلات طولانی تر تابستان و زمان استراحت بچه مدرسه ای ها و خانواده ها و از این ها مهم تر با بهبود شرایط جوی و تلطیف آب و هوا در نیمۀ نخست سال، مسافرین کوله بارشان را بر دوش گذارده و به راه می افتند.

به گزارش بولتن نیوز، دراین راستا سفر می ­کنیم به جای جای شگفت انگیز ایران که شاید از نظرمان پنهان مانده باشند. باشد که با مطالعۀ این نوشته­ های توصیفی، شور سفر و از نزدیک تماشا کردن این گنجینه ­های وطن در ما زنده گشته و رهسپار منزلگاه ­های ناشناخته شویم.

در این منزل قصدداریم با سفری به اعماق تاریخ، حدود 200 تا 300 سال عقب برویم و درخصوص آثار باستانی منطثقه ای صحبت کنیم اگرچه امروز در حاشیۀ پایتخت ایران امروزی قرار گرفته است، اما در آن زمان نسبتی برابر با تهران داشت و منطقه ای بود بس مهم به نام شمیران!

آثار تاریخی شمیران

نام برخی از آبادی های شمیران مانند طحبرشت(تجریش)، فرحزاد، ونک در کتب بسیار قدیمی ذکر شده اند. و سابقه ی تاریخی آن ها ایجاب می نماید که بناهای تاریخی قابل ذکری هم در شمیران موجود باشد و آن چه مناسب باشد در این جا معرفی می شود.
 
بقعۀ امازاده قاسم (ع) (در شمیران)
 
از چندی قبل ادارۀ کل باستان شناسی دست به تعمیر و تجدیدکاشیکاری گنبد بقعۀ امامزاده قاسم شمیران که در زمرۀ آثار تاریخی متبرک ایران به شمار می رود، شده اند. ادارۀ کل اوقاف اعتبار این عمل را فراهم ساخته و به اختیار ادارۀ کل باستان شناسی گذاشته اند و جناب آقای علی اصغر حکمت برای این انجام این خدمت مقدس نهایت کوشش و مجاهدت خود را مبذول داشته اند.
 

بقعۀ امامزاده قاسم بر فراز بلندی مشرف به قریۀ ییلاقی که به مناسبت بقعۀ مزبور به همین نام خوانده می شود در کنار دره ی نزهت انگیز و لطیفی به نام "گلاب"دره در دامان کوهستان شمیران واقع شده است.
 
قسمت قدیمی و اصلی بقعه برج عشت ضلعی آجری است که حرم امامزاده را تشکیل می دهد و ضریح و صندوق تاریخی عتیقه در ان قرار دارد و گنبد کاشی بر فراز آن بنیاد گردیده است. برج مزبور به احتمال قوی از آثار قرن هفتم هجری بوده است.
 
در زمان شاه طهماسب اول، شهریار اول صفوی صندوقی بر روی مرقد نهاده و ظاهراً ایوان کوچکی از جانب مشرق بر بقعه ی هشت ضلعی قبلی افزوده اند و با تمام توجه و علاقه ای که شاه طهماسب اول به تکریم و عمران بقاع متبرکه در تمام خاک ایران به خرج داده می داده و مخصوصاً به آبادی شهر نوبنیاد تهران و اماکن و قراء اطراف آن علاقه ی بسیاری داشته است، بسیاری از امامزاده ها و بقاع دیگر نیز در کشور ما که مرکز تشیع به شمار می روند مورد این گونه اقدامات قرار گرفته اند و به همین جهت در بقاع و امازاده های متعدد دیگر نیز مشاهده می شود که ایوان و در و صندوق و ملحقات و متعلقات دیگری مشتمل بر کتیبه هایی به نام شاه طهماسب اول و مورخ به زمان این شهریار نیکو نهاد و پاک عقیدت وجود دارد.
 
با ملاحظه ی کتیبه های موجود در این بقعه معلوم می گردد که در سال نهصدو سصت و سه هجری یعنی مقارن با سی و سومین سال شهریاری شاه طهماسب اول صفوی صندوق مطهر امامزاده قاسم شمیران در وسط حرم قدیمی نصب شده است و بانی صندوق کمال الدین شادی بیک و استادان سازنده ی آن قطب الدین و سیف نجار پسران اسکندر معصوم لواسانی بوده اند.
 
 
امازاده صالح (تجریش)
 
این بقعه بنای چهارگوش بزرگ و محکمی است که تصور میرود مربوط به قرن هفتم یا هشتم هجری باشد و در کنار درخت چنار بسیار کهن سالی در آبادی بزرگ تجریش واقع می باشد.


هلاکو میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار در سال هزارو دویست و ده بانی تعمیرات و تزئینات آن شده نقاشی ها و اصلاحات داخل حرم و احداث گنبد و کاشی کاری آن را انجام داده است طبق کتیبه های موجود در بنا مدفن صالح برادر امام هشتم (ع) می باشد در سال هزارو سیصدو بیست و سه خورشیدی مرحوم فداکاری حسن فداکاری بانی تعمیر و کاشی کاری مجدد گنبد گردید.
 
امامزاده معصوم صالح (فرحزاد)
 
 
در شمال شرقی قریه در دامنه ی کوهستان، گنبد یک پوش آجری پدیدار است که تاریخ ساختمان بنای آن بر لوحه ی سنگی مرقوم و طرف بالای مرقد در داخل ضریح بر روی زمین نصب می باشد. این بنا در سال نهصدو هشتادو شش یعنی سال دوم سلطنت سلطان محمد پدر شاه عباس ساخته شده است. عبارت است از گنبد یک پوش آجری ساده می باشد در وسط محوطه ی مربع شکل داخل آن ضریح چوبی مشبک موسوم به خانه بندی مربع خراطی قرار گرفته است. این گونه ضریح چوبی مانند ضریح های نقره دارای خانه های مربع است که محل التقای چوب های قائم و افقی را کروی شکل می سازند.
 
امازاده معصوم (بریانک)
 
بقعۀ امازاده معصوم در بریانک آخرین بقعه است که نوشته های مربوط به قبل از عهد قاجاریه در بنای آن مشاهده شده است .
 
کاخ های سلطنت آباد
 
در تاریخ یازده بهمن ماه هزارو سیصدو سی و چهار ذیل شماره ی چهرصدو هجده در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
 
از آنچه ناصرالدین شاه قاجار ضمن احداث باغ وسیع سلطنت آباد بنیاد نهاده است دو بنای قدیمی باقی می باشد یکی عمارت حوض خانه مزین به گچ بری های عالی که بر مطهر قنات ساخته اند و دیگری بنای مشتمل بر برج چند اشکوبه که در طبقات مختلف ان نمونه های مختلف هنرهای ظریف معماری ایران از مقرنس کاری و گچ بری و آئینه کاری و غیره به کار رفته است و چون سلطنت آباد از اماکن نظامی مهم به شمار می رود.


کاخ صاحبقرانیه (نیاوران)
 
محمد شاه قاجار در نیاوران باغی داشت و عمارتی در آن بنیاد نهاد و ناصرالدین شاه آن را توسعه داد و عمارات مختلف در آن ساخت از جمله تالار بزرگ جهان نما و اطاق ها و حوض خانه و متعلقات دیگر آن، که هم اکنون نیز از مهم ترین کاخ های سلطنتی به شمار می رود و به نام کاخ صاحبقرانیه موسوم است. معماری شیوه های مشترکی از اصول ساختمان ایرانی و  اروپایی در آن به کار رفته آئینه کاری های عالی و تابلوهای نقاشی و سرسرها و پلکان های زیبا و منظر عالی که به نقاط مختلف و جلگه ی تهران مسلط می باشد. عمارت خوابگاه احمد شاه قاجار در قسمت دیگر باغ مزبور قرار دارد که آن هم بنای جالب توجه و زیبایی است.


در سال های آخر دوران پهلوی  نیز کاخ نوبنیادی در محوطه ی شمالی صاحبقرانیه ساخته شده است که تلفیق قابل توجهی از معماری اصیل ایران و معماری تازه را در بر دارد.