قره باغ و چالش های ژئوپلیتکی آن برای ایران

گروه بین‌الملل ـ مصطفی مطهری*: داغ سنگین توافق صلح در قره باغ و از دست رفتن حجم وسیعی از منافع ملی ایران در این باره، که نتیجه بی تدبیری دولت، انفعال دستگاه دیپلماسی و سهل انگاری دستگاه های ذیربط مانند ... است، که به واسطه درک غلط و معیوب از بحران قره باغ و پیامدهای آن، ژئوپلیتیک کشور را در نوار مرزی با چالش ها و تهدیدات جدیدی مواجه کرده است. جالب اینجاست که دستگاه های مربوطه بجای تشریک مساعی با هم در جهت یافتن راه حلی در خور برای کاستن شدت دامنه چالش ها و تهدیدات بالقوه ای که هر لحظه می تواند بالفعل شود و با تهدیدزایی امنیت ملی کشور را به چالش بکشد، رفتار و عملکرد توجیه گرایانه ای است که هر یک بطور جداگانه در این باره دارند.

به گزارش بولتن نیوز، با این حال پرداختن به این موضوع که جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی در راستای مقابله با آنچه که حاصل تحمیل ژئوپلیتیکی روسیه و ترکیه است چه راهبرد ها و راهکارهایی برای دفع خطرات احتمالی و تامین حداقلی منافع خود دارد؟

اول اینکه تهران باید در اولین اقدام خود فارغ از هرگونه تحولات در دنیای بیرون از مرزهای جغرافیایی ایران، به تدوین راهبردهای مقابه با رویکردهای سخت و نرم رویداد مزبور بپردازد. به عبارت بهتر اینکه تهران در دو حوزه تقابل با بحران قره باغ در عرصه داخلی نیازمند شیوه نامه های مقابله است. اگرچه در هر دو حوزه سخت و نرم نیازمند تدوین برنامه ها و طرح هایی هستیم اما آنچه در شرایط حال نیاز به توجه و فوریت در کنش گری دارد متنوع سازی راه های مقابله به تهدیدات سخت افزاری هم مرز شدن با آذربایجان است.

چرا که حضور مزدورهای های تکفیری منتقل شده از سوی آنکارا در نبرد قره باغ، زیستگاه جدید تروریست های تکفیری را از سوریه به آذربایجان تغییر داده است؛ در واقع آنچه را که سال ها بود تلاش می کردیم تا آنها را مرزهای ایران دور نگه داریم همه بر باد رفته و امروز بدون هیچ گونه مانعی در نواز مرزی در شمال کشور هستند. و این یعنی یک تهدید بالقوه با کارکرد های امنیتی، منطقه ای و بین المللی.

از این رو با توجه به شناخته شدن تهدید و موجودیت تهدید، انفعال در سیستم تصمیم گیری و ارائه راهکارهای مقابله که بیشتر با ارکان های نظامی – امنیتی مرتبط است برای کشور هزینه بر خواهد بود. پس آنچه در زمان حال باید اولویت باشد تقویت سیستم هایی امنیتی برای دفع هر گونه اقدامات امنیتی است. باید خاطر نشان کرد که در عرصه مقابله با تهدیدات بین المللی و منطقه ای آنچه باید مد نظر باشد داشتن رویکرد پراگماتیکی یا عمل گرایانه برای تامین منافع و امنیت در چارچوب مصالح ملی است و در این باره در وهله اول نیز باید خود محور بود و به خود و توان خود اتکا کرد نه منتظر همکاری با دیگران بود.

دوم اینکه ایران باید نقش خود را در میدان های منطقه ای دیگر بشدت تقویت کند. چرا که با توجه به موفقیت بوجود آمده برای روسیه و ترکیه در قره باغ، این دو کشور علیرغم اینکه همکار (نه متحد) ایران در پرونده های منطقه ای مانند سوریه هستند از موفقیت بوجود آمده در قره باغ برای تاثیرگذاری بر موقعیت ایران و به نوعی اخراج ایران از مناطق بحران منطقه ای مانند سوریه، با ایجاد تهدیدات امنیتی در نقاط مرزی استفاده خواهند کرد. و شاید در شکل حداقلی و یا رقیق تر در تقسیم میزان اثرگذاری در معادلات منطقه ای مانند سوریه، کمترین نقش را به ایران خواهند داد. و این نتیجه توافق و امتیازاتی است که در جریان نبرد قره باغ، زمانی که ما در خواب بودیم مسکو و آنکارا بدان دست یافته اند. بنابراین تهران برای کم کردن اثرات مخرب توافق قره باغ در حوزه های مرزی و منطقه ای و در راستای دور نماندن از معادلات نبرد در عرصه مناسبات منطقه ای باید ضمن تقویت توان تاثیرگذاری خود در میدان های منطقه ای، گزینه های نقش گرایی منطقه ای خود را برای مقابله با آنچه ترکیه و روسیه جهت تحمیل به ایران به دنبال آن هستند، تنوع بخشد.

بنابراین با توجه به آنچه گفته شد باید تاکید که راه حل های کم اثر سازی تاثیرات توافق قره باغ برای ایران، عمدتاً به عرصه های تصمیم گیری در حوزه داخلی با برد منطقه ای – بین المللی مرتبط است. یعنی زمانی که ایران نیازمند تصمیم گیری و کنش گری به عنوان یک بازیگر منطقه ای در مناقشه قره باغ بود خود را به لطف متولیان امر از مناقشه دور نگه داشت و صرفاً به افاضه نصایح و پندهای انسانی و حقوقی بسنده کرد که امروز باید کاشت های تهدید زای قریب به شش هفته نبرد در قره باغ را برداشت کنیم. بطوریکه می توان ادعا کرد که سهل انگاری در تصمیم گیری امروز، مطمئناً در آینده هزینه های بیشتری را بر کشور تحمیل خواهد کرد.

*دکترای علوم سیاسی