عدم مهارت آموزی دانشجویان، یک مسئله چندبعدی است

گروه اقتصادی: برگزاری مسابقه سراسری مهارت سنجی "فن آورد" (fanavard.com) فرصتی بود برای بحث و گفتگو پیرامون خلاء ایجادشده بین دانش فارغ التحصیلان دانشگاهی و نیازهای بازار کار کشور.

به گزارش بولتن نیوز، در همین زمینه با مهندس یونس جلالی منش؛ هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات به گفتگو نشسته ایم. جلالی منش معتقد است وضعیت موجود مولود عللی چندگانه است و جشنواره هایی چون "فن آورد" می توانند تلنگری به مشکلات موجود در این مسیر باشد.

در حال حاضر بسیاری از فارغ التحصیلان دانشگاه ها هنگام ورود به بازار کار، متوجه ناهمخوانی آموخته های دانشگاهی خود با مهارت های مورد نیاز در بازار کار می شوند. راه حل پر کردن خلاء بین آموخته های دانشگاهیان و نیازهای بازار کار را چه می دانید؟

البته به نظرم مسئله کمی پیچیده تر از وضعیتی است که شما مطرح کردید. مسئله این نیست که مشکلات بخش صنعت- و به طور کلی بازار کار- کاملاً مشخص است و تنها فارغ التحصیلان دانشگاهی نمی توانند این نیازها را برآورده کنند. می خواهم بگویم یکی از مشکلات دیگری هم که وجود دارد، این است که نیازهای بازار کار-صنایع، سازمانها و تمام جاهایی که پتانسیل کار کردن در آنجا وجود دارد- هم خیلی شفاف و روشن نیست. لذا یکی از کارهایی که باید در این مسیر انجام شود این است که این نیازها باید شفاف شود. ما باید بدانیم در کشور چه نیازهایی داریم که می تواند بر اساس آنها اشتغالزایی و کارآفرینی صورت بگیرد. مشکلات و نیازهای حل نشده صنایع و سازمانهای دولتی یا خصوصی بایستی به صورت شفاف و روشن مشخص شود و ما بدانیم که فارغ التحصیلان دانشگاهی قرار است چه مشکلاتی را حل کنند! آنگاه -با فرض مشخص شدن این مشکلات و نیازها- ما باید آموزشهای دانشگاه ها را در راستای رفع این نیازها تعریف و سازماندهی کنیم. یعنی آموزش ها باید در نهایت پاسخگوی این نیازها باشند. هم راستا شدن دانشگاه ها با نیازهای بازار کار هم می تواند اعم از آموزشهای تئوری و عملی آنها باشد و طبیعتاً بستگی به نوع تخصص و رشته موردنظر دارد.

این مشخص کردن نیازها و مشکلات بازار کار- یا صنایع و سازمان ها- وظیفه ی کیست؟ صنایع و دانشگاه ها؟

بنده احساس می کنم این مسئله از عهده دانشگاه یا صنایع-به تنهایی- برنمی آید. در این مسئله، میانجیگری دولت و حاکمیت به عنوان بخش تنظیم کننده بسیار اهمیت دارد. کارکرد دولت باید این باشد که ارتباط بین این دو بخش را تنظیم و ساماندهی کند. باید مجموعه ای از قوانین، آیین نامه ها، مشوق ها و روشهای اجرایی وجود داشته باشد که تسهیل کننده چنین روابطی باشد و این یک مسئله حاکمیتی و فراسازمانی است. صورت مسئله این است که بخش بازار کار باید مسائل و مشکلاتش را مطرح کند و دانشگاه نیز بر اساس این نیازها رشته ها را بازطراحی کرده، مهارتهای مربوط به آن را به دانشجویان خود آموزش دهد. ولیکن سازوکار شکل گیری این ارتباط بایستی به درستی مشخص شود. مسئله دیگر اینکه ارتباط یک فارغ التحصیل دانشگاهی با بخش بازار کار نباید در پایان تحصیلاتش شکل بگیرد. باید سازوکارهایی مانند کارورزی تعریف شود تا دانشجو در طول دوران تحصیل خود به صورت واقعی با الزامات و نیازهای فضاهای کاری مرتبط با رشته تحصیلی خود آشنا شود. بخشِ دیگرِ آموزشهای دانشگاهی در هر رشته باید مهارتهایی در فارغ التحصیلان ایجاد کند تا در نتیجه آن، افراد به صورت توانایی ایجاد خلاقانه حوزه های کاری جدید و کارآفرینی در حوزه تحصیلی خود را کسب نمایند. یعنی افراد در هر زمینه ای روندهای نوین موجود در دنیا را پایش کرده، بر اساس آن خودشان شرکت هایی تاسیس کنند. در این حالت، به خودی خود مسئله ای وجود ندارد، بلکه فرد خودش مسئله را تعریف و ایجاد کرده و در واقع یک فضای کاری جدید را خلق می کند. به نظرم اینها به نوعی فرامهارات هستند. به نظرم، مجموع این مسائل در کنار هم می توانند شکاف ایجادشده بین آموخته های فارغ التحصیلان دانشگاهی و مهارتهای مورد نیاز بازار کار را پر کند.

راهکار شما برای شکل گیری این ارتباط دوسویه –بین صنعت و دانشگاه-چیست؟

ببینید؛ طبیعتاً بخش آموزش عالی نمی تواند به تنهایی پروسه نیازسنجی بازار کار-اعم از صنایع، بخش تولید، خدمات و غیره- را به انجام برساند. سازمانها و صنایع دولتی و خصوصی نیز بایستی ملزم-یا تشویق- شوند تا نیازها و مشکلات خود را در یک قالب مشخص تعریف و ارائه کنند. یعنی یک سازمان بایستی تخصص و مهارتهای مورد نیاز خود را به صورت واقعی احصا کرده در اختیار برنامه ریزان آموزش عالی و نهادهای حاکمیتی مرتبط با این حوزه قرار دهد. بهتر است سامانه ای تعریف شود تا صنایع مختلف، بیایند و در آنجا مشکلات خود را مطرح کنند و در مقابل؛ دانشگاه ها نیز توانمندی و رزومه کاری خود را ارائه دهند. مجموعه های مثل شورای عتف یا شورای عالی انقلاب فرهنگی می توانند نهادهایی برای سامان دادن به این نیاز باشند. همانطور که می دانید شورای عتف یک مجموعه فرادولتی به ریاست رئیس جمهور است که وزرای بهداشت، نفت، بازرگانی، علوم، روسای دانشگاه ها و بسیاری از مسئولین بلندپایه دیگر در آن حضور دارند. اینها در کنار هم می توانند نظام هایی را تعریف کنند که این مسائل به صورت شفاف در آن مطرح شود. لذا پر کردن خلاء مهارت فارغ التحصیلان در سطح بازار کار یک مسئله ی حداقل دوطرفه است. ابتدا باید نوع نیازها، مکان و جایگاه هر کدام از آنها، هزینه های برآورده کردن هر نیاز و اولویت بندی نیازها مشخص شود، سپس بر اساس این اولویت سنجی ها، تغییرات مورد نیاز در آموزشهای دانشگاه ها و دیگر بخش های مرتبط ایجاد شوند.

البته کارهایی مانند نقشه جامع علمی کشور در این زمینه انجام شده است.

بله. ولی به نظرم فعالیت ها در این زمینه خیلی کلی بوده است. ما برای اولویت بندی نیازهای اصلی کشور، باید خیلی جزئی تر شویم. نیازها باید مشخص شود تا دانشگاه ها مشخصاً بتوانند بر روی پاسخگویی به این نیازهای مشخص شده و اولویت بندی شده متمرکز شوند. البته ما نباید نگاه صفر و یکی به این مسئله داشته باشیم. یعنی نقدهای ما به این موضوع نباید به معنای قطع کامل ارتباط دانشگاه و نیازهای بازار کار تعبیر شود. چون در همین فضای کنونی هم برخی از دانشگاه ها دارند خوب عمل می کنند.

پیش زمینه های این عدم مهارت آموزی دانشجویان در پروسه آموزش دانشگاهی را چه می دانید؟

این مسئله دارای ابعاد مختلفی است. بعضاً مشاهده می شود که دانشگاه ها همچنان بر روی سیلابس های درسی خیلی قدیمی تاکید و تمرکز می کنند، در صورتی که کارکرد این آموزه های تئوریک برای دانشجو دقیقاً شفاف نیست. مسئله دیگر این است که هماهنگی لازم بین دروس آموزش داده شده به دانشجو وجود ندارد. دانشجو در بسیاری از رشته ها با مجموعه ای از دروس ناسازگار مواجه است. شاید رشته هایی مانند مهندسی مکانیک و مهندسی برق که مسائل مربوط به آنها کاملاً مشخص است، کمتر با این مشکل مواجه باشند. ولی دانشجو در رشته ای مثل مدیریت صنعتی با انواع دروس دست به گریبان می شود و نمی تواندرابطه بین آنها را به درستی پیدا کند. ناسازگاری باعث می شود دانشجو ذهن منسجمی پیدا نکند. این مسئله زمینه کسب اعتماد به نفس و در نتیجه کسب مهارت را از او می گیرد. این در حالی است که دانشگاه هم با تعریف کردن پروسه هایی مانند کارورزی، ارتباط با صنعت، دوره های آموزشی مهارت ورزی و غیره برای دست یافتن به درکی واقعی از فضای بازار کار، کمکی به دانشجو نمی کند. سازگار بودن دروس باعث می شود تا فرد بداند که قرار است نهایتاً تبدیل به چه متخصصی شود.

البته این ناسازگاری دروس همگانی هم نیست...

بله. قبول دارم. بخش دیگری از این مسئله به این برمی گردد که دانشگاه کمکی نمی کند تا این سازگاری برقرار شود. یعنی شما دو استاد را پیدا نمی کنید که سیلابس هایشان را با هم مکمل کنند! بعضاً سیلابس های تعریف شده بسیار قدیمی شده و هیچ ربطی به نیازهای امروز بازار کار ندارند. برخی اساتید که به روز نیستند، همان سیلابس قدیمی را تدریس می کنند و برخی دیگر نیز به فراخور سلیقه خود مبحثی جدیدتر را ارائه می دهند. دانشگاه نمی آید به چند استاد مختلف بگوید شما بیایید و مجموعه ای از دروس مختلف را در قالب یک بسته ی آموزشی به دانشجو ارائه کنید تا دانشجو احساس کند مشغول آموختن مجموعه ای از دانش و مهارتهای مرتبط به هم است.

نقش مسابقات و جشنواره هایی مانند "فن آورد" را در تصحیح رویکرد کنونی چه می دانید؟

قطعاً چنین مسابقات و جشنواره هایی که دانشجویان را تشویق به کار کردن بر روی مسائل واقعی و مهارت ها می کنند، می تواند در این مسیر بسیار موثر باشد. در مقابل؛ هرچه دستگاه ها و سازمانهای سیاستگذار، بیشتر از اینچنین جشنواره هایی حمایت کنند، نشان دهنده علاقه بیشتر آنها به تکیه بر رویکرد مهارت آموزی دانشجویان است. چنین جشنواره هایی می تواند نقاط کانونی مناسبی برای توجه و تمرکز نهادهایی مانند شورای عتف، معاونت پژوهشی وزارت علوم یا معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری باشد. خوب است برگزیدگان این مسابقات دارای امتیازاتی در روند تحصیلات خود شوند. فرضاً استعدادهای درخشان، برگزیدگان اول تا سوم این مسابقه را برای تحصیل در مقاطع بالاتر معرفی نماید یا امتیازات دیگری به آنها اختصاص دهد.