بعید است دوباره نعمتی که زایل شده، به انسان بازگردانده شود

گروه دین و اندیشه: حجت الاسلام دکتر سوزنچی از اساتید دانشگاه، هر روز یک آیه قرآن را با ترجمه و چند حدیث تفسیری و چند نکته در تدبر آن آیه منتشر می کند. بولتن نیوز نیز در راستای ترویج چنین اقدامات ارزشی این سلسله مطالب را به صورت روزانه منتشر می کند.

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب امروز به آیه 32 سوره قلم پرداخته شده و در آن آمده است:

عَسى‏ رَبُّنا أَنْ يُبْدِلَنا خَيْراً مِنْها إِنَّا إِلى‏ رَبِّنا راغِبُونَ

سوره قلم (68) آیه 32

ترجمه
امید می‌رود پروردگارمان ما را به بهتر از آن تبدیل سازد؛ بی‌شک ما به پروردگارمان رو آورده‌ایم.

نکات ترجمه ای
«راغِبُونَ»

درباره ماده «رغب» برخی بر این باورند که این ماده در اصل در دو معنا به کار رفته است: یکی در معنای «طلب کردن» و دیگری در معنای «وسعت و گسترده بودن» (معجم المقاييس اللغة، ج‏2، ص415)
اما دیگران یکی از این دو معنا را اصل دانسته و دیگری را به آن ارجاع داده‌اند؛ برخی گفته‌اند اصل معنای این ماده «وسعت و گشایش در چیزی» است، و گاه این وسعت و گسترش در اراده است که به معنای میل شدید (و حتی حرص زدن نسبت به چیزی) به کار رفته است (مفردات ألفاظ القرآن، ص358) و برخی گفته‌اند اصل این ماده به معنای «خواستن» و میل داشتن است و در واقع سه کلمه «میل» و «رغبت» و «شوق» هر سه بر یک معنا دلالت می‌کنند و تفاوت آنها تنها به شدت و ضعف است که «رغبت» شدیدتر از میل، و «شوق» شدیدتر از رغبت است؛ و گسترش داشتن از لازمه‌های موقعیتی است که میل فراوانی وجود دارد که ظرفیت فراوانی برای آن مطلوب در کار است (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏4، ص167)

در هر صورت ماده «رغب» در قرآن کریم همواره در همین معنا میل و خواسته شدید به کار رفته است که:وقتی این ماده بتنهایی و بدون حرف اضافه (مانند: يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً، انبیاء/90؛ َ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ، نساء/127) یا با حرف اضافه «فی» یا «إلی» (إِلَى اللَّهِ راغِبُون، توبه/95؛ إِلى‏ رَبِّنا راغِبُونَ، قلم/33؛ وَ إِلى‏ رَبِّكَ فَارْغَبْ، انشراح/8) به کار ‌رود، به معنای میل شدید داشتن به سوی چیزی است؛
(و در تفاوت این سه گفته‌اند که وقتی بدون حرف اضافه می‌آید، خود شیء به خودی خود، مورد نظر است؛ وقتی با حرف «فی» می‌آید شیء مورد نظر از حیث خصوصیات خاصی که دارد مورد اقبال قرار گرفته؛ و وقتی که با حرف «إلی» می‌آید، سمت و سوی شیء [به سمت او توجه کردن] مورد توجه است؛ التحقیق، ج4، ص168). اما وقتی با حرف اضافه «عن» به کار رود (مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهيم، بقره/130؛ أَ راغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتی، مریم/46) به معنای اعراض کردن (میل شدید در جهت مخالفت) می‌باشد.

ماده «رغب» و مشتقاتش جمعاً 8 بار در قرآن کریم به کار رفته است.

 «إِلى‏ رَبِّنا راغِبُونَ»

«الی ربنا» جار و مجروری است که متعلق به «راغبون» می‌باشد و در حالت عادی باید بعد از آن می‌آمد؛ اینکه قبل از آن آمده دلالت بر حصر یا لااقل، تاکید شدید دارد.

حدیث
1) از امام صادق ع روایت شده است: هرکس نعمت خدا بر او زیاد شود، مؤونه مردم [= وظیفه او برای کمک به هزینه‌های مردم] بر او شدت می‌گیرد؛ پس با بر دوش کشیدن این مؤونه‌ها، کاری کنید که نعمت همواره برایتان باقی باشد و آن را در معرض زوال قرار ندهید؛ که کم رخ می‌دهد که نعمت از کسی زایل شود، و وضعیت طوری شود که دوباره به او برگردد.

2) از امام صادق ع روایت شده است: هنگامی که پیامبر ص از دنیا رفت صدایی شنیدند ولی شخصش را ندیدند که ‌گفت: «هر شخصى چشنده [طعم‏] مرگ است، و همانا روز رستاخيز پاداشهاي‌تان به طور كامل به شما داده مى‏ شود. پس هر كه را از آتش به دور دارند و در بهشت درآورند قطعاً رستگار شده است» (آل‌عمران/185) و گفت: همانا در [پناه بردن به] خداوند جایگزینی است برای هر هلاک‌شونده‌ای، و تسلیتی است از هر مصیبتی؛ و جبرانی است برای آنچه از دست رفته است؛ پس تنها به خداوند اعتماد کنید و تنها بدو امید ببندید؛ و همانا محروم [واقعی] کسی است که از ثواب محروم شود.   الكافي، ج‏3، ص221

تدبر

1️⃣ انسان خداباور، حتی اگر به خاطر گناهی که از او سر زده در دنیا عذاب شود، باب توبه را بسته نمی‌بیند و امیدش به خدا را از دست نمی‌دهد و با همین توبه، نه تنها امید بخشش گناه، بلکه امید به جبران آن عذاب در زندگی دنیا دارد.

2️⃣ صاحبان باغی که طمع کرده بودند و می‌خواستند ذره‌ای به فقرا کمک نکنند، با عذاب خدا مواجه شدند و باغشان سوخت پس به خود آمدند و به ظلم و طغیان خویش اعتراف نمودند.
در این آیه انتظار آنها از توبه‌شان را بیان می‌کند، ولی به جای اینکه، بگویند: امید داریم خدا «برای ما» بهتر از آن باغ را جایگزین سازد، یا بگویند: «باغ ما» را به بهتر از آن تبدیل کند، گفتند «یبدلنا خیرا: ما را تبدیل کند به بهتر از آن».

چرا؟

الف. منظور از «یبدلنا»، «یُوَلّینا: در اختیار ما قرار دهد» است (مجمع‌البیان، ج10، ص507) یعنی مقصود همان است که خدا «برای ما» بهتر از آن باغ را جایگزین سازد، و «باغ ما» را به بهتر از آن تبدیل سازد، چنانکه در نقلی از ابن‌مسعود، خداوند باغ بهتری را نصیب آنان کرد (مجمع‌البیان، ج10، ص507) ؛به عبارت دیگر،«یبدلنا» به همان معنای «یبدل لنا: برای ما تبدیل کند» بوده است و در قرآن هم سابقه دارد که «يُبْدِلَهُما» به معنای «یبدل لهما» ‌به کار رفته باشد (در داستان حضرت خضر و موسی ع، درباره کشتن آن نوجوان، حضرت خضر گفت: فَأَرَدْنا أَنْ يُبْدِلَهُما رَبُّهُما خَيْراً مِنْهُ زَكاةً وَ أَقْرَبَ رُحْماً: پس خواستيم كه پروردگارشان به آنها [فرزندى] بهتر از او در پاكى، و نزديكتر از او در عطوفت و مهربانى عوض دهد؛ کهف/81)

ب. به همان معنای اصلی‌اش مد نظر است یعنی «خود ما را به بهتر از آن تبدیل کند» چنانکه در قرآن کریم تعبیر «نُبَدِّلَ خَيْراً مِنْهُمْ» (معارج/41) به معنای «[آنها را] با بهتر از آنها جایگزین کنیم» آمده است. در این صورت، شاید می‌خواهد اشاره کند به یک مطلب عمیق در انسان‌شناسی؛ و آن اینکه انسان‌ها با همین برخورداری‌ها، و سپس دلبستگی‌ها ویا رهایی از دلبستگی‌هایشان سقوط و رشد می‌کنند.

نکته تخصصی انسان‌شناسی

خداوند انسان را به دنیا نیاورده است تا انسان در دنیا صرفاً بر دارایی‌های خود بیفزاید و با مرگ همه را رها کند! بلکه او را به دنیا آورده تا در معرض امتحانات گوناگون قرار دهد و با این امتحانات، وی گوهر وجودی خود را شکوفا سازد و مراتب ارتقا را طی نماید.
همه نعمت‌هایی که خداوند به برخی می‌دهد و به برخی نمی‌دهد از باب آزمایش انسان‌هاست، نه از باب اکرام برخی و بی‌اعتنایی به برخی دیگر (فجر/15-17): اگر نعمتی داد و آن را در راهی که او گفته بود خرج کردیم و از دیگران دستگیری نمودیم، آن نعمت در وجود ما تثبیت و دائمی می‌گردد و جایگاه حقیقی ما را در عالم رفعت می‌بخشد و ما را بهتر از آنچه تاکنون بوده‌ایم می‌نماید؛ و اگر بخل ورزیدیم و آن را در جایی که خداوند دستور داده بود هزینه نکردیم، وجود خود را پست و حقیر کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم از آن نعمت استفاده بریم و آن را به عذابی تبدیل کرده‌ایم که ما را خوار و پست‌تر از آنچه بوده‌ایم، می‌گرداند.

پس، تمام آنچه در قبال این نعمت‌ها رخ می‌دهد تغییر و تبدیلی در وجود خود ماست؛ و حقیقت و پشت پرده‌ی آن ثواب و عقاب آخرت هم همین تحول وجودی‌ای است که در ما ایجاد شده است؛ یعنی هر ثوابی در بهشت، بازنمود خوبی‌ای است که در دنیا کسب کرده‌ایم – و البته خداوند به فضل خود بر آن بسیار می‌افزاید –؛ و هر عذابی در جهنم هم تجسم همان انحطاط و حقارتی است که در دنیا برای خود خریده‌ایم – و البته خداوند تنها به عدل خود و صرفاً همان اندازه که خود رقم زده‌ایم برایمان قرار می‌دهد-، و انسان چه موجود عجیبی است که برخی در زندگی محدود دنیا، چنان منحط می‌گردند که با عمل خود، بی‌نهایت شقاوت در وجود خویش رقم می‌زنند، و لذا تنها با همین عمل خود، گرفتار عذابی جاودان می‌گردند (یونس/52 ؛ سجده/14 )

 3️⃣ مقصود آنان از بیان جمله «إِنَّا إِلى‏ رَبِّنا راغِبُونَ: همانا ما به سوی پروردگارمان راغب و مشتاقیم» چه بوده است؟

الف. اگر منظورشان از جمله قبل، این بوده که «امید داریم که خداوند به جای آن باغ، باغ بهتری را برای ما جایگزین سازد» (تدبر2، بند الف) آنگاه این جمله به معنای بیان دلیل آنها برای این امید است؛ یعنی ما به سوی خدا توبه کرده و برگشته‌ایم پس از خدا هم انتظار داریم آن وضعیت قبلی ما را جبران فرماید.

ب. اگر منظورشان از جمله قبل، این بوده که «امید داریم خداوند خود ما را به بهتر از آن وضعیتی که در آن بودیم تبدیل کند» (تدبر2، بند ب) آنگاه، این جمله می‌تواند به منزله دلیل آنها برای این امید باشد (شبیه معنای فوق) و هم چه‌بسا این جمله به منزله نتیجه جمله قبل باشد، یعنی ما چون چنین امیدی به خدایمان داریم، پس تنها به سوی او رو می‌آوریم.

4️⃣ انسان خداباور، اگر با هر سختی و مصیبتی هم مواجه شود، تنها خدا را جبران‌کننده آن وضعیت می‌داند و به دامان او پناه می‌برد.

5️⃣ به هنگام از دست دادن اموال دنیوی، به لطف و رحمت پروردگارمان امیدوار باشیم که بهتر از آن را به ما بدهد. (تفسیر نور، ج10، ص184)

6️⃣ دست خدا برای تامین و جبران باز است، پس گناهکاران مأیوس نباشند و خود را برای همیشه شکست‌خورده نبینند. (تفسیر نور، ج10، ص184)

انتهای پیام/#