هدفمندی یارانه نان مضر است

گروه اقتصادی: یارانه‌ها به تناسب کالایی که به آن اختصاص می یابند حالت های بهینه کاملا متفاوتی می‌گیرند.

به گزارش بولتن نیوز، یکی از کالاهای مصرفی که سالانه حجم زیادی از یارانه را به خود اختصاص می‌دهد، گندم و نان است. دولت برای تضمین دسترسی و امنیت غذایی مردم این یارانه را قرار داده است.

امنیت غذایی مستلزم دو شرط اساسی است؛ اول، حصول اطمینان نسبت به عرضه کافی مواد غذایی و دوم حصول اطمینان از اینکه هر خانوار بتواند به خوراک کافی دسترسی داشته باشد.

ناامنی غذایی می‌تواند پیامدهایی نامطلوبی برای نسل کنونی و آینده جامعه داشته باشد و از طرفی دیگر هزینه‌های سلامت و آموزش در جامعه را افزایش خواهد داد. حسب این ضرورت است که دولت‌ها سیاست‌های فعالی (مانند اعطای یارانه) برای امنیت غذایی را پیگیری می‌کنند.

از طرفی دیگر یارانه‌ها، هزینه‌های بسیار زیادی برای دولت‌ها دارد و فشار بر بودجه را افزایش می‌دهد. حسب این تعارض است که بسیاری به فکر هدفمندسازی یارانه‌ها محصولات غذایی می‌افتند. درواقع ادعا می‌شود که یارانه‌های (قیمتی) هنگامی‌که به‌صورت عام و غیر هدفمند اعطا می‌شود افراد غیر نیازمند نیز از آن‌ها خواه‌ناخواه بهره‌مند می‌شوند و این نوع یارانه‌ها منحصر برای افراد نیازمند طراحی نشده است لذا می‌توان با تغییر شیوه پرداخت از طرفی فشار هزینه بر بودجه دولت را کاهش داد و از طرفی دیگر یارانه را صرفاً به نیازمند اعطا نمود تا امنیت غذایی این گروه نیز مورد خدشه قرار نگیرد.

بر اساس این نگاه، پرداخت یارانه به گندم و کاهش قیمت نان از کارایی مطلوب برخوردار نیست زیرا از طرفی هزینه‌ای بسیار به بودجه دولت تحمیل می‌کند و از طرفی دیگر همه افراد فارغ از دهک درآمدی و میزان نیاز از این یارانه برخوردار هستند لذا راهکار مناسب‌تر حذف یارانه قیمتی گندم و آزاد نمودن قیمت آن و پرداخت ما به ازای نقدی آن به گروه‌های هدف و نیازمندان خواهد بود. بر این اساس هم مشکلات بودجه دولت مرتفع می‌شود و هم اصابت یارانه هدفمند خواهد شد.

اگرچه این تحلیل در ابتدا شاید معقول و مناسب ارزیابی شود اما در عمل و با دقیق شدن در این پیشنهاد در حوزه کالاهای اساسی به‌خصوص یارانه نان، چالش‌های این تحلیل آشکار می شود. از طرفی گروه‌های کم‌درآمد به‌واسطه مشکلات درآمدی همیشه نیازمند وجوه نقد و نقدینگی هستند و بر این اساس لزوماً وجه نقد پرداختی به این افراد، صرف خرید کالاهای اساسی و نیازهای ضروری مصرفی نخواهد شد و بر این اساس امنیت غذایی خانوارها دچار خدشه خواهد شد.

از طرفی دیگر ویژگی‌های ذاتی هر کالایی، شیوه تخصیص یارانه به آن و همچنین ساختار بهره‌مندی و استفاده اقشار مختلف از آن را تعیین می­کند. در اقتصاد (در یک نوع تقسیم‌بندی) کالاها به دو نوع کالاهای نرمال و کالاهای پست تبدیل می‌شوند.

کالاهای نرمال، کالایی است که افراد با افزایش درآمد، مصرف بیشتری از آن کالا خواهند داشت؛ اما کالاهای پست، کالاهایی است که افراد با افزایش درآمد مصرف کمتری از آن خواهند داشت.

نان، سیب‌زمینی و حمل‌ونقل عمومی را می‌توان نمونه‌هایی از این کالاها دانست. افراد با کاهش درآمد، مصرف نان بیشتری خواهند داشت و برعکس با افزایش درآمد به سمت کاهش مصرف نان و جانشین کردن آن با مواد غذایی باکیفیت‌تر خواهد رفت. حسب این نکته و برعکس تحلیل نخست، می‌توان گفت که نیازمندان بسیار بیشتر از دهک‌های بالا درآمدی، از یارانه نان بهره‌مند می‌شوند و لذا تخصیص یارانه قیمتی به نان اگرچه در ظاهر نوعی یارانه غیر هدفمند و کلی است اما به‌واسطه ویژگی‌های ذاتی کالای نان که بیشترین مصرف را در گروه نیازمند و با درآمد پایین دارد در ذات خود نوعی اصابت به گروه‌های هدف را دارد و بیشترین مقدار یارانه اعطایی دولت به نیازمندان خواهد رسید؛ لذا می‌توان گفت که اتفاقاً سیاست یارانه قیمتی در کالای نان می‌تواند تضمینی برای حداقل‌های امنیت غذایی برای آحاد جامعه باشد.

این امر به‌صورت تجربی در دیگر کشورها نیز ثابت‌شده است. نظام یارانه‌های کشور مصر در سالیان پیش به‌صورت غیر هدفمند بود و همه مردم می‌توانستند از آن استفاده کنند. در دهه ۱۹۸۰، کشور مصر ۲۰ کالای غذایی را مشمول یارانه ساخته بود که حدود ۱۵ درصد کل مخارج دولتی را شامل می‌شد. این کشور با بررسی‌هایی که انجام داد این تعداد کالای مشمول یارانه را به ۴ قلم (نان، آرد، روغن و شکر) کاهش داد.

پژوهش‌ها نشان دادند که نظام یارانه‌های کشور مصر برعکس ظاهر غیر هدفمند، به دلیل اینکه یارانه به کالاهای پست اعطاشده بود، دارای نوعی هدفمندی ذاتی و درونی (self-targeted) است. هدفمندی ذاتی یا خود هدفمندی، مسیری در اعطای یارانه است که اگرچه هر فردی می‌تواند آن کالا یا خدمت را خریداری نماید اما آن کالاها یا خدمات ویژگی‌هایی دارد که سهیم شدن افراد با وضع بهتر را کاهش می‌دهد.

نان به‌واسطه اینکه شرایط کالای پست را دارد، اگر مشمول یارانه قیمتی شود و حتی به آحاد جامعه بدون محدودیت نیز فروخته شود همچنان می‌توان اثبات نمود که بیشتر یارانه آن به فقرا و افراد کم‌درآمدتر خواهد رسید.