منزلگاه دوازدهم: از سنگ قبرهای«زرجه بستان» تا بنای «کافرگنبد» در دهستان «کوه پایه»

به گزارش بولتن نیوز، در این راستا سفر می ­کنیم به جای جای شگفت انگیز ایران که شاید از نظرمان پنهان مانده باشند. باشد که با مطالعۀ این نوشته­ های توصیفی، شور سفر و از نزدیک تماشا کردن این گنجینه ­های وطن در ما زنده گشته و رهسپار منزلگاه ­های ناشناخته شویم.

در ادامۀ این سفر سری زده ایم به استان قزوین تا به برخی از نقاط زیبایی طبیعی و غیرطبیعی این استان، از جمله دهستان کوه پایه و آثار باستانی این منطقه همچون قلعه سنگرود، سنگ قبر های زرجه بستان، امامزاده علی در شکرناب، حرم امامزاده و شبستان مجاور امامزاده، امامزاده اباذر و بنای کافر گنبد در این دهستان بپردازیم.

چنان چه از نام این دهستان بر می آید، بیشتر دیه های آن در ناحیۀ کوهستانی قراردارد. دهستان کوه پایه از جانب شمال به دو ده از دهستان الموت و سه ده از دهستان رودبار–از شرق به دهات دهستان پشگلدره- از جنوب به دیه های دهستان اقبال و قسمتی نیز به جادۀ شوسه و بالاخره از مغرب به دهات قاقزان محدود می باشد.

موقعیت طبیعی
تعداد بسیاری از دهات این دهستان در ارتفاعات و دامنه قرار دارد. کوه های معروف این ناحیه عبارتند از: اله تر، الولک، نیاق، بارجین و میلدار.

وجود این ارتفاعات سبب گردیده، تعداد قابل توجهی رودخانه در این منطقه جریان بیابد که بیشتر آب آن ها از آب شدن برف های زمستانی تامین می گردد. رودخانه های این ناحیه عبارتند از: الولک، دیزج، رزگرد، باورس، زرجه بستان، میزوج، تیخور، گرگین، یانس آباد.

محصول کشاورزی دهات این دهستان را مقدار کمی گندم و جو، بنشن، بادام و انگور تشکیل می دهد و از آنجا که این منطقه دارای زمستان بسیار سختی می باشد، تعداد دامی که اهالی می توانند نگهداری نمایند، قابل ملاحظه نیست. راه وصول به برخی دهات این ناحیه به دلیل عبور از نقاط کوهستانی بسیار سخت است و در مواقع ریزش برف به کلی ارتباط تعدادی از دهات آن با قزوین برای چند روزی قطع می شود.

وضع مساعد آب و هوای این ناحیه، به خصوص در تابستان و از طرف دیگر حالت محفوظ و قابل دفاع آن، سبب گردیده که از دیرباز مورد توجه قرار گیرد و بر روی ارتفاعات آن قلعه هایی به وجود آید.

آثار باستانی و بناهای تاریخی کوه پایه
دهستان کوهپایه هنوز از نقطه نظر تپه های باستانی موردبررسی قرار نگرفته است. ولی در برخی از دهات آن آثار جالب و ارزندۀ معماری وجود دارد. قلعه سنگرود، سنگ قبر های زرجه بستان، امامزاده علی در شکرناب، حرم امامزاده و شبستان مجاور امامزاده، امامزاده اباذر و بنای کافر گنبد برخی از این آثار باستانی و طبیعی زیبا و دیدنی این منطقه است.

قلعه سنگرود
در شمال قریه رزگرد که در ناحیۀ کوهستانی شمال قزوین قراردارد و از دهات دهستان کوهپایه به شمار می رود، بر فراز قله کوه آثاری از بناهای ویرانه سنگی به چشم می خورد که با احتمال یک قرارگاه و یا یک قلعۀ نظامی بوده است. متاسفانه در این محل دزدان عتیقه دست به کاوش های غیرمجاز زده و آثار مزبور را در هم ساخته اند.


در پای کوه رودخانه ای به نام سنگرود و یا پلنگ دره واقع است که بر روی تپۀ مرتفع کنار آن نیز آثاری از معماری که احتمالاً یک چهارطاقی دوران ساسانی است، وجود دارد.

سنگ قبر های زرجه بستان
در قبرستان دهکده ی زرجه بستان تعدادی سنگ مرمر قبر وجود دارد که به نحو جالبی بر روی آن ها کنده کاری شده است.

امامزاده علی در شکرناب
امامزاده علی که اهالی آن را فرزند"عون ابن علی"و نوۀ حضرت علی(علیه سلام) می دانند، در ده شکرناب واقع است. در کیلومتر 74 جاده کرج-قزوین جادۀ فرعی شوسه ای که به نام جادۀ "حاجی آباد" معروف است قراردارد. پس از طی 20کیلومتر به دهکدۀ سرسبز شکرناب می رسیم.


ساختمان امامزاده در حال حاضر به دو بخش تقسیم می شود. اول بنای قدیمی تر که عبارت از حرم امام زاده است و دیگری شبستانی با سر در ورودی که قسمت جدیدتر بنا به شمار می رود.

حرم امامزاده
بنای حرم دارای طرح هشت ضلعی ست که طول هر ضلع آن 2 متر و 80 سانتیمتر است. در نمای خارجی بنا روی جرز های هشت گانه طاقنمایی قابسازی شده است.

داخل امامزاده دو پنجره قرار دارد که در اطراف آن شیشه های رنگی به کار برده اند. کف امامزاده با کاشی های کف پوش معروف به "ابروباد" دورۀ قاجار پوشیده شده است. در میان حرم ضریح چوبی قرار دارد که مرقد امامزاده را در میان گرفته است. در بالای سر در ورودی حرم امامزاده بر روی سنگ، کتیبه ای وجود دارد که تاریخ بقعه را سال 884 هجری تعیین می کند. نام سازنده بقعه در کتیبه ی مزبور "درویش نورالدین" ذکر شده است.

شبستان مجاور امامزاده
در جانب راست امامزاده تالار طویلی ساخته شده که دارای طرح هندسی کامل و مشخصی نیست. با مشاهدۀ کل قسمت های بنا می توان نتیجه گرفت که این تالار دیر زمانی بعد به بنای امامزاده افزوده شده است. ورودی شبستان صورت یک هشتی و یا جلوخان سرپوشیده را دارد.

امامزاده اباذر
در ارتفاعات شمال شرقی قزوین در ناحیه کوهستانی خوش آب و هوا و بسیار زیبایی، امامزاده ای قراردارد که مورداحترام اکثر مردم قزوین است و با توجه به هوای خنک آن در سراسر تابستان گروهی از مردم برای زیارت و استراحت چند روزه به این محل می روند.

دربارۀ این امامزاده مردم معتقدند که او فرزند امام جعفر صادق(علیه سلام) است. در کتاب "مینودر" آمده است که بر اثر خواب نما شدن یکی از روحانیان قزوین، نام این امامزاده به "محمد قانع ابن علی بن موسی الرضا" تغییر می یابد. ولی نکتۀ جالب دیگر که بیشتر از همه می تواند صحت داشته باشد، عبارت است از نوشتۀ "شادروان حاج ملاعباسعلی کیوان" در کتاب معروف خود "کیوان نامه".

او که خود از دانشمندان و علمای به نام قزوین به شمار می رود، این بقعه را محل آرامگاه یکی از علمای بزرگ به نام "شیخ نورالدین گیل" ذکر نموده که بنا بر نوشتۀ "حمداله مستوفی" در "تاریخ گزیده" (صفحۀ 844) از احفاد "خالد بن ولید فخرومی" بوده است.

راه امامزاده از نزدیکی شهر و از جادۀ اصلی تهران-قزوین جدا گردیده و طول آن 20کیلومتر است. محل بقعه در بالای بلندی و مشرف بر دره ایست که جاده از میان آن می گذرد.

بقعۀ اصلی در حال حاضر در میان بناهای تازه ای به صورت مسجد و یک رواق و اتاق مستطیل شکل محصور می باشد. داخل بقعه فاقد هر گونه تزیینی می باشد.


بالای در ورودی کتیبه ای وجود دارد. دو کتیبه یک حاشیه کاری با طرح اسلیمی گل و بوته وجود دارد. در سمت راست در ورودی پنجره ی سنگی بسیارجالبی وجود دارد که به صورت مشبک دارای طرح های ستاره ای و شش ضلعی است. در حاشیۀ پنجره به خط کوفی نوشته شده است.

در بالای پنجره ی مزبور کتیبه ی دیگری قرار دارد که تاریخ آن سال 1220 هجری قمری ست.

بنای کافر گنبد
بنای "کافر گنبد" نیز یکی از بناهای جالب توجه اطراف ده نیاق به شمار می رود. برای رسیدن به این بنا باید فاصله ای در حدود یک ساعت را با مال یا پیاده طی نمود. این بنا در مسیر راهی قرار دارد که به بنای "سلطان ویس" منتهی می گردد. "کافر گنبد" در پایین ارتفاعی قراردارد که "امامزاده سلطان ویس" در بالای آن واقع می باشد.

طرح بنا
طرح بنای "کافر گنبد" در داخل و خارج به شکل هشت ضلعی است. نمای خارجی اضلاع هشت گانه فاقد هرگونه تزیین می باشند و تنها در قسمت بالا، یک رج آجرکاری که در امتداد جرزهای نبش با برجستگی کمتری بالا رفته، شکل یک قوس و طاقنمای تزیینی را به وجود آورده است. وضع کل بنا نشان دهندۀ این امر است که بنای مزبور دارای گنبد دوپوش بوده که پوشش دوم آن احتمالاً مخروطی بوده است.

داخل بنا
در داخل بنا در وسط هر ضلع طاقنمایی قرار دارد با قوس تیزه دار. طاقنما از سطح اضلاع برجسته تر است. محراب داخل بقعه بسیار ساده می باشد و چیزی جز یک فرورفتگی همراه با قوسی در بالای آن نیست.

محوطه ای که بنا در آن جا برپا گردیده به صورت صفه ایست که در دوران آبادانی وسعت بیشتری داشته است. چنان که عملیات خاکبرداری در این محل صورت گیرد، احتمال می رود که در زیرِ بنا آثار سردابی که محل اصلی مرقد باشد به دست آید.

بنای مزبور با توجه به شکل قوس های خارج و طاقنماهای داخل و نحوۀ طاق بندی زیر گنبد می تواند مربوط به قرن ششم یا هفتم هجری باشد.