فرزندان دوقلوی ما را حسن و حسین می نامند
به گزارش بولتن نیوز به نقل از تسنیم، موسی جرجانی را یکی از نویسندگان و پیرغلامان اهل‌سنت در بین مردم ترکمن می‌شناسند. او سال‌ها نیز در رادیو و تلویزیون فعالیت کرده و حتی در طول20 سال گذشته تعداد 12 نمایش، برگرفته از آداب، رسوم و باور‌های دینی و اعتقادات ترکمن‌ها را نوشته و کارگردانی کرده است.
جرجانی در جشنواره کتاب دفاع مقدس سال 1386 با نوشتن کتاب «نغمه‌های عاشقان»، که بیانگر حضور ترکمن‌ها در دفاع مقدس بود، جایزه اول و لوح تقدیر و تندیس جشنواره را از دستان رئیس جمهور دریافت کرد. همچنین از موسی جرجانی با عنوان پژوهشگر برتر اهل‌سنت در یازدهمین اجلاس بین المللی پیرغلامان حسینی تقدیر به عمل آمد.
حالا جرجانی چند سالی است که پس از بازنشستگی در حال تالیف کتاب‌های مختلفی از جمله جایگاه اهل‌بیت(ع) در نزد اهل‌سنت ترکمن است. تالیفاتی که از طرف مسئولان همواره پنهان مانده و به آن توجهی نداشته‌اند.
به گفت‌و‌گو با وی نشستیم تا نظرات او را در مورد جایگاه اهل‌بیت(ع) در ادبیات مکتوب و فرهنگ شفاهی مردم ترکمن را جویا شودیم.
تسنیم: آقای جرجانی، تعداد محدودی از کسانی که در بین اهل‌سنت حضور دارند از جایگاه واقعی اهل بیت «ع» نزد اهل‌سنت ترکمن آگاهی ندارند. قدری از این جایگاه برای ما بگویید.
مردم استان شامل دو قوم ترکمن و فارس محلی هستند. البته اگر به صورت جزئی‌تر نگاه کنیم 7 قوم در استان گلستان زندگی می‌کنند که مهم‌ترین آنها قوم ترکمن است که نیمی از جمعیت استان را تشکیل می‌دهد. اقوام دیگری هم در رامیان و مینودشت و سایر مناطق استان زندگی می‌کنند. ترکمن و ترکمن صحرا قسمت شمالی استان را شامل می‌شود و مهم‌ترین شهر آن هم گنبد کاووس است.
ترکمن‌ها با آداب و رسوم خاص خودشان ارادت خاصی به امام رضا (ع) دارند. ترکمن‌ها اهل سنت و حنفی مذهبند و از قدیم الایام اعتقادات خاصی به اهل بیت و امامان داشته و دارند. آنها حضرت علی را به عنوان یک امام بزرگ تلقی می‌کنند که در قوم ترکمن با عشق و ارادت خاصی همراه است. از دیدگاه اهل سنت ترکمن امام علی به عنوان خلیفه چهارم اسلام و داماد مکرم رسول الله (ص) است که از طفولیت همواره کنار پیامبر بوده و همواره برای گسترش دین مبین اسلام کوشش کرده و با دشمنان اسلام جنگیده‌اند.
ارادت به اهل‌بیت هم در فرهنگ عامیانه و هم فرهنگ مکتوب مردم ترکمن وجود دارد
این ارادت و این اخلاص نسبت به اهل بیت هم در فرهنگ عامیانه و شفاهی و هم در فرهنگ مکتوب مردم ترکمن وجود دارد. مهم‌ترین شاخصه فرهنگ مکتوب مربوط به شاعران است. ما شاعری داریم به نام مختومقلی فراغی که در اردیبهشت ماه امسال دویست‌و‌هشتادمین سال تولد ایشان برگزار شد. پدر ایشان هم از عرفای بزرگ ترکمن بوده‌اند. این شاعر بسیار در دل مردم جای دارد و هرآنچه را که گفته، مردم دوست دارند.
مختومقلی شاعری حکیم است که معارف قرآن و احادیث رسول‌الله (ص) و آموزه‌های عرفانی و ... را به صورت شعر درآورده و به ترکمن‌های چادرنشین زمان خود ارائه کرده است. از جمله مفاهیم و محتوای شعرهای مختومقلی اعتقاد ایشان به اهل بیت علیهم‌السلام است که در جای جای آثار وی اشعاری درباره اهل بیت سروده شده است. او اشعاری درباره امام حسن و امام حسین دارد و از شهیدان کربلا یاد کرده و آنها را افضل‌ترین شهدا می‌داند.
یکی از اشعار زیبای ایشان این است:
- مختومقلی سندان قورقار یوره گیم
- حق یانیند مقبول بولسین دیله گیم
- حسن حسین عرشی کرسی گره گیم
- کربلا ده شهید اتدینگ سن دنیا
ترجمه:
ای مختومقلی، دلم از تو می ترسد
- بلکه در نزد حق حاجتم مستجاب گردد
- حسن و حسین، عرش عالم را طلب می کنم
- ای دنیا، تو آنان را در کربلا شهید کردی
همچنین شعر دیگری در ارتباط با کربلا دارند:
مگر یوسف دوشدی چایا
جمالینگ دیب باقام آیا
عراق زمین، کربلا یا
باقام یوسف دیه دیه
ترجمه:
- مگر نه یوسف افتاده در چاه
- من جمال تو را در ماه می‌جویم
- سر زمین عراق به کربلا
- نگاه می‌کنم یوسف گویان
یکی از شعرهای بسیار معروف ایشان در وصف سجایای دوازده امام است. شعری است به نام ما را ببخش، که در این شعر شاعر از دوازده امام التماس دعا دارند. وی در این شعر یک یک امامان را نام می‌برد و توصیف می‌کند که این سخن وی نشانگر میزان اعتقاد و ارادت ایشان به امامان است.
وی چنین می‌سراید:
دو بیت اول این شعر بلند مربوط به امام علی (ع) این است:
او داماد رسول الله است، شیر خداست
به‌حق امام علی ما را ببخش.
او چشم و چراغ و نور دیدگان من است
به‌حق امام حسین مرا ببخش
دنیای دروغین به چه کسی وفا کرده
او در آخرت صفا خواهد دید
شمر و یزید بر او جفا کردند
به حق امام حسین ما را ببخش
بعد یکی یکی به ترتیب سجایای امامان را وصف می‌کند به‌امام رضا می‌رسد:
در میان هم سن و سالان فردی بی‌کمالم
عاشقم، مجنونم، شکسته حالم
در سینه خراسان زوار عالم گشته
به‌حق امام رضا ما آر ببخش
بعد از ذکر نام دیگر امامان، در پایان این شعر خود را خطاب قرار داده و می‌گوید:
مختوم قلی گوید من خاک پایم
در راه امامان جان می‌سپارم
بنده ناقابلم، به درگاه آمده‌ام
به حق عباس علی ما را ببخش
این اشعار و امثال آن طرز تفکر و فرهنگ مکتوب گذشتگان ما را می‌رساند که تا چه اندازه به امامان ارادت داشته‌اند.
تسنیم: جناب جرجانی، در فرهنگ شفاهی هم این رفتارها ادامه دارد؟ اگر مثالی وجود دارد بگویید.
در فرهنگ شفاهی نیز ترکمن‌ها، ارادت خاصی به دوازده امام و بخصوص امام رضا (ع) دارند. در فرهنگ شفاهی و عامه مردم به امام رضا (ع) «قزل امام» می‌گویند. مثلاً کسی که مشهد رفته است می‌گوید زیارت قزل امام رفته‌ام. وجه تسمیه این نام به خاطر بارگاه و گنبد طلایی امام رضاست که تا پیش از امام رضا مردم این گنبد و بارگاه را جایی ندیده بودند برای همین به این نام بین مردم متجلی شده است. به طور کلی قزل امام یعنی امامی که بارگاهش طلایی (سرخ) است.
در دوران کودکی ما رفتن به زیارت امام رضا (ع) با آداب و رسوم خاصی صورت می‌گرفت. موقع رفتن و موقع برگشتن شور و شوق خاصی بود. موقعی که کسی از زیارت امام رضا (ع) برمی‌گشت دیگران برای دست بوس او می‌رفتند او نیز مقداری خوراکی (نخود و کشمش) برای تبرک می‌آورد. صدقه می‌دادند و دعا می‌کردند و کل اهالی روستا به دیدن کسی که به مشهد رفته بود می‌رفتند. عده ای هم بیماران خود را به منظور شفا به مشهد می‌بردند تا آنجا از امام رضا (ع) التماس دعا داشته باشند.
در فرهنگ نامگذاری مردم ترکمن اهل سنت هم اسم رضا بین مردم ترکمن و ترکیبات اسامی دیگر با رضا (علی رضا، امیر رضا و ...) فراوان یافت می‌شود.
تسنیم: با توجه به پژوهش‌های شما و کتاب‌ها و مقالات گسترده شما این برداشت وجود دارد که میراث مکتوب نیز این جریان ادامه دارد.
در این مورد باید بگویم که حدود 8 کتاب ترکمنی وجود دارد که در آن به نوعی در مورد امامان، مخصوصاً حضرت علی سخن به میان آمده است. مثل کتاب دیوان اشعار مختومقلی، کسیک باش، روزگار، یوسف و احمد، شاه صنم و غریب، زهره و طاهر، محمد ابوبحنیفه و امام حسین.
از جمله مهم‌ترین این کتاب‌ها که من از کودکی نیز به خاطر دارم، "کتاب امام حسین" هم به نظم و هم به نثراست. این کتاب واقعه کربلا را شرح داده است. پدرم سحرهای ماه رمضان از روی این کتاب با حالت حزن و اندوه برای من و خواهرم می‌خواند و گریه می‌کرد. ما در عالم کودکی نمی‌فهمیدیم قضیه چیست. بعد از این مرثیه سرایی پدرم به مسجد می‌رفت و اذان می‌داد. همه این ماجراها در ذهن من بود تا اینکه بعدها فهمیدم ماجرا از چه قرار بوده و علت این حزن و اندوه پدر چیست. این کتاب مخصوص امام حسین (ع) بود. اما در رابطه با امامان دیگر قدیمی‌ترین کتاب همین کتاب مختوم قلی است که مربوط به حدود 200 سال پیش است.
در گذشته نمی‌دانستیم شیعه و سنی یعنی چه؛ مردم همیشه بدون چند دستگی زندگی می‌کردند
تسنیم: آیا فرهنگ عامه مردم در رابطه با زیارت امام رضا (ع) در بین اهل سنت ترکمن به خاطر تعامل با شیعیان حاصل شد یا اینکه جزو اعتقادات اهل سنت است؟
خیر. اصلاً ما در گذشته نمی‌دانستیم شیعه و سنی یعنی چه!!! مردم همیشه در کنار یکدیگر با محبت بدون چند دستگی زندگی می‌کردند. این فرهنگ ارادت به اهل بیت فرهنگ بومی و عامی مردم از گذشتگان دور بوده. ما از بچگی و تا مدتی از دوران بزرگسالی هم نمی‌دانستیم شیعه و سنی چیست! اجداد و بزرگان ما همیشه از ترکمن صحرا می‌آمدند گرگان و در بین شیعیان رفت و آمد داشتند اصلاً حرفی، حدیثی، درگیری و مساله‌ای به نام شیعه و سنی در میان نبود.
هنوز هم در ترکمن صحرا چنین مساله‌ای وجود ندارد منتهی برخی می‌خواهند از این آشفتگی‌ها به نفع خودشان استفاده کنند. اصلاً کسی بین ما به عمر خود در اینجا ندیده است که بین ما به خاطر شیعه و سنی بودن درگیری به وجود بیاید. و نبودن مرز بین شیعه و سنی در اینجا به حدی بوده که حتی اسامی مختص این گروه و آن گروه هم نداشتیم. اسامی که بین شیعیان رایج بوده بین ترکمن‌ها هم بوده و بالعکس.
ترکمن‌ها نام فرزندان دوقلو را حسن و حسین می‌گذارند
از قدیم هم شیعیان زیارت امام رضا می‌رفتند و هم ترکمن های سنی. پدر من زمانی که من بچه بودم هر سال از گرگان اتوبوس می‌آورد و تمام اهل مسجد را به زیارتگاه‌های مختلف می‌برد. زیارت گروهی که پدرم هر سال ترتیب می‌داد شامل سه زیارت بود، زیارت بارگاه امام رضا، زیارت بایزید بسطامی وهمچنین زیارتگاهی به نام خالد نبی (خالد بن سنان) که در استان گلستان است.
من هنگام مسافرت به جمهوری‌های آسیای مرکزی مثل ترکمنستان، تاجیکستان، ازبکستان هم مشاهده کردم که مردم آن جمهوری‌ها نیز ارادت خاصی به علی و اهل بیت دارند. اهالی شهرهای مرو و بایرامعلی در شرق ترکمنستان، از بازماندگان ایران قدیم هستند و بزرگان آنان زبان فارسی را خوب می‌دانستند و به امامان، از جمله امام رضا (ع) ارادت داشتند و به زیارت امام رضا می‌رفتند، صدقه می‌دادند، و نام رضا بر فرزندان خود داشتند. حاج علی آرخی روحانی بزرگ ترکمن، نام فرزندانش حسن، حسین و فاطمه است. در بین ترکمن‌ها فرزندان دوقلو را حسن و حسین می‌گذارند و نمونه‌های آنرا داریم.
تسنیم: شما آثار زیادی در همین عرصه‌هایی که از آن صحبت کردید دارید، برنامه‌ای برای چاپ آثار دیگری ندارید؟
بنده حدود 40 تا کتاب در مسائل تاریخی، فرهنگی و دینی چاپ کرده‌ام. که این کتاب‌های دینی، بیشتر مربوط به بزرگان دینی قوم ترکمن مربوط می‌شود. استاد عبدالرحمن آخوند تنگلی طانا، مسئول حوزه علمیه اهل سنت «عرفان آباد» و یکی از شخصیت‌های معروف و از نویسندگان و محققان بزرگ ترکمن است که بیش از 60 کتاب در خصوص مسائل دینی، احکام، تاریخ و فرهنگ ترکمن نوشته، در سخنرانی‌های پیش از خطبه نماز جمعه در مسجد این حوزه دینی، سخنان مبسوطی درباره حضرت محمد (ص)، 4 خلیفه اسلام و 12 امام و همچنین حضرت فاطمه، سخن گفته که سی دی‌های آن بین مردم توزیع شده و موجود است که یکی از سی دی‌های آن مربوط به امام رضا (ع) می‌باشد. وی در این سخنرانی با استفاده از منابع اهل سنت و قرآن و حدیث رسول الله، مطالب بسیار ارزنده ای را راجع به امام رضا (ع) بیان فرموده است که در نوع خود کم نظیر است.
به نظر من اگر این سخنرانی‌ها به‌صورت کتابی جمع آوری و چاپ شود، بدون شک اطلاعات بسیار ارزنده‌ای به منابع تاریخی اسلام و به خصوص تاریخ شیعه افزوده خواهد شد و به دشمنان اسلام نشان خواهد داد که در جامعه ایران اسلامی، به رغم تلاش‌های مزبوحانه آنان وحدت عملی بین شیعه و سنی برقرار است که در خطبه‌های نماز جمعه اهل سنت ترکمن، در باره امامان، سخنرانی می‌شود و این کتاب به عنوان یک کتاب خوب از اهل سنت درباره امامان خواهد بود و مرجعی برای کل دنیا که از زبان یک روحانی اهل سنت نقل شده با استناد به احادیث و آیات قرآن است.
برای همه چیز پول هست، به جز برای کتاب و کمک به نویسندگان بدبختی مثل من است
سخنرانی‌های مربوط به 12 امام و حتی امام رضا، خودش یک کتاب است. منتهی تاکنون کسی، ناشری، اسپانسری و یا خیری، برای چاپ این اثر پیش قدم نشده است تا چاپ و متنتشر شود، و همچنین کتابی‌هایی دارم مثل: علی شاه مردان، سیره نبوی در اشعار مختومقلی، کتاب امام حسین (ترجمه فارسی) و غیره که سال‌هاست در انتظار چاپ و قبول کمک و مساعدت از طرف خیری هستم که متاسفانه تاکنون چاپ نشده است.
من تاکنون 40 کتاب در ارتباط با تاریخ، فرهنگ، هنر و مسائل دینی ترکمن کتاب چاپ کردم، بدون اینکه از بخش خصوصی و یا دولتی کمک بگیرم، در واقع علیرغم تلاش‌ها کسی کمکم نکرده و من مجبور شدم با گرفتن وام بانکی و قرض از دوستان، کتاب‌هایم را چاپ کنم که در این شرایط جای تأسف دارد، از اداره کل ارشاد گنبد و مسئولان فرهنگی انتظار زیادی دارم که متاسفانه همیشه می گویند پول نداریم! در حالی که برای همه چیز پول هست، به جزء برای کتاب و کمک به نویسندگان بدبختی مثل من.
در هر صورت خدا را شکر می‌کنم که در این فرصت و زمان قلم را به امانت به دست من حقیر داده تا بنویسم و من علیرغم بازنشستگی، بدون خستگی و با عشق تمام، از صبح تا پاسی از شب می‌نویسم و این شغل را برای خود دینی می دانم که باید انجامش بدهم و خداوند کمکم خواهد کرد. در هر صورت برای نوشتن کتاب 12 امام به خصوص امام رضا، از دیدگاه اهل سنت ترکمن که به استاد معتبری متکی است، اگر علاقمندی به صورت خصوصی و یا دولتی پیدا شود، به رغم مشغله کاری زیاد، باز هم در خدمت خواهم بود.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
