زیان صنعت نفت کشور در دوران تحریم

به گزارش بولتن نیوز، نفت در اقتصاد ایران، اثرات چند جانبه ای دارد. از یک سو تأمین کننده بیش از 90 درصد حامل های انرژی مورد نیاز کشور است و از سوی دیگر، بخشی از منابع عمومی دولت را تشکیل می دهد.
بخشی از درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی و خالص صادرات گاز نیز به صندوق توسعه ملی واریز می شود که خود، تأمین کننده منابع مورد نیاز اقتصاد کشور است؛ به همین دلیل اقتصاد ایران را نفتی می خوانند.
بر این اساس هر تحولی که در صنعت نفت کشور ایجاد می شود، می تواند اقتصاد ایران را دچار یک رشته تغییرات جدی کند.
تحریم های اعمال شده بر اقتصاد ایران از صنعت نفت آغاز شد. محدودیت های مربوط به تحریم، باعث کاهش نقش ایران در بازار جهانی نفت شد و سبب شد شرکت های تراز اول فعال در صنایع نفت و گاز دنیا، ایران را ترک و با کشورهای دیگر شروع به فعالیت کنند.
تشدید تحریم بر اقتصاد ایران از سال های 2006 و 2007 با اعمال قطعنامه های متعدد از جمله 1737 سازمان ملل باعث شد هزینه واردات و انجام فعالیت های اقتصادی و مالی با هزینه مبادله بالایی انجام شود.
بررسی ها نشان می دهد که خریداران نفت خام ایران پیش از تحریم ها به 2 دسته مشتریان عضو و غیر عضو آژانس بین المللی انرژی (IEA) و مشتریان عضو و غیرعضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) قابل تقسیم بندی هستند.
در کشورهای حوزه آسیایی عضو آژانس بین المللی انرژی یعنی ژاپن و کره جنوبی در مجموع 555 هزار بشکه نفت خام در روز از ایران خریداری و کشورهای اروپایی عضو آژانس بین المللی انرژی نیز 792 هزار بشکه در روز نفت خام از ایران وارد می کردند.
با این ارقام، به طور متوسط این دسته از کشورها هفت درصد از نفت خام مورد نیاز خود را از ایران وارد می کردند.
دسته دوم که کشورهای آسیایی غیر عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه بودند، در مجموع روزانه یک میلیون و 655 هزار بشکه در روز نفت خام از ایران وارد می کردند که چین با 550 هزار بشکه در روز (معادل مجموع ژاپن و کره جنوبی) و هند با 310 هزار بشکه در روز (اندکی کمتر از ژاپن) مهم ترین بازارهای نفت ایران در حوزه آسیا بودند.
در مجموع، صادرات نفت خام ایران در سال 2011 روزانه 2 میلیون و 527 هزار بشکه بود که 65 درصد این صادرات به بازار آسیا (چین 22 درصد، ژاپن 13 درصد، هند 12 درصد، کره جنوبی 9 درصد و سایر کشورهای آسیایی 9 درصد ) اختصاص داشت.
در مقابل روزانه 792 هزار بشکه از نفت خام صادراتی ایران به مقصد اروپا بود که 31 درصد صادرات نفت خام ایران (ترکیه هشت درصد، ایتالیا هفت درصد، اسپانیا 6 درصد و یونان چهار درصد و ... ) را شامل می شد.
تشدید تحریم ها سبب شد که علاوه بر از دست دادن این بازارها، در مجموع عدم النفع حدود 400 میلیارد دلاری در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به کشور تحمیل شود.
تحولاتی که در اثر تحریم و تشدید آن از سال های 2005 به بعد اتفاق افتاد، باعث شد که نقش و سهم ایران در بازار جهانی نفت خام در اثر کاهش صادرات کم رنگ شود.
به گونه ای که سهم ایران در تأمین نفت مصرفی دنیا از سال 1382 تا 1391 روند کاهش را طی کرد و از 3.05 درصد در سال 1382 به 1.26 درصد در سال 1391 کاهش یافته است.
اجرای برجام از سال گذشته سبب شد که تغییر جدی در میزان صادرات نفت خام و بهبود برخی از امور مربوط به بخش نفت حاصل شود: افزایش حجم صادرات نفت و تغییر قابل توجه در آن، بیمه نفتکش ها و تسهیل صادرات مربوط به نفت، میعانات گازی و فرآورده های نفتی، واریز وجوه حاصل از صادرات نفت به حسابهای بانک مرکزی و امکان استفاده از آنها، آزاد شدن تجهیزات توقیفی، امکان حضور کارشناسان شرکت های خارجی فروشنده کالا در ایران برای راه اندازی تجهیزات، آزاد شدن وجوه توقیفی نزد شرکت های نفتی، کاهش چشمگیر هزینه های جابجایی پول و دسترسی به تامین کنندگان اصلی و دسترسی به تامین کنندگان اصلی کالاها و خدمات، قیمت های رقابتی و کاهش چشمگیر هزینه ها را در پی داشته باشد.
برجام سبب شد امکان حضور شرکت های مختلف ارائه دهنده کالاها و خدمات به ایران فراهم شود، یعنی برطرف شدن انحصار حضور برخی کشورها و شرکت های خاص که این نیز می تواند به ایجاد قیمت های رقابتی منجر شود که زمینه ساز دستیابی به بهره وری است.