سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی، ژئوپلیتیک و ژئوکالچر اثری از ایمانوئل والرشتاین

گروه فرهنگی: دهه هشتاد میلادی با فریادی بلند ختم شد، نه با آهی کوتاه. ۱۹۸۹ سال فروپاشی مارکسیسم- لنینیسم به عنوان شیوه حکومتی، نظام ایده ئولوژیک و قطب جاذبه سیاسی بود. ناگهانی بودن این فروپاشی( و اساسا خودفروپاشی) از نظراکثر مردم شگفت انگیز می نمود....تلاش در این راه( یعنی تجزیه و تحلیل وقایع بدون فاصله گرفتن از آن ها) باعث سوء تعبیر وقایع و مهم تر از آن موجب آموختن درس های غلط از آن ها می شود. این چیزی است که من از رخ دادن آن هراس دارم: ما در حال گذار از دوره استنباط پی آمدهای وقایع ۱۹۸۹ هستیم، استنباط هایی که ماهیتی عجولانه و کاملا تحریف شده دارند؛ تنها باید امیدوار بود که این دوره کوتاه باشد.

به گزارش بولتن نیوز، بسیاری از مفسران سال ۱۹۸۹ را سرآغاز دوران صلح آمریکایی تلقی کرده اند، اما نظری که در این کتاب مطرح می شود کاملا عکس آن است؛ به طوری که سال ۱۹۸۹ پایان دوران صلح آمریکایی تلقی می گردد.

برای درک وقایع سال ۱۹۸۹ لازم است سه بردار بنیادی تجزیه و تحلیل شوند. اولین آنها الگوی چرخه ای تسلط ها در نظام نوین جهانی است. دوم، برملاشدن پوشش های ایده ئولوژیک اقتصاد جهانی سرمایه داری بین سال های ۱۷۸۹ تا ۱۹۶۸ است و سوم، فقدان قطعیت عمیق مفهوم تکامل، یا چگونگی وقوع گذار از نظامی تاریخی به نظامی دیگر است....همه آن چه می توانیم در این مقدمه انجام دهم ترسیم تصویری وسیع و گسترده است، با این امید که این مقدمه خواننده را قادر سازد جزئیاتی را که در این مقاله ها(و نیز در نوشته های دیگر من) یافت می شود، به هم پیوند دهد...

پی آمد اصلی انقلاب فرانسه به عنوان واقعه ای تاریخی برای اقتصاد جهانی سرمایه داری، بلوغ فرهنگی نظامی ارزشی بود که با انباشت بی پایان سرمایه بیش ترین همخوانی را داشت. وقایع سالهای ۱۷۸۹ تا ۱۸۱۵ آگاهی های سیاسی متداول را تغییر داد و تصور طبیعی بودن تغییر را بر ذهنیت عموم تحمیل و انتظار تکامل واقعی مکانیسم های سیاسی نظام را در مردم ایجاد کرد. در پاسخ به این جهان بینی جدید بود که قرن نوزدهم شاهد ظهور سه ایده ئولوژی نظام نوین جهانی، یعنی محافظه کاری، لیبرالیسم و سوسیالیسم و مقارن با آن، نهادینه شدن شیوه های تبدیل این ایده ئولوژی ها به واقعیت تجربی یا به عبارتی علوم اجتماعی تاریخی بود.

در مبارزه این سه ایده ئولوژی با یکدیگر، که در صحنه عمل سیاسی اغلب منجر به اتحاد دوتای آن ها علیه سومی می شد، خطوطی که مواضع آن ها را از هم متمایز می ساخت بسیار نامشخص بود. این سه موضع به هیچ وجه ثبات نداشتند....تجزیه و تحلیل سیر تکاملی این سه ایده ئولوژی آشکار می سازد که پس از ۱۸۴۸ و تا ۱۹۶۸ لیبرالیسم به عنوان جهان بینی غالب نضج یافت....لیبرالیسم دو امتیاز برجسته داشت: نخست آن که روند بنیادی نظام را منعکس می ساخت- یعنی گسترش بی پایان، انطباق پیوسته صورت و باز تولید دائمی جوهر همراه با چشم انداز مشارکت همگانی در جامعه ای نیکو، هرچند که این جامعه هنوز نابرابر باشد....انقلاب ۱۹۶۸ حقانیت لیبرالیسم در همه تظاهراتش را به چالش فراخواند...

رد ایده ئولوژی لیبرالیسم( در اشکال ویلسونی و لنینیستی آن) رویداد کم اهمیتی به شمار نمی رفت. این امر، در واقع، بیان گر قطع رابطه بنیادی با مقدمات فکری ای بود که من آن را ژئوکالچر اقتصاد جهانی سرمایه داری می خوانم. برخی ژئوکالچر را روبنای این اقتصاد جهانی توصیف می کنند. من ترجیح می دهم آن را زیربنا بدانم، یعنی بخشی که از چشم پنهان تر است و از این رو، ارزیابی آن نیز دشوارتر است، اما بخشی است که بدون آن تغذیه دیگر بخش ها ممکن نیست. در قیاس با ژئوپلیتیک، اصطلاح ژئوکالچر را برای مقدمات فوری فوق برمی گزینم، نه به خاطر این که اصطلاحی فرامحلی یا فراملی است، بلکه بدین خاطر که بیان گر چهارچوب فرهنگی ای است که نظام جهانی در محدوده آن فعالیت می کند. از ۱۹۶۸( و به ویژه در دهه هشتاد) ژئوکالچر به سه شکل عمدا به چالش خواسته شده است که این سه شکل در واقع گونه هایی هستند که مضمونی واحد دارند که عبارت است از رد ادعاهای جهان شمول لیبرالیسم...

نظام جهانی اینک در حال تحول است. دیگر زمان انباشت جزئی و دائم چرخه ها و روندها به سرآمده است...

( سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی؛ ژئوپلیتیک و ژئوکالچر/ نویسنده: ایمانوئل والرشتاین/ مترجم: پیروز ایزدی/ تعداد صفحات: ۳۵۲ صفحه/ سال انتشار چاپ اول: ۱۳۷۷/ ناشر: نشر نی)