انتخابات در گذر تاریخ

گروه سیاسی: مجلس خبرگان رهبری مجلسی متشکل از فقیه‌های «واجد شرایط» است که بر اساس اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مسئولیت تعیین و نظارت بر ولی فقیه (رهبر جمهوری اسلامی) را دارد. مدت هر دورهٔ این مجلس که اعضای آن به وسیلهٔ انتخابات و توسط رأی مستقیم و مخفی مردم انتخاب می‌گردند، هشت سال است. مجلس خبرگان رهبری نیز در اجرای مادهٔ ۱ و ۲ آیین‌نامهٔ داخلی این نهاد، تعداد خبرگان را ۸۸ نفر اعلام کرده‌است. تعیین حسینعلی منتظری به عنوان قائم مقام رهبری در سال ۱۳۶۴ و انتخاب سید علی خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ مهمترین تصمیمات این مجلس در دوران فعالیت خود بوده‌است.

به گزارش بولتن نیوز، در اصل 107 قانون اساسي آمده است که پس از بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران حضرت امام خميني (ره) ‌که از طرف اکثريت قاطع مردم به مرجعيت و رهبري شناخته و پذيرفته شدند، تعيين رهبر به عهده خبرگان منتخب مردم است. خبرگان، درباره همه فقهاي واجد شرايط مذکور در اصول پنجم و يکصد و نهم بررسي و مشورت مي‌کنند؛ هر گاه يکي از آنان را اعلم به احکام موضوعات فقهي يا مسائل سياسي اجتماعي يا داراي مقبوليت عامه يا واجد برجستگي خاصي در يکي از صفات مذکور در اصل يکصد و نهم تشخيص دهند، او را به رهبري انتخاب مي‌کنند. اولين انتخاب مجلس خبرگان رهبري در 19 آذر 1361 برگزار شد و نزديک هيجده ميليون نفر در اين انتخابات شرکت نمودند و 75 نفر از نمايندگان مجلس خبرگان تعيين شدند (‌انتخاب بقيه نمايندگان به دور دوم موکول شد). اولين دوره مجلس خبرگان رهبري نيز در تاريخ 24 مرداد ماه 1362 با پيام حضرت امام خميني افتتاح شد. مجلس خبرگان طبق قانون اساسي وظايف مهمي بر عهده دارد. طبق اصل 111 هرگاه رهبر از انجام وظايف قانوني خود ناتوان شد يا فاقد يکي از شرايط مذکور در اصل پنجم و يکصد و نهم گردد و يا معلوم شود از اول فاقد بعضي شرايط بوده از مقام خود بر کنار خواهد شد. تشخيص اين امر به عهده مجلس خبرگان مي‌باشد. در صورت فوت، کناره‌گيري يا عزل رهبر، خبرگان موظفند در اسرع وقت، نسبت به تعيين و معرفي رهبر جديد اقدام نمايند.

در روز ۱۹ آذر ۱۳۶۱ انتخابات نخستین دورۀ مجلس خبرگان رهبری برگزار شد. مجلس خبرگان رهبری نمونۀ تکامل یافته‌ای از مجلس خبرگان قانون اساسی بود که چهار سال پس از پیروزی انقلاب زمینه‌های شکل‌گیری‌اش فراهم شد. بر اساس اصل یکصد و هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۵۸، «هر‌گاه یکی از فقهای واجد شرایط مذکور در اصل پنجم این قانون از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شده باشد، همانگونه که در مورد مرجع عالیقدر تقلید و رهبر انقلاب آیت‏‌الله‏‌العظمی امام خمینی چنین شده است، این رهبر، ولایت امر و همه مسئولیت‌های ناشی از آن را برعهده دارد، در غیر این صورت خبرگان منتخب مردم درباره همه کسانی که صلاحیت مرجعیت و رهبری دارند بررسی و مشورت می‌کنند، هر‌گاه یک مرجع را دارای برجستگی خاص برای رهبری بیابند او را به عنوان رهبر به مردم معرفی می‌نمایند، وگرنه سه یا پنج مرجع واجد شرایط رهبری را به عنوان اعضای شورای رهبری تعیین و به مردم معرفی می‌کنند.» همچنین در اصل یکصد و هشتم قانون اساسی آمده بود: «قانون مربوط به تعداد و شرایط خبرگان، کیفیت انتخاب آن‌ها و آیین‏‌نامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره باید به وسیله فقهاء اولین شورای نگهبان تهیه و با اکثریت آراء آنان تصویب شود و به تصویب نهایی رهبر انقلاب برسد. از آن پس هرگونه تغییر و تجدیدنظر در این قانون در صلاحیت مجلس خبرگان است.»

بر همین اساس بود که برگزاری انتخابات خبرگان رهبری در دستور کار نهادهای انقلابی قرار گرفت. اما هرچند ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت مجلس خبرگان رهبری در ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮏ ﻣﺎده و ﺷـﺶ ﺗﺒﺼـﺮه در ﺟﻠﺴـﻪ ﻣﻮرﺧـﻪ ۱۳۵۹/۷/۱۰ فقهای شورای نگهبان به تصویب رسیده بود، برگزاری نخستین دوره این انتخابات به دلیل همزمانی با دوران حیات بنیانگذار جمهوری اسلامی و وجود برخی ابهامات در خصوص چگونگی انجام وظیفه این مجلس، حساسیت‌هایی را به وجود آورد. آن زمان این شبهه برای برخی از افراد به وجود آمده بود که آیا برگزاری انتخابات مجلس خبرگان که وظیفه اصلی آن انتخاب رهبر، نظارت و عزل وی است به نوعی تضعیف امام خمینی (ره) محسوب نمی‌شود؟

مجلس خبرگان رهبری مطابق تعریف قانون اساسی یک مجلس انتخابی تمام عیار است نه انتصابی. این مجلس بعلت حساسیتی که در انتخاب رهبر دارد دارای استقلالی است که هیچ نهاد دیگر ندارد و طبق اصل 108 قانون اساسی صلاحیت خودتنظیمی دارد تا هیچ نهادی نتواند این پارلمان کوچک اما راهبردی را تحت نفوذ و تغییرات ناشایست قرار دهد. بعبارتی طبق اظهارات هاشمی رفسنجانی؛ قانون خبرگان با خودش است. یعنی تنها نهادی است که قوانین خودش را خودش وضع می کند و هیچکس نمی تواند به او فرمان بدهد و بدلیل حساسیت وظیفه عمده جلسات به صورت علنی و غیرمحرمانه برگزار می شود... در خبرگان همواره گروهی برای بررسی انتخاب رهبری در صورت پیشامد حادثه تعیین شده است.

دهم مردادماه سال ۱۳۶۱ علی‌اکبر ناطق نوری، وزیر وقت کشور در کابینۀ اول مهندس موسوی، پس از گذشت ۳۲ ماه از همه‌پرسی قانون اساسی و تصویب آن توسط مردم، از برگزاری انتخابات مجلس خبرگان رهبری سخن گفت. وی تأکید کرد: «از نظر وزارت کشور، مقدمات کار انتخابات مجلس خبرگان انجام شده است و در این مورد پس از اعلام آمادگی شورای نگهبان و اجازه امام اقدام خواهد شد.» دو ماه و نیم پس از انجام این گفت‌و‌گو، وزیر کشور نامه‌ای به رهبر انقلاب ارسال و درباره تشکیل مجلس خبرگان کسب تکلیف کرد. بیست و هشتم مهرماه ۱۳۶۱ پاسخ رهبر انقلاب مبنی بر موافقت با برگزاری انتخابات مجلس خبرگان منتشر شد. شاید در نگاه اول کسب تکلیف وزیر کشور درباره مساله‌ای که در قانون اساسی پیش‌بینی شده بود عجیب به نظر برسد، ولی شاید با دانستن این واقعیت که در آن زمان عده‌ای تشکیل مجلس خبرگان را که وظیفه اصلی آن انتخاب رهبری محسوب می‌شد، تضعیف جایگاه مقام رهبری می‌دانستند، این کار برای پیشبرد کار ضروری به نظر آید. نامه تاییدیه امام وقتی منتشر شد که ۱۰ روز از تصویب آیین‌نامه اجرایی انتخابات مجلس خبرگان در جلسۀ فقهای شورای نگهبان می‌گذشت و همه چیز برای برگزاری نخستین انتخابات این مجلس فراهم بود.

بدین ترتیب وزیر کشور ۱۹ آذر ۱۳۶۱ را به عنوان موعد برگزاری انتخابات نخستین دورۀ مجلس خبرگان رهبری اعلام کرد. ثبت‌نام داوطلبان از ۱۶ آبان ماه آغاز شد و با دو بار تمدید مهلت ثبت‌نام اوایل آذرماه به پایان رسید و در پایان مهلت قانونی، ۱۶۸ نفر برای شرکت در رقابت‌های انتخاباتی ثبت‌نام کردند که از این تعداد ۱۲ نفر رد صلاحیت شدند.

مساله مهم در این انتخابات که مورد اعتراض برخی گروه‌های سیاسی واقع شد، آن بود که تنها کسانی می‌توانستند نامزد نمایندگی شوند که «مجتهد در علوم فقهی» باشند. در قانون مصوب شورای نگهبان درباره این مجلس بر طبق اصل ۱۰۸ قانون اساسی آمده بود: «خبرگان مردم باید دارای شرایط زیر باشند: آشنایی کامل به مبانی اجتهاد با سابقه تحصیل در حوزه‌های علمیه بزرگ در حدی که بتوانند افراد صالح برای مرجعیت و رهبری را تشخیص دهند.» دو تبصره مهم نیز بر این بند افزوده می‌شد: «تبصره ۱ـ تشخیص واجد بودن شرایط با گواهی سه نفر از استادان معروف درس خارج حوزه‌های علمیه می‌باشد. تبصره ۲ـ کسانی که رهبری صریحا و یا ضمنی اجتهاد آن‌ها را تأیید کرده است و کسانی که در مجامع علمی و یا نزد علمای بلد خویش شهرت به اجتهاد دارند نیازمند به ارائه گواهی مذکور نمی‌باشند.»

انتخابات نخستین دورۀ خبرگان رهبری در شرایطی در روز ۱۹ آذرماه ۶۱ برگزار شد که بیش از دو سال از تجاوز رژیم صدام به خاک ایران می‌گذشت. بخش عمده‌ای از توان کشور صرف مقاومت در مناطق جنگی می‌شد و در فضای داخلی نیز گروه‌های چریکی همسو با رییس‌جمهور مخلوع و سازمان‌های چپ‌گرا همچون مجاهدین خلق (منافقین) که به صف مخالفان پیوسته بودند، به حملات و ترورهای کور علیه نیروهای انقلاب ادامه می‌دادند. در همان زمان صدام حسین رییس دولت بعثی عراق با حمایت از منافقین، بر روی خستگی مردم و مشروعیت‌زدایی از نظام حساب ویژه‌ای باز کرده بود تا جایی که‌‌ همان روز‌ها خواستار برگزاری رفراندوم میان مردم ایران و عراق برای سنجش محبوبیت حاکمان دو کشور شد. در این شرایط برگزاری باشکوه نخستین انتخابات خبرگان رهبری موقعیت سیاسی نظام جمهوری اسلامی را تحکیم بخشید.

روزنامه جمهوری اسلامی فردای آن روز در گزارشی ذیل عنوان «ملت با رای یکپارچۀ خود، ارکان جمهوری اسلامی را تکمیل کرد»، فضای روز رای‌گیری را توصیف کرده و نوشت: «امت مسلمان ایران در سرتاسر میهن اسلامی دیروز به پای صندوق‌های رای رفتند تا بار دیگر به جهانیان شهادت دهند که در جمهوری اسلامی ایران مردم هستند که تصمیم گرفته‌اند دین خدا را یاری دهند و نیز مردم هستند که با حضور خود در صحنه نهادهای جمهوری اسلامی را یک به یک به دست خود مستقر می‌کنند. از ساعت ۷ صبح دیروز مسلمانان ایران برای هشتمین بار در مدت کمتر از ۴ سال به ندای امام خود لبیک گفتند و در پای صندوق‌های رای حاضر شدند تا ثبات قدم خود را در حمایت از جمهوری اسلامی به دشمنان دین خدا نشان دهند. دیروز مردم مسلمان کشورمان با ریختن آرای خود در صندوق‌ها برای انتخاب خبرگان آخرین امید دشمنان انقلاب اسلامی را به یاس مبدل کرده و با این انتخاب آیندۀ جمهوری اسلامی را نیز بیمه کردند. گزارش خبرنگاران جمهوری اسلامی در این زمینه حاکیست جمعیت میلیونی حزب‌الله بامداد دیروز با حرکت سیل‌آسا به سوی شعب اخذ رای و شرکت یکپارچه در انتخابات مجلس خبرگان و میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی ارادۀ خود برای پایان دادن به توطئه‌های استکبار جهانی و ایادی مزدورش علیه نظام جمهوری اسلامی ایران را به نمایش گذاشتند. بر اساس این گزارش همانطور که انتظار می‌رفت علی‌رغم سرمای زمستانی شعب اخذ رای در تهران از ساعت ۷ صبح با حضور بی‌نظیر امت مبارز تهران روبرو بود و مردم از نخستین ساعات بامداد با تشکیل صف‌های طولانی در مقابل شعب اخذ رای چهرۀ شهر را دگرگون ساختند. گزارش خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی در ساعت ۸ بامداد دیروز از مقابل شعبه اخذ رای مستقر در میدان جمهوری اسلامی حاکیست که انبوه جمعیت مسلمان این منطقه با دریایی از شور و حرکت و ایمان به اسلام در کمال آرامش و نظم در دو صف خواهران و برداران در انتظار فرارسیدن نوبت خود برای دادن رای بودند.»

در پی برگزاری انتخابات اولین دورۀ مجلس خبرگان رهبری، عباس آخوندی معاون سیاسی - اجتماعی وزیر وقت کشور اعلام کرد: «استقبال مردم از شرکت در انتخابات مجلس خبرگان رهبری به حدی بوده که در هیچ‌یک از انتخابات قبلی سابقه نداشته است.» ناطق نوری، وزیر کشور نیز یک روز بعد با تایید سخنان معاونش گفت: «با فضل خدا انتخابات خبرگان و میان‌دوره‌ای مجلس شورای اسلامی به نحو احسن برگزار شد و شاید بتوان گفت از بهترین انتخاباتی بود که تا به حال هم از نظر حضور فعال مردم و هم از نظر حفظ امنیت انجام شد. خود من از چند صندوق در جنوب شهر بازدید داشتم. از اصفهان نیز دیدار کردم. در این رفراندوم مانند رفراندوم حکومت جمهوری اسلامی استقبال خوبی شد و جوابی بود به صدام که درخواست رفراندوم می‌کرد. مردم به لحاظ تقویت رهبری شرکت فعال داشتند و انگیزۀ اصلی شرکت در انتخابات نیز همین بوده است. مشارکت مردم طوری بود که حتی علی‌رغم تهدید گروهک‌ها و صدام که گفته بود در ایلام اگر مردم شرکت کنند بمباران می‌کنیم، هیچ کاری نتوانستند بکنند، همۀ مردم نیز در این شهر به پای صندوق‌های رای رفتند و از صحنه خارج نشدند.»

بر اساس نتایج انتخابات خبرگان رهبری که یک هفته بعد به صورت کامل مشخص شد در مجموع ۱۸ میلیون و ۱۴۰ هزار و ۹۸۵ نفر در این انتخابات شرکت کردند، بر اساس آرای مردم ۷۶ نماینده تعیین شدند و در ۶ حوزه انتخابیه جریان انتخابات به دور دوم کشیده شد و در دور دوم نیز هفت نفر انتخاب شدند.

در استان تهران به عنوان مهم‌ترین و پرنماینده‌ترین استان در میان ۲۴ استان کشور، از مجموع ۳ میلیون و ۱۸۹ هزار و ۵۳۰ برگ کل آرای مأخوذه، ۱۳ نفر شامل حضرات آیات عظام و حجج اسلام سیدعلی خامنه‌ای، علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، علی‌اکبر مشکینی، محمد امامی کاشانی، محمد محمدی گیلانی، یوسف صانعی، محمدباقر باقری کنی، محمدباقر اسدی خوانساری، غلامرضا رضوانی، احمد آذری قمی، سیدهادی خسروشاهی و حسین راستی حائز اکثریت آرا شدند و انتخاب نفر چهاردهم حوزه انتخابیه استان تهران از میان دو کاندیدا به نام‌های صادق خلخالی و سیدمجید مهاجری ایروانی به دور دوم کشیده شد.

اولین دورۀ مجلس خبرگان رهبری که در واقع دومین «مجلس خبرگان» پس از انقلاب بود، در روز ۲۴ مردادماه ۱۳۶۲ با قرائت پیام امام خمینی (ره) افتتاح شد. در پیام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران به مناسبت افتتاح مجلس خبرگان رهبری آمده بود: «... و اکنون شما ای فقهای شورای خبرگان و ‌‌ای برگزیدگان ملت ستمدیده در طول تاریخ شاهنشاهی و ستمشاهی! مسئولیتی را قبول فرمودید که در رأس همه مسؤولیت‌هاست و آغاز به کاری کردید که سرنوشت اسلام، ملت رنجدیده، شهید داده و داغدیده در گرو آن است. تاریخ و نسل‌های آینده درباره شما قضاوت خواهند کرد و اولیاء بزرگ خدا ناظر آراء و اعمال شما می‌باشند. کوچکترین سهل‌انگاری و مسامحه و کوچکترین اعمال نظرهای شخصی و خدای نخواسته تبعیت از هواهای نفسانی که ممکن است این عمل شریف الهی را به انحراف کشاند، بزرگترین فاجعۀ تاریخ را به وجود خواهد آورد. اگر اسلام عزیز و جمهوری اسلامی نوپا به انحراف کشیده شود، سیلی بخورد و به شکست منتهی شود، خدای نخواسته اسلام برای قرن‌ها به طاق نسیان سپرده می‌شود و به جای آن اسلام شاهنشاهی و ملوکی جایگزین آن خواهد شد. شما برگزیدگان مستضعفان می‌دانید که با کوتاه شدن دست ابرقدرت‌های چپاولگر از کشور اسلامی شما، آنان و وابستگان به آن‌ها ماهیت اسلام و قدرت الهی آن را لمس نمودند و چون افعی زخم‌خورده در کمین نشسته‌اند که از هر راهی بتوانند خود یا به وسیله پیروانِ از خدا بی‌خبرِ خود این نظام الهی را از مسیر خود منحرف نمایند. و بالا‌ترین انحراف که منجر به انحراف تمام ارگان‌ها می‌شود، انحراف رهبری است که امروز شما نقش اول آن را دارید. شما دیدید و شنیدید که با اصل پنجم قانون اساسی چه مخالفت‌ها شد و چه جار و جنجال‌ها به پا کردند و بحمدالله تعالی موفق نشدند مأموریت خود را انجام دهند و اخیراً با همین تعیین خبرگان نیز مخالفت کردند و سمپاشی نمودند و بحمدالله با شکست مواجه شدند. امروز هم شما نباید از کید ساحران و وسوسۀ خناسان غافل باشید. راه خود را با قدرت الهی و تعهد به اسلام بزرگ و قوت ایمانی و روحی ادامه دهید و به هیچ چیز الا مصالح اسلام و مسلمین فکر نکنید و در این صورت خداوند تعالی پشت و پناه شماست. لازم است به رهبر محترم آتیه یا شورای رهبری تذکری برادرانه و مخلصانه بدهم: رهبر و رهبری در ادیان آسمانی و اسلام بزرگ چیزی نیست که خود به خود ارزش داشته باشد و انسان را خدای نخواسته به غرور و بزرگ‌اندیشی خود وادارد. آن‌‌‌ همان است که مولای ما علی ‌ابن ابی‌طالب درباره آن گوشزد فرموده است. اساساً انبیاء خدا صلوات‌الله و سلامه علیهم مبعوث شدند برای خدمت به بندگان خدا، خدمت‌های معنوی و ارشادی و اخراج بشر از ظلمات به نور و خدمت به مظلومان و ستمدیدگان و اقامة عدل، عدل فردی و اجتماعی.

شما که خود پیروان اصحاب وحی و اولیاء عظیم‌الشأن می‌دانید و بحمدالله هستید، خود را جز خدمتگزار به ملت‌های ستمدیده ندانید و باید بدانید که تبهکاران و جنایت‌پیشگان بیش از هر کس چشم طمع به شما دوخته‌اند و با اشخاص منحرف نفوذی در بیوت شما با چهره‌های صددرصد اسلامی و انقلابی ممکن است خدای نخواسته فاجعه به بار آورند و با یک عمل انحرافی نظام را به انحراف کشانند و با دست شما به اسلام و جمهوری اسلامی سیلی زنند. الله الله در انتخاب اصحاب خود، الله الله در تعجیل تصمیم‌گیری خصوصاً در امور مهمه و باید بدانید و می‌دانید که انسان از اشتباه و خطا مأمون نیست. به مجرد احراز اشتباه و خطا از آن برگردید و اقرار به خطا کنید، که آن کمال انسانی است، توجیه و پافشاری در امر خطا، نقص و از شیطان است. در امور مهمه با کار‌شناسان مشورت کنید و جانب احتیاط را مراعات نمایید. اینجانب مطالبی را در سی صفحه به عنوان وصیت‌نامه نوشته‌ام و یک نسخه آن را در مجلس مبارک خبرگان امانت می‌گذارم که پس از مرگ اینجانب منتشر خواهد شد...»

در اولین نشست مجلس خبرگان رهبری، آیت‌الله علی‌اکبر مشکینی به عنوان رئیس، علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی نایب رئیس و آقایان مؤمن و طاهری خرم‌آبادی، به عنوان منشی هیات رییسه انتخاب شدند. این دوره از مجلس خبرگان سه اجلاس فوق‌العاده برگزار کرد. اجلاس اول ۱۹ آبان ۱۳۶۴ بود که در آن آیت‌الله منتظری به عنوان قائم‌مقام رهبری انتخاب شد، هرچند بعد‌ها حوادثی پیش آمد که منجر به استعفای آیت‌الله منتظری و عزل وی از قائم‌مقامی رهبری شد. دومین اجلاس در خرداد ۱۳۶۸ برای تعیین دومین رهبر جمهوری اسلامی ‌پس از رحلت امام بود و سومین اجلاس هم در مرداد ۱۳۶۸ بعد از تصویب بازنگری قانون اساسی توسط مردم برگزار شد. تعداد جلسات رسمی این مجلس، هر سال یک جلسه و در مجموع هشت جلسه بود و چنانچه سه جلسه فوق‌العاده نیز بر آن افزوده شود، این مجلس یازده جلسه در ظرف هشت سال دوره فعالیت خود برگزار کرد. نخستین مجلس خبرگان رهبری، علاوه بر تنظیم و تصویب مقدماتی آیین‌نامه خود و تاسیس دبیرخانه‌ای دائمی در قم، چند مصوبه مهم و سرنوشت‌ساز داشت. اما مهم‌ترین و سریع‌ترین مصوبه خبرگان اول به دنبال درگذشت رهبر انقلاب و بلافاصله پس از آن در انتخاب رهبر جدید بود. در چهاردهم خرداد سال ۱۳۶۸ و به دنبال رحلت امام خمینی و در حالی که هنوز مراسم تشییع جنازه ایشان برگزار نشده بود، نمایندگان خبرگان بلافاصله تشکیل جلسه دادند و آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای رییس‌جمهوری وقت را به عنوان رهبر جدید جمهوری اسلامی ایران انتخاب کردند. در پی این انتخاب اکثر مراجع تقلید با صدور پیام‌هایی به رهبری جدید، بر تصمیم خبرگان صحه گذاشته و با رهبری جدید بیعت کردند. پس از برگزاری همه‌پرسی قانون اساسی در ۶ مرداد ۱۳۶۸ خبرگان رهبری در اجلاسیه فوق‌العاده‌ای بار دیگر رهبری آیت‌الله خامنه‌ای را مورد تایید قرار داد. از آنجا که انتخاب رهبر جدید در زمانی انجام گرفت که هنوز قانون اساسی تغییر نکرده بود و در آن قانون مرجعیت از شرایط رهبری تعیین شده بود، تایید مجدد خبرگان برای جلوگیری از شبهات احتمالی در این زمینه صورت گرفت.

تاکنون در مجموع چهار دورۀ انتخابات مجلس خبرگان رهبری برگزار شده است و اکنون چهارمین دورۀ این مجلس با ریاست آیت‌الله مهدوی کنی مشغول به کار است.

قانون انتخابات مجلس خبرگان رهبري

با الهام از روايت يعقوب بن شعيب از امام صادق (ع) در زمينه شناسايي و تعيين جانشين مقام رهبري و ولايت امر مسلمين در هر زمان براي پيشگيري از بروز فترت در نظام جمهوري اسلامي و ضمانت تداوم حكومت شرعيه براساس ولايت فقيه ، در اجراي اصل 107 و 108 قانون اساسي ، قانون انتخابات ، تعداد ، شرايط و آيين نامه داخلي مجلس خبرگان رهبري به شرح ذيل تنظيم گرديد :

فصل اول – تعداد خبرگان
ماده 1 – عده نمايندگان مجلس خبرگان در هر استان ، همان عدد دوره اول خواهد بود .
ماده 2 – استانهايي كه جديداً تشكيل شده يا مي شود با رعايت ماده اول ، تعداد خبرگان به نسبت جمعيت هر استان بين استانهاي جديد تقسيم مي شود و از تاريخ آمارگيري سال 1365 به ازاي هر يك ميليون نفري كه به جمعيت هر استان اضافه شود يك نماينده ديگر به نمايندگان آن استان افزوده خواهد شد .

فصل دوم – شرايط انتخاب شوندگان
ماده 3 – خبرگان منتخب مردم بايد داراي شرايط زير باشند :
الف – اشتهار به ديانت و وثوق و شايستگي اخلاقي
ب – اجتهاد در حدي كه قدرت استنباط بعض مسائل فقهي را داشته باشد و بتواند وليّ فقيه واجد شرايط رهبري ، را تشخيص دهد .
ج – بينش سياسي و اجتماعي و آشنايي با مسائل روز .
د – معتقد بودن به نظام جمهوري اسلامي ايران .
ﻫ - نداشتن سوابق سوء سياسي و اجتماعي
تبصره 1 – مرجع تشخيص دارا بودن شرايط فوق ، فقهاي شوراي نگهبان قانون اساسي مي باشند .
تبصره 2 – كساني كه رهبر معظم انقلاب – صريحاً و يا ضمناً – اجتهاد آنان را تأييد كرده باشد ، از نظر علمي نياز به تشخيص فقهاي شوراي نگهبان نخواهند داشت .
تبصره 3 – ضرورت ندارد كه نمايندگان ، ساكن و يا متولد حوزه انتخابيه خود باشند .

فصل سوم – شرايط انتخاب كنندگان
ماده 4 – انتخاب كنندگان بايد داراي شرايط ذيل باشند :
الف – تابعيت جمهوري اسلامي ايران
ب – داشتن پانزده سال تمام

فصل چهارم – مدت
ماده 5- خبرگان ، براي مدت هشت سال ، انتخاب مي شوند و شش ماه به پايان هر دوره ، بايد انتخابات دوره بعد آغاز گردد ، به طوري كه سه ماه به پايان هر دوره ، انتخابات دوره بعد خاتمه يافته باشد .

فصل پنجم – كيفيت انتخابات
ماده 6- رأي گيري به صورت مخفي و به طور مستقيم انجام مي گيرد .
ماده 7- اخذ آراء در سراسر كشور ، در يك روز صورت مي گيرد و در صورت احتياج ، تمديد مي گردد .
تبصره 1 – چنانچه در مواردي ، انتخابات ، به سبب وجود مانع صورت نگيرد ، پس از رفع مانع بلافاصله بايد برگزار شود .
تبصره 2 - چنانچه در استاني ، امكان شركت دو سوم مردم در انتخابات وجود داشت ، بايد برگزار شود .
ماده 8- خبرگان با اكثريت نسبي آراي شركت كنندگان انتخاب مي شوند .
تبصره – در صورتي كه تعداد آراي دو يا چند نفر ، مساوي باشد و به همه آنان نياز نباشد ، نماينده يا نمايندگان مورد لزوم ، با قرعه معين مي شود .
ماده 9- مجري انتخابات مجلس خبرگان ، وزارت كشور است . آيين نامه اجرايي انتخابات به پيشنهاد وزارت كشور به تصويب شوراي نگهبان خواهد رسيد .
تبصره 1- نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان بر طبق ‹‹ قانون نظارت شوراي نگهبان بر انتخابات مجلس شوراي اسلامي ›› مصوب سوم مهرماه 1359 كميسيون امور داخلي مجلس شوراي اسلامي ، انجام مي شود .
آيين نامه اجرايي آن را ، شوراي نگهبان تصويب خواهد كرد .
ناظران حوزه هاي انتخابيه و حوزه هاي فرعي و شعب ثبت نام و اخذرأي و بازرسان را ، هيأت مركزي نظارت ، به ترتيب و تعدادي كه مصلحت بداند ، تعيين خواهد كرد .
تبصره 2 – در هيأت نظارت مركزي ، يكي از فقهاي شوراي نگهبان ، عضويت خواهد داشت .
تبصره 3 – قانون انتخابات مجلس خبرگان و آيين نامه هاي اجرايي آن ، جهت اقدام ، از طرف شوراي نگهبان به وزارت كشور ابلاغ مي گردد .
ماده 10 – هيأت نظارت مذكور ، پس از آنكه اعتبارنامه دو سوم خبرگان منتخب مردم صادر شد ، از آنها براي شركت در جلسه افتتاحيه دعوت مي كند و تاريخ و محل جلسه را از طريق رسانه هاي گروهي و دو روزنامه كثيرالانتشار ، به اطلاع مي رساند .
ماده 11- محل تشكيل مجلس خبرگان ، شهر مقدس قم مي باشد ، مگر اينكه ضرورتي تشكيل آن را در جايي ديگر ايجاب كند .

فصل ششم – آيين نامه داخلي مجلس خبرگان
ماده 12 – جلسات مجلس خبرگان ، با حضور دو سوم كل خبرگاني كه مي بايد انتخاب گردند ، رسميت مي يابد .
ماده 13 – مصوبات مجلس خبرگان ، با موافقت نصف به علاوه يك حاضران ، معتبر است ، مگر در مورد تعيين رهبر كه موافقت دو سوم حاضران معتبر مي باشد .
ماده 14 – جلسه افتتاحيه ، به وسيله هيأت نظارت مركزي ، با تلاوت آياتي از قرآن كريم آغاز مي گردد ، سپس رئيس هيأت نظارت ، از هيأت رئيسه سني – كه قبلاً بر مبناي شناسنامه تعيين شده اند – دعوت مي كند تا به جايگاه مخصوص روند و اداره جلسه را به عهده گيرند .
تبصره – هيأت رئيسه سني ، مركب است از رئيس ، نايب رئيس از سالمندترين و دو منشي از جوانترين اعضاي حاضر در جلسه .
ماده 15 – صورت جلسات به وسيله نوار ، ضبط و بوسيله تندنويس ، پياده مي شود و به امضاي رئيس يا نايب رئيس مي رسد .
صورت جلسه انتخاب رهبر ، بايد به امضاي همه اعضاي حاضر در جلسه برسد .
ماده 16 – در آغاز نخستين جلسه رسمي ، خبرگان مراسم تحليف را بدين صورت برگزار مي كنند :
‹‹ ما ، در برابر قرآن مجيد و مردم شريف ايران ، به خداي متعال ، سوگند ياد مي كنيم كه در ايفاي وظيفه سنگيني كه به عهده داريم ، يعني ، تشخيص و معرفي بهترين فرد ، براي مقام والاي رهبري امت ، خود را در پيشگاه مقدس خداوند و در برابر ملت غيور ايران ، مسئول بدانيم و كوچكترين مسامحه و خيانت را روا نداريم . ››
ماده 17 – هيأت رئيسه سني بلافاصله به انتخاب هيأت رئيسه دائم ، مي پردازد .
ماده 18 – هيأت رئيسه دائم ، نيز مركب است از 4 نفر : رئيس ، نايب رئيس و دو منشي كه براي مدت دو سال با رأي گيري مخفي و اكثريت نسبي انتخاب مي شوند .
ماده 19 – مجلس خبرگان سالي يكبار حداقل به مدت دو روز ، اجلاسيه رسمي دارد .
ماده 20 – در مواردي كه هيأت رئيسه لازم بداند ، يا ده نفر از اعضا كتباً پيشنهاد كنند ، اجلاسيه فوق العاده تشكيل مي شود .
ماده 21 – وظيفه مجلس خبرگان در اجلاسيه هاي عادي خود ، اجراي اصل يكصد و يازدهم قانون اساسي و به بحث و تبادل نظر درباره مسائل مربوط به رهبري و تبادل نظر براي يافتن بهترين شيوه عمل در جهت ايفاي اين مسئوليت خطير و پيشنهاد آن به مقام رهبري مي باشد .
ماده 22 – اين قانون در بيست و يك ماده و شش تبصره ، در جلسه مورخه 10/7/1359 فقهاي شوراي نگهبان ، تنظيم و براي تصويب نهايي به پيشگاه امام امت تقديم گرديد .

منابع:

آرشیو روزنامه جمهوری اسلامی، ۱۳۵۹ و ۱۳۶۱

روند شکل‌گیری مجلس خبرگان رهبری؛ مجلس متفاوت، جواد دلیری، روزنامه اعتماد ملی

ویکی پدیا

مرکز اسناد انقلاب اسلامی

سایت تاریخ ایرانی

شورای نگهبان