او مورد استدراج قرار گرفته است از جایی که نمی‌داند

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب امروز به آیه 44 سوره قلم پرداخته شده و در آن آمده است:

فَذَرْني‏ وَ مَنْ يُكَذِّبُ بِهذَا الْحَديثِ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ

سوره قلم (68) آیه 44

ترجمه
پس، کسی که این کلام را تکذیب می‌کند به من واگذار؛ بزودی آنان را از جایی که ندانند به تدریج [به سوی عذاب ابدی] کشانیم؛

نکات ترجمه ای
«فَذَرْني‏»

ماده «وذر» در اصل به معنای «بی‌توجهی و رها کردن چیزی» (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏13، ص75) و به تعبیر دیگر، «دور انداختن چیزی از باب بی‌اعتنایی به آن» می‌باشد. (مفردات ألفاظ القرآن، ص862) تعبیر «ذَرْنِي و فُلاناً» یک اصطلاح رایج است به معنای این است که کار فلانی را به من واگذار کن و دلت را به او مشغول ندار. (تاج‌ العروس، ج7، ص588) این اصطلاح سه بار در قرآن کریم به کار رفته است (غیر از مورد فوق: ذَرْني‏ وَ الْمُكَذِّبينَ؛ «ذَرْني‏ وَ مَنْ خَلَقْتُ وَحيدا» مدثر/11)؛ و به لحاظ نحوی، حرف «و» می‌تواند واو عطف یا واو در معنای مع؛ و لذا عبارت پس از آن را هم می‌توان عطف به ضمیر متکلم وحده دانست و هم مفعول معه. (مجمع‌البیان، ج10، ص508؛ اعراب القران و بیانه، ج10، ص168)

این ماده در قرآن کریم 46 بار به کار رفته که تمامی موارد استعمال آن، در صیغه مضارع ویا امر بوده است؛ و گفته‌اند که اساساً این ماده در صیغه ماضی به کار نمی‌رود. (مفردات ألفاظ القرآن، ص862)

«سَنَسْتَدْرِجُهُمْ: سـ + نستدرج + هم»

ماده «درج» در اصل بر «رهسپار شدن چیزی» یا «رهسپار شدن در چیزی» (مُضِىِّ الشّى‏ءِ و المُضىِّ فى الشّى‏ء) دلالت دارد و گفته‌اند در برخی از استعمالاتش (مثلا أدرجتُ الکتاب) بر «پوشاندن و مخفی کردن چیزی» هم دلالت می‌کند. (معجم المقاييس اللغة، ج‏2، ص275) «درجة» به معنای «منزلت» و جایگاه است از این جهت که با صعود به دست آید، و غالبا برای اشاره به منزلت برتر به کار می‌رود: «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَة» (نساء/95) و جمع آن «درجات» است که بیشتر استعمالات این ماده در قرآن به این صورت است (مثلا: رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ، بقره/253؛ هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّه، آل‌عمران/163)؛ البته «درج» به معنای پیچیدن نامه و طومار و یا لباس هم به کار رفته است، چنانکه چیزی که پیچیده شده را «الدَرج» گویند؛ و از این جهت برای مرگ به طور استعاری به کار می‌رود [= طومار زندگی‌اش درهم پیچیده شد] (مفردات ألفاظ القرآن، ص311) برخی گفته‌اند اصل این ماده دلالت دارد بر حرکت مخصوصی همراه با دقت و احتیاط و به طور تدریجی (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏3، ص191) اما «استدراج» - که در قرآن کریم تنها دوبار و به همین صورت «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُون»‌ به کار رفته؛ اعراف/182؛ قلم/44 - به چه معناست؟
دو احتمال مطرح شده است:‌ ممکن است از همان معنای پیچیده شدن باشد و تعبیر «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ» یعنی آنها را همانند طوماری درهم می پیچیم که کنایه از غافلگیر کردن آنهاست؛ یا به معنای این است که آنها را درجه درجه [= تدریجا] می‌گیریم، که در حقیقت نزدیک نمودن تدریجی آنها به چیزی است مانند بالا و پایین آمدن از پله‌ها و نردبان [که تدریجی انجام می‌شود] (مفردات ألفاظ القرآن، ص312) و با توجه به اینکه ماده «درج» در معنای مرگ و هلاکت هم به کار برده می‌شود و «دروج» را به معنای هلاکت دانسته‌اند، برخی به سوی هلاکت کشاندن دانسته‌اند (ابن‌شهرآشوب، متشابه القرآن، ج1، ص185) ماده «درج» در قرآن کریم جمعا 20 بار آمده که تنها در همین سه صورت (درجة، درجات، نستدرج) به کار رفته است.

حدیث

1) از امام صادق ع درباره «استدراج» سوال شد. فرمودند: آن است که بنده گناهی مرتکب می‌شود پس به او مهلت، و مجددا نعمت می‌دهند تا اینکه بدانها سرگرم شود و از استغفار از گناهانش باز ماند؛ پس او مورد استدراج قرار گرفته است از جایی که نمی‌داند.   الكافي، ج‏2، ص452

2) چه موقع به «استدراج» گرفتار شده‌ایم و چه موقع، این نعمت‌ها استدراج نیست؟

الف. از رسول الله ص روایت شده است: هنگامی که دیدید خداوند به بنده آنچه دوست دارد می‌دهد و او همچنان به گناهانش ادامه می‌دهد، بدانید که آن استدراجی برای اوست که خداوند متعال فرمود: « آنان را از جایی که ندانند به تدریج [به سوی عذاب ابدی] کشانیم»          إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، ج‏1، ص75

ب. عمر بن یزید می‌گوید خدمت امام صادق ع عرض کردم من از خداوند عز و جل درخواست کردم که مال و اموالی روزی‌ام کند، روزی‌ام کرد؛ از او خواستم که فرزندی روزی‌ام کند، روزی‌ام کرد؛ از او خواستم خانه‌ای به من دهد، خانه‌ای روزی‌ام کرد؛ می‌ترسم نکند مبتلا به استدراج شده باشم. امام ع فرمود: اما جایی که حمد و سپاس خدا باشد استدراج نیست. الكافي، ج‏2، ص97

3) از امیرالمومنین ع روایت شده است: ای مردم! باید که خداوند شما را در هنگام نعمت ترسان ببیند، همان گونه که در نقمت‌ها و سختی‌ها هراسان می‌بیند؛ آن را كه در اموالش گشایشی داده شود و آن را استدراج ندید از امر ترسناکی خود را ایمن دانسته؛ و آنکه در اموالش بر او تنگ گرفتند و آن را امتحان ندید آرزویی [= پاداشى را كه اميد آن مى‏رفت] را هدر داده است.     نهج‌البلاغه، حکمت358

4) از امیرالمومنین ع روایت شده است: اما بعد! پس جایگاه مکر و خدعه در آتش است؛ از خدا بيمناك، و از هيبت و سطوتش بر حذر باشيد؛ خداوند پس از اتمام حجتها و بيم و وعيدها براى بندگان نمى‏پسندد كه از جایی که نمی‌دانند به انحراف و استدراج [= هلاک تدریجی] مبتلا گردند؛ و بدین سبب [= استدراج] سعی و تلاش بنده به بیراهه رود، تا آنجا كه وفاى به عهد را از ياد ببرد ولی خودش پندارد که كار خوبى مى‏كند؛ پيوسته در گمان و آزرو و غفلت از آن خبر مهم [= قیامت] بسر برد؛ به كار خود گره‏ها زند، و با جديت تمام مسیر هلاكت را درنوردد، در حالی که در مهلتی که خداوند وعده داده بسر می‌برد؛ همراه با غافلان سرگرم است، و همراه با گنهكاران روزگار می‌گذراند، با مؤمنان بر سر اطاعت خدا جدل كند و ظاهرسازى عياشان را تحسین می‌نماید؛ اينها كسانيند كه دلهایشان با شبهه دمساز است، به ناحق بر ديگران بزرگى كنند، و آن را مايه تقرّب به حق پندارند!
این بدان سبب است که آنان به هوا و هوس عمل می‌كنند، کلام حكيمان را دگرگون می‌سازند، و از سر جهالت و کورباطنی آن را تحريف می‌نمايند، و از اين كار قصد خودنمایی و ريا دارند، نه راه هدفمندی، نه نشان راهى، نه چراغ راهنمائى. تا اجل فرا رسد و به آبشخور نهائى خود رسند؛ و چون خداوند از نتيجه و عواقب كارشان پرده برگيرد، و آنها را از سرپوشهاى غفلت بدر آرد، به آنچه پشت كرده رو آرند و به آنچه رو آورده پشت كنند؛ نه از آرزوهائى كه [در دنیا] بدانها رسيدند سودی برند، نه از خواسته‏هائى كه بدان نائل شدند و حاجتهائى كه کام دل از آن برآوردند؛ بلكه همه وبالشان گردد، و اينك از آنچه بدنبالش مى‏دويدند بگريزند. من شما را از اين لغزشگاه بيم مى‏دهم، و به تقواپیشه کردن از خدایی می‌خوانم که غیر او سودی ندهد و ...

تحف العقول، ص154

تدبر

1️⃣ بعد از اینکه انواع راه‌های اتمام حجت با این منکران حقیقت طی شد، خداوند باب تهدید را باز می‌کند و به پیامبرش می‌فرماید اینها که قرآن را تکذیب می‌کنند با من تنها بگذار و کار آنها را به من واگذار و دیگر خودت کنار بکش و دلمشغول آنها مباش که خودم کارت را کفایت کنم. (مجمع‌البیان، ج10، ص510)

ثمره اجتماعی

در مقام تبلیغ دین، گاهی مخاطب بقدری لجوج و خیره‌سر است که دیگر از دست مبلغ کاری ساخته نیست. به تعبیر دیگر، در مورد برخی اشخاص، هیچ تلاشی برای هدایتشان نتیجه نمی‌دهد. البته ما ابتدا باید تمام تلاشمان را انجام دهیم، اما اگر تمام آنچه در توانمان بود انجام دادیم و او به راه نیامد، کار او را باید به خدا واگذار کنیم؛ و این گونه نیست که در مورد هرکسی موظف باشیم همواره و تا آخر عمر درصدد هدایتشان برآییم.

2️⃣ اینکه تکذیب‌کنندگان و دشمنان حق و حقیقت و برخی گناهکاران زندگی بی دردسری دارند و هرچه دلشان می‌خواهد برآورده می‌شود، بدین معنا نیست که حتما مورد توجه و عنایت خدایند؛ خیر؛ بسیاری از مواقع، مبتلا به سنت استدراج شده‌اند، یعنی خداوند آنها را در نعمتها رها کرده تا طغیانشان به نهایت خود برسد و به طور کامل نابود شوند.

یادمان باشد: اقتضای رحمانیت خداوند و اختیار دادن او به بشر در دنیا، آن است که وسایل حرکت را در اختیار هرکسی در هر مسیری که می‌خواهد بپیماید قرار دهد. اگر کسی بخواهد به جهنم برود، خدا راه او را نمی‌بندد!

شبهه
اگر خداوند راه جهنم رفتن بر مردمان را نبسته است، آیا ما حق داریم به اسم نهی از منکر، راه را بر آنان ببندیم؟

پاسخ ساده این است که ما خدا نیستیم؛ و کار خدا لزوما وظیفه ما نیست؛ برخی امور اقتضای خداییِ خداست؛ اما ما به عنوان بنده وظیفه دیگری داریم.
اما، پاسخ تفصیلی این است که در این سوال، بین اقتضائات نظام تکوین (اراده تکوینی خدا، و آنچه خداوند در جهان خارج محقق فرموده) با اقتضائات نظام تشریع (دستور خدا، که برای پیمودن مسیر سعادت است) خلط شده است. نهی از منکر، خواست، اراده، و دستور همان خدایی است که در نظام تکوین راه جهنم رفتن را هم باز گذاشته است.
به تعبیر دیگر، اقتضای اینکه خدا به انسان اختیار بدهد، این است که نظام تکوین را طوری قرار دهد که انسانها بتوانند جهنم هم بروند؛ اما اقتضای اینکه انسان به سعادت برسد این است که خداوند با اراده تشریعی خود نحوه پیمودن راه بهشت را به ما نشان دهد و ما را از ورود در جهنم برحذر دارد.
زندگی سعادتمندانه آن است که انسان، بر اساس دستورات خدا (اراده تشریعی او) رفتار کند نه اینکه به بهانه اختیاری که خدا به او داده، خلاف دستورات خدا را عمل نماید.

3️⃣ چرا با اینکه چمله اول را به صورت متکلم وحده آورد (او را به من واگذار)، جمله دوم را به صورت متکلم مع‌الغیر آورد (آنان را به استدراج می‌کشانیم)؟ در تعبیر «متکلم مع‌الغیر: ما» نوعی عظمت نهفته است و در این مساله (سنت استدراج و نعمت دادنی که تدریجا شخص را به هلاکت بکشاند) ملائکه موکل هم در کارند. (المیزان، ج19، ص396)

4️⃣ کسی که راه بدبختی و هلاکت را می‌پیماید، این گونه نیست که خودش متوجه شود. بسیاری از اوقات «از جایی که نمی‌داند» آن هم به صورت تدریجی به وادی هلاکت می‌افتد.

ثمره اخلاقی

کسی که سنت استدراج را جدی بگیرد، هیچگاه از مراقبه و محاسبه نفس غافل نمی‌شود.

5️⃣ زود قضاوت نکنید و هر رفاهی را نشانه سعادت ندانید. (تفسیر نور، ج10، ص188)

انتهای پیام/#