امام باقر: آنچه می‌دانید بگویید

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب امروز به آیه 38 سوره قلم پرداخته شده و در آن آمده است:

إِنَّ لَكُمْ فيهِ لَما تَخَيَّرُونَ

سوره قلم (68) آیه 38

ترجمه
که واقعا برای شما [مُجاز] است در آن، هر آنچه اختیار کنید!

حدیث

1) عبدالعزیز بن مسلم می‌گوید در مرو خدمت امام رضا ع بودم و درباره اختلاف مردم در مساله امامت بحثی مطرح شد ایشان فرمودند: عبدالعزیز! این مردم نادان‌اند و در نظراتشان فریب خورده‌اند. همانا خداوند عز و جل پیامبرش را قبض روح نکرد مگر اینکه دین را برایش کامل نمود و قرآنی فرستاد که در آن بیان هر چیزی بود؛ و در آن حلال و حرام و حدود و احکام و حمیع آنچه که مردم برای کمالشان بدان نیاز دارند نازل فرمود؛ که خداوند عز و جل فرمود: «ما در این کتاب چیزی را فروگذار نکردیم» (انعام/38) و در حجه‌الوداع که در سال پایانی عمرش بود نازل کرد: «امروز دینتان را برایتان کامل نمودم و نعمت را تمام کردم و اسلام را به عنوان دین برایتان پسندیدم» (مائده/3) و امر امامت، جزئی از همین تمام شدن دین است؛ او از دنیا نرفت مگر اینکه برای امتش مسیرهای اصلی دینشان را تبیین فرمود و راهشان را برایشان آشکار ساخت و آنها را بر میانه‌روی در راه حق ترک فرمود و حضرت علی ع را عَلَم و امام قرار داد و چیزی از آنچه امت بدان نیاز دارد برایشان نگذاشت مگر اینکه بیان فرمود. پس هر که گمان کند که خداوند عز و جل دینش را کامل نکرده، کتاب الله را رد کرده است و کسی که کتاب الله را رد کند به او کافر است.
آیا اینها قدر امامت و جایگاهش در امت را می‌شناسند تا اختیارشان در مورد آن جاری شود؟
همانا امامت قدر و اندازه‌اش بلندمرتبه‌تر، و شأنش بزرگتر، و مکانش برتر و دست‌نیافتنی‌تر، و حقیقتش عمیقتر از آن است که مردم با عقول خود بدان برسند و با نظرات شخضی آن را دریابند یا امام را به اختیار خود انتخاب کنند ...
[سپس ایشان بحث قرآنی طولانی‌ای درباره مقام امامت حضرت ابراهیم ع و اینکه چگونه این مقام در فرزندان ایشان جاری شد تا به پیامبر ص و امیرالمومنین ع رسید، ارائه می‌فرمایند و ادامه می‌دهند] پس این مقام تنها از آنِ فرزندان حضرت علی ع است تا روز قیامت؛ چرا که بعد از حضرت محمد ص هیچ پیامبری نخواهد بود؛ پس این نادانان از کجا می‌خواهند [امام] انتخاب کنند؟!
همانا امامت منزلت پیامبران و میراث اوصیاء است؛ همانا امامت خلافت خداوند و خلافت رسول الله ص و مقام امیرالمومنین ع و میراث حسن و حسین ع است؛ همانا امامت زمام دین و مایه نظم‌بخشی مسلمین و صلاح دنیا و مایه عزت مومنین است ...
[ایشان در ادامه به توصیف عظمت مقام امت ادامه می‌دهند تا بدینجا می‌رسند که:] امام یگانه زمانه خویش است؛ هیچکس [در رتبه] به او نزدیک نشود و هیچ عالِمی همسان او نباشد و برایش هیچ بَدَل و مِثل و نظیری نیست؛ همه برتری‌ها به او اختصاص یافته است بدون اینکه او دنبال آن رفته باشد یا آنها را [با رنج و زحمت] کسب کرده باشد؛ بلکه این اختصاصی است از جانب خداوند بخشنده و عطاکننده؛ پس کیست که به معرفت امام برسد و بتواند او را انتخاب کند؟!
هیهات هیهات! عقلها گم شد و فهم‌ها سرگردان گشت و مغزها حیران گردید و چشم‌ها خسته و خوار شد و بزرگان حقیر شدند و حکیمان حیران گشتند و بردباران کم آوردند و خطیبان به لکنت افتادند و زیرکان نادان شدند و زبان شعرا الکن گردید و ادیبان عاجر گشتند و بلیغان درمانده شدند از وصف شانی از شؤون و فضیلتی از فضائل او؛ و به عجز و تقصیر اعتراف کردند؛ و چگونه می‌توان او را به تمامه توصیف کرد یا به کنه شناخت او رسید یا چیزی از امر او را فهمید یا کسی را یافت که در مقام او بنشیند و همچون او دیگران را بی‌نیاز سازد؟!
نه! چگونه و کجا چنین توان کرد در حالی که او همچون ستاره‌ای از دسترس افراد و توصیف توصیف‌کنندگان دور است؛ پس چگونه چنین چیزی را می‌توان انتخاب کرد و عقلها کجا به او رسند و کجا همچو اویی یافت می‌شود؟
آیا می‌پندارید که چنین چیزی جز در آل محمد ص ص یافت نشود؟ به خدا سوگند که خود را تکذیب کرده‌اند و اباطیل بافته‌اند؛ پس بالا رفتن از صخره‌های عظیم دشواری را قصد کردند که هر آن پاهایشان بر آن بلغزد و سقوط کنند!
با این عقلهای سرگردان و کم‌بار و ناقص و نظرات گمراه‌کننده‌شان، یافتن و منصوب کردن امام را هدف گرفتند، پس جز دوری بر ایشان نیفزود «خداوند آنها را بکُشد؛ چه اندازه دروغگویند» (توبه/30)

امر دشواری را هدف گرفتند و دروغ بافتند و گمراهی دور و درازی در پیش گرفتند و در حیرت افتادند هنگامی که آگاهانه امام را ترک کردند و شیطان اعمالشان را برایشان زینت داد و راه را بر آنان بست در حالی که آنها را از حقیقت آگاه کرده بودند. از آنچه خداوند اختیار کرده و رسول او و اهل بیتش اختیار کرده، به سمت اختیار خود حرکت کردند در حالی که قرآن آنها را ندا می‌دهد: و پروردگار تو است که می‌آفریند و اختیار می‌کند. آنها [در مقابل دستور خداوند، اجازه] هیچ اختیاری ندارند؛ خداوند منزه و برتر است از آنچه به او شرک می‌ورزند.» ‌(قصص/67) و فرمود: «هیچ مرد و زن مومنی را نسزد که وقتی خدا و رسولش امری را معین فرمودند در مقابل امر آنها چیز دیگری اختیار کند.» (احزاب/36) و فرمود: « شما را چه می‌شود؟! چگونه حکم می‌کنید؟! یا [مگر] شما را کتاب‌هایی [آسمانی] هست که [چنین حکمی را] در آن درس آموخته‌اید؟! که واقعا برای شما [مُجاز] است در آن، هر آنچه اختیار کنید! یا شما را عهد و سوگندی بر عهده ماست که تا روز قیامت حق دارید هر چه بخواهید حکم کنید؟! از آنها بپرس که کدامشان عهده‌دار چنین چیزی است؟ یا اینکه شریکانی دارند؛ پس شریکانشان را بیاورند اگر که از راستگویان بوده‌اند.» (قلم/36-41)
[حدیث امام با استناد به آیات همچنان ادامه دارد که برای رعایت اختصار به همین مقدار بسنده شد.]     الكافي، ج‏1، ص199-203؛  عيون أخبار الرضا ع، ج‏1، ص216 ؛    الأمالي( للصدوق)، ص674-680؛    الغيبة للنعماني، ص217-223

2) از امام باقر ع روایت شده است: آنچه می‌دانید بگویید؛ و در مورد آنچه نمی‌دانید بگویید «خدا بهتر می‌داند»؛ چرا که گاه شخص آیه‌ای را از قرآن بیرون می‌کشد و در آن سقوط می‌کند در فاصله‌ای بیشتر از فاصله آسمان و زمین. [یعنی برداشتی که به آیه نسبت می‌دهد این اندازه بی‌ربط است.] الكافي، ج‏1، ص42

تدبر

1️⃣ درباره مقصود از این آیه با توجه به نسبت آن با آیات قبل و بعد دست کم دو وجه گفته‌اند (مجمع البيان، ج‏10، ص509):

الف. این آیه، توضیحِ مفادِ «تدرسون: درس گرفته‌اید» در آیه قبل است؛ یعنی: آیا شما را کتاب‌هایی آسمانی هست که در آن درس آموخته‌اید «که واقعا برای شما [مُجاز] است هر آنچه اختیار کنید»!

ب. این جمله مستقلی است و منظور از آن این است که اگر چنین حکمی می‌کنید: «شما می‌توانید در نزد خودتان هر آنچه می‌خواهید اختیار کنید»؛ اما واقعیت این گونه نیست و این روش درستی نیست که در پیش گرفته‌اید.

نکته تخصصی نحوی برای تفسیر آیه

اگرچه به لحاظ نحوی، معنی دوم راحت‌تر قابل استنباط است (زیرا «إن» در جایی می‌آید که با جمله مستقلی سر و کار داشته باشیم؛ و وقتی قرار است که جمله مورد نظر ادامه جمله قبل باشد از «أن» باید استفاده شود و اینجا چون مفاد «درس گرفتن» مورد نظر است [= درس گرفته‌اید که ...]، باید به صورت «بِأنّ ...» ‌باشد) اما معنای اول، معنایی است که به لحاظ سیاق بیشتر به ذهن خطور می‌کند، و البته به لحاظ نحوی آن هم درست است و توجیه نحوی آن این است که چون «لام» تاکید بر روی خبر آمده (لـ + ما تخیرون) لذا حرف «ب» افتاده و «ان» به صورت مکسور (نه مفتوح) آمده است. (مجمع البيان، ج‏10، ص509)

2️⃣ بسته به اینکه مرجع ضمیر در «فیه» را چه بدانیم، معانی متعددی برای این آیه قابل فرض است:

الف. منظور «در عالم آخرت» است؛ یعنی: واقعا برای شما در عالم آخرت، آن چیزی است که خودتان اختیار کنید؟! (المیزان، ج19، ص383)

ب. منظور «در آن کتاب» است؛ یعنی: واقعا برای شما در آن کتاب آسمانی، [مجاز شمرده شده] است که خودتان [هر چه خواستید] اختیار کنید؟! (مجمع البيان، ج‏10، ص509)

3️⃣ خدا به این کفار که می‌پندارند اگر قیامتی باشد باز خدا بهره آنها را کمتر از مومنان قرار نخواهد داد می‌فرماید که واقعا گمان می‌کنید که در کتابهای آسمانی قبلی بیان شده که برای شماست هر آنچه اختیار کنید!

نکته تخصصی انسان‌شناسی

آرزواندیشی انسان را تا بدانجا پیش می‌برد که خود را محور همه چیز می‌بیند تا جایی که می‌پندارد دین و کتاب آسمانی هم تنها و تنها چیزی را می‌گوید که دلخواه و دلپسند خود وی باشد، ولو آن چیز برخلاف عقل و عدل باشد! پس باید بسیار مراقب بود که در مقام فهم و استناد مطلبی به دین خدا تنها سخنی بگوییم که به صحت آن یقین داریم، نه اینکه هرچه خوشمان آمد، به دین بچسبانیم.

4️⃣ کتاب‌های آسمانی [و احکام خدا] تابع تمایلات لجام‌گسیخته انسان‌ها نیست.  (تفسیر نور، ج10، ص185)

تاملی در نحوه تبلیغ دین

قرآن کریم مواخذه می‌کند کسانی را که می‌پندارند در دین خدا، همه چیز آن طور است که خودشان دلشان بخواهد.

برخی انسانها گمان می‌کنند برای جذب افراد به دین، باید فقط نکاتی که خوشایند آنهاست گفت و از گفتن همه حقایق دین خودداری کرد. اگرچه در مقام تبلیغ دین باید متناسب با ظرفیت مخاطبان سخن گفت و در مقام جذب افراد، علی‌القاعده باید از مطالبی آغاز کرد که جذابیت داشته باشد، اما بسیار باید مراقب باشیم که مبادا به بهانه جذب، دین را صرفا تابع تمایلات افراد سازیم. دین با تمایلات فطری انسان قطعا به طور کامل سازگار است؛ اما این گونه نیست که تابع صددرصد تمایلات غریزی و دلخواه‌های سلیقه‌ای و ... هم باشد؛ بلکه آمده است تا این تمایلات انسان را مدیریت کند. همان طور که در مقام تبلیغ دین، رماندن افراد و تحمیل مطالبی که ظرفیت درک آن را ندارند خطاست؛ این مطلب هم که دین را به صورتی جلوه دهیم که افراد انتظار داشته باشند دین هیچ مقاومتی در برابر تمایلات لجام‌گسیخته آنها نداشته باشد نیز نارواست.

شاید یکی از علل روی آوردن برخی افراد به عرفان‌های ساختگی و وارداتی به جای شریعت اسلام این باشد که افراد عادت کرده‌اند فقط و فقط دلخواه نفسانی خود را معیار قبول هر چیزی قرار دهند؛ و این معنویت‌های کاذب، افراد را در دلخواه‌هایشان کاملا آزاد می‌گذارند؛ در حالی که دینی که دغدغه رشد و سعادت انسان را دارد هیچگاه حاضر نیست به بهانه آزادی، از ارائه مسیر صحیح زندگی خودداری کند.

5️⃣ صرف اینکه یک سخن جذاب و مورد پسند ماست، دلیل نمی‌شود که آن سخن درست باشد.

انتهای پیام/#