مردم دولت جدید را قبول نداشتند و تظاهرات متوقف نمی شود

روحانیون تقاضاهای جدیدی داشتند، دولت هدف این انتقاد بود که لنگه دولت قبلی است، اینکه اکثریت طرفدار شاه شوند مشکل بود، و به نظر می رسید که اصلا امکان ندارد که تظاهرات متوقف شوند. اما شکی نبود که شاه نیروی نظامی و سیاسی لازم برای تقویت خود را داشت و این کار تنها نیاز به تصمیم گیری داشت. بعد از اعلام حکومت نظامی در تهران، سفارت نظر داد که آنها کاملا مطمئن هستند که نیروهای امنیتی در سرکوب «یاغی گری» های چند هفته گذشته موفق خواهند بود.

گروه بین الملل، چندی پیش وزارت خارجه انگلستان تحلیلی محرمانه را منتشر کرد که به تحلیل سیاست انگلستان در ایران در سال های 1353 تا 1357 می پرداخت. در این تحلیل که به قلم نیکولاس براون، از دیپلمات های ارشد انگلیسی نوشته شده که در سال 1999 تا 2002 سفیر انگلستان در تهران هم شد، تحلیل انگلستان از شرایط کلی ایران در این سالها و سیاستی که این کشور در پیش گرفته بررسی شده و هدف مشخص شدن اشتباهات احتمالی این تحلیلها و سیاست برآمده بر آنها بدین منظور است که در آینده از جلوگیری این اشتباهات جلوگیری شود.

به گزارش بولتن نیوز، در ماه مارس سال 1979 (چند هفته پس از پیروزی انقلاب ایران)، دکتر دیوید اوون، وزیر امور خارجه آن زمان انگلستان، درخواست انجام یک تحلیل تاریخی مفصل از سیاست بریتانیا در قبال ایران در سال های متنهی به انقلاب را کرد.

آقای براون سوالاتی را مطرح می کند که برای کسانی که درگیر هدایت روابط خارجی هستند شایان توجه می باشد. مسائلی مانند ایجاد تعادل بین کار سیاسی و تجاری، سطح تعهد به یک حاکم خاص، اینکه در یک رژیم اقتدارگرا تا چه میزان می توان با اپوزیسیون ارتباط برقرار کرد و می توان آینده دولتها را پیش بینی کرد، مخصوصا در ارتباط با جهان سوم، از اهمیت زیادی برخوردار هستند. شایان ذکر است که قسمت های قبلی این سلسله گزارش ها در قسمت اخبار مرتبط در پایین صفحه قرار دارند. در ادامه بخش ششم این تحلیل تقدیم می گردد.

در طول بهار، سفارت نگران این بود که آیا نتیجه گیری های قبلی آنها که در پایان ژانویه مطرح شده بود همچنان معتبر است یا خیر، و به نظر می رسید که قضاوت ها تغییر کرده اند .این موضوع بدون شک نشان دهنده بحث های مفصل و اختلافات درون سفارت بود. شورش های تبریز در ماه فوریه یکی از بدترین درگیری ها در سالیان اخیر توصیف شد، و اشاره شد که این حوادث تاثیری منفی بر اعتماد مردم به دولت خواهند داشت.
اما گزارش یکی از اعضای خزانه داری که از تبریز بازدید کرده بود می گفت که «این شورشها نه به مثابه نوک کوه یخی که بالاخره از جایی بیرون زده باشد، بلکه اقدامی ناگهانی و مقطعی بودند.»
همین عضو خزانه داری کمی قبل از ترک تهران، دیدگاه بدبینانه تری داشت و معتقد بود که شورشها در قم و تبریز نشان دهنده قدرت سیاسی ای هستند که مقامات مذهبی از آن برخوردارند، و اینکه توجهات دوباره به سمت خمینی جلب شده است. شاه باید تلاش زیادی انجام دهد تا تنش ها را آرام سازد. وی در پایان گفت که نمی خواهد بدبین باشد، اما شدت فعالیت های اپوزیسیون شاید افزایش یابد.

مردم دولت جدید را قبول نداشتند و تظاهرات متوقف نمی شود

در ماه می گزارش دیگری در مورد جایگاه شاه هشدار می داد که شاه توانایی فراهم کردن زندگی خوب برای مردم را از دست داده است. اشاره شده بود که احتمال بروز اتفاقات بد بیشتر از اتفاقات خوش آیند است و ادامه داد که اگر اوضاع جدی شود رژیم به راحتی می تواند مخالفان را سرکوب کند. سفارت نتیجه گرفت که آنها فکر نمی کنند که تا زمانی که شاه زمام امور را به دست دارد، خطر جدی براندازی رژیم وجود داشته باشد.
در ماه می، در پی کشیده شدن شورشها به تهران برای نخستین بار، مخالفت ها وارد فاز جدی تری شد و سفارت نظر داد که شاید آشوب های بیشتری در کشور رخ دهد اما نیروهای امنیتی هشیار به نظر می رسند. در اواخر ماه می، سفیر قبل از اینکه برای مرخصی به انگلستان برگردد، تحلیل دیگری در مورد صحنه سیاسی نوشت. وی تکرار کرد که شاه رشته امور را از دست داده است و کشور در حال نزول است؛ پیدا کردن راهی برای خلاصی از این وضعیت سخت بود. اما وی گزارش داد که افراد کمی انتظار فروپاشی یا سرنگونی خشونت آمیز رژیم را داشتند. وی نتیجه گرفت که اگر قرار به شرط بستن در مورد قدرت و استقامت رژیم باشد، وی روی شاه شرط می بندد.
در همین حال وزارت خارجه در کل برآورد سفارت را قبول داشت، علی رغم اینکه در اوایل آن سال بدبین تر به نظر می رسید. در اوایل ماه مارس بعد از وقوع شورشهای تبریز، آنها نظر دادند که دلیلی برای تردید در این وجود ندارد که شاه و دولت وی می توانند قدرت را به خوبی در دست داشته باشند.

در نیمه ماه می، کارمندان واحد ارزیابی، بعد از جلسه ای که در آن نماینده وزارت خارجه نیز حاضر بود، نتیجه گرفتند که گرچه احتمالا تظاهرات ادامه می یافت، اما در صورتی که شاه دستور دهد، مقامات امنیتی قادر به سرکوب اعتراضات خواهند بود. آشوب ها تهدید قابل توجهی برای شاه محسوب نمی شدند. همان ماه وزارت خارجه در مورد تحلیل سفیر قبل از برگشتن به انگلستان نظر داد که شاید تحلیل وی کمی خوشبینانه باشد، اما آنها دلیلی برای قبول نکردن قضاوت کلی وی نداشتند.
در میانه ماه ژوئن، آشوب های مداوم متوقف شدند و سفارت نظر داد که به نظر می رسد چرخه اعتراضات قطع شده است. شاید آنها فریب آرامش ظاهری را خوردند و گزارش های کمی در مورد اوضاع سیاسی و اپوزیسیون در ماه ژوئن و جولای ارائه دادند؛ برای مثال آنها به وزارت خارجه در مورد دست به دست شدن دائمی نوار سخنان خمینی گزارش ندادند. در اوایل ماه آگوست، آنها برداشت مثبتی از سخنرانی معروف شاه مبنی بر اعطای آزادی های گسترده ارائه دادند، و این احتمال را در نظر نگرفتند که شاید این سیاست به عنوان نشانه ای از ضعف رژیم تعبیر شود.
کمی بعد آنها توسط وزارت خارجه از آشوب های اصفهان آگاه شدند، خبری که توسط یک شرکت انگلیسی که در آنجا حضور داشت به وزارت خارجه داده شده بود. آنها در پاسخ گفتند که رخدادهای اصفهان به خودی خود عامل نگرانی نیست. چهار روز بعد در شهر حکومت نظامی اعلام شد.
سفارت چند روز بعد هشدار داد که شاید آشوب های بیشتری در راه باشند. اما آنها افزودند این پیش بینی که رژیم قادر به تحمل مشکل نخواهد بود بدبینانه است. روز بعد، 17 آگوست، آنها گزارش دادند که مذهبیون بنیادگرا محبوب تر می شوند و توجه مردم به رساله امام خمینی جلب شده است.

زمانی که دولت آموزگار استعفا داد و جانشین وی اعلام کرد که اقدامات آشتی جویانه ای انجام خواهد داد، سفارت در یک تلگرام گزارش داد که این تصمیم به شاه تحمیل شده است، و به مثابه دادن امتیازی بسیار بزرگ به مخالفان مذهبی اش است. اما آنها قضاوت کردند که در بازه کوتاه مدت انتساب یک دولت جدید موجب فراهم آمدن فضای تنفس خواهد شد، و اینکه رژیم خواهد توانست ماه رمضان (از ششم آگوست تا پنجم سپتامبر) را بدون ناآرامی های جدی به پایان برد.
در بازه بلندمدت، تغییر مجدد دولت پس از گذشت تنها یک سال نشان دهنده این امر بود که شاه نخواهد توانست از زیر بار مسئولیت آنچه اتفاق می افتد شانه خالی کند. اما اگر تیم جدید شایسته باشند، خواهند توانست فضای کشور را تغییر دهند، و «شاید بتوان به طور منطقی انتظار داشت که رهبران مذهبی میانه رو تر دوباره جایگاه خود را بازیابند». برداشت کلی از این تلگرام مثبت بود.
در طی نیمه تابستان، وزارت خارجه در اقدامی محتاطانه سیاست خود در قبال ایران و حمایت بریتانیا از شاه در سایه وجود مشکلاتی که شاه با آنها مواحه بود را مورد بررسی مجدد قرار داد. اما، پس از دریافت چند گزارش از سفارت، آنها نیازی نمی دیدند که باور کنند شاه در معرض تهدیدی جدی قرار داشت. اعلام حکومت نظامی در اصفهان موجب آشفتگی مجددی شد که شاید که در اوایل سال هم حس شده بود و دوباره بدبین تر از سفارت شدند؛ آنها نمی دانستند که ناآرامی ها چقدر به طول خواهد انجامید «بدون اینکه شاه آنها را سرکوب کند یا خود کنار رود.»
بعد از تغییر دولت آنها گمان می کردند که چشم انداز سازش بین شاه و مخالفانش چندان جدی به نظر نمی رسد، گرچه این در راستای منافع بریتانیا بود شاه چنین کاری کند. در پنجم سپتامبر، بعد از دریافت اطلاعاتی مبنی بر اینکه روحیه شاه پایین آمده است، آنها برای نخستین بار هشدار دادند و پیشنهاد کردند که وزرا از جدی بودن اوضاع آگاه شوند.

در چهارم سپتامبر سفارت گزارش داد که فضا در تهران هراس آمیز است، و اینکه مردم می گفتند که تغییر دولت موجب خنثی شدن مخالفت ها نشده است، اما آنها تمایلی نداشتند که بر این اساس ارزیابی قبلی خود را تغییر دهند. بعد از تظاهرات پنجم سپتامبر در تهران در حمایت از دموکراسی، سفارت مدعی بود که هیچ ناظر خارجی در تهران انتظار نداشته است که وقایع این قدر سریع پیش روند.
روحانیون تقاضاهای جدیدی داشتند، دولت هدف این انتقاد بود که لنگه دولت قبلی است، اینکه اکثریت طرفدار شاه شوند مشکل بود، و به نظر می رسید که اصلا امکان ندارد که تظاهرات متوقف شوند. اما شکی نبود که شاه نیروی نظامی و سیاسی لازم برای تقویت خود را داشت و این کار تنها نیاز به تصمیم گیری داشت. بعد از اعلام حکومت نظامی در تهران، سفارت نظر داد که آنها کاملا مطمئن هستند که نیروهای امنیتی در سرکوب «یاغی گری» های چند هفته گذشته موفق خواهند بود.
واکنش اولیه در لندن نسبت به این اتفاقات در تهران بیشتر بدبینانه بود. وزیر کشور نظر داد که وی تحت تاثیر وسعت قدرت سیاسی مخالفان قرار گرفته است. کارمندان ارزیابی معتقد بودند که اعلام حکومت نظامی و تلفات جانی متعاقب آن احتمالا موجب تقویت انقلابیون شده است. آنها انتظار یک دوره حکومت سختگیرانه را داشتند و اشاره کردند شاه خواهد فهمید که اگر می خواهد در قدرت باقی بماند، دیگر نمی تواند سیاست آزادسازی را دنبال کند.

لینک کپی شد

گزارش خطا