از مذاکرات ایران و 1+5 تا حل بحران اوکراین
آیا روسیه و غرب بر سر اوکراین به توافق می رسند؟
"ایگور ایوانف" رئیس شورای امور بین الملل روسیه، طی یادداشتی با عنوان «1+ 5 موفقیت‌آمیز؛ آیا در مورد اوکراین، روسیه و غرب می توانند به توافق برسند» معتقد است بی اعتمادی میان غرب و روسیه در موضوع اوکراین، بیشتر از بی اعتمادی تهران و 1+5 در موضوع هسته ای ایران نیست و طرفین می توانند از طریق مذاکره و گفتگو این بحران را مرتفع سازند.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از ایراس؛ "ایگور ایوانف" رئیس شورای امور بین الملل روسیه و استاد انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل روسیه، در مقاله‌ای با عنوان «1+ 5 موفقیت‌آمیز؛ آیا در مورد اوکراین، روسیه و غرب می توانند به توافق برسند» ضمن اذعان به منحصر به فرد بودن موضوع هسته‌ای ایران و عدم تشابه با دیگر مسائل موجود در سیاست جهانی، سطح مذاکرات «1+5» و ایران را بسیار بالاتر از مذاکرات مینسک ارزیابی کرده و بر اهمیت مذاکره و گفتگو برای حل و فصل بحران اوکراین تأکید داشت.
ایوانف طی یادداشت خود که روز 12 آگوست در سایت شورای روابط بین الملل منتشر شد، نوشت:
توافق با ایران در بستر بسیار منفی روابط روسیه و غرب به دست آمد و متاسفانه مذاکرات «فرمت نورمن» در مورد بحران اوکراین پایین تر از مذاکرات 1+5 و تهران بود.
► ابعاد بحران اوکراین
سال به نیمه نزدیک می شود و موضوع بحران اوکراین همچنان صفحه اول روزنامه ها و تلویزیون است؛ اینترنت نیز مملو از این مباحث است و کماکان این موضوع در کنفرانس ها و سمینارهای بین المللی متعدد مورد بحث قرار می گیرد. مباحث مربوط به مسئله اوکراین، غالباً ماهیت بسیار احساسی و سیاسی دارند؛ در عین حال برای تمامی شرکت کنندگان این مباحث روشن است که راه بسیار درازی تا حل و فصل این بحران مانده است. اما خود اوکراین هنوز با آزمون های بسیاری روبروست.
در حال حاضر آنچه که ما معمولاً بحران اوکراین می‌نامیم، در یک بعد تنها می‌تواند مشکل داخلی خود اوکراین به عنوان رویارویی نیروهای سیاسی کشور تلقی شود. حداقل سه بعد دیگر از بحران وجود دارد که ماهیت بین المللی دارند؛ این ابعاد عبارتند از: بعد روسیه- اوکراین، بعد روسیه -اروپا، و درنهایت، یک بعد کلی‌تر، روابط بین روسیه و غرب به طور کلی.
در هر مرحله از بحران تلاش های مشترک «بازیگران خارجی» طراز اول -روسیه، اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا - می توانست موجبات یافتن راه حل مصالحه در اوکراین و کاهش شدت درگیری های داخلی، ثبات وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در کشور را فراهم نماید. متأسفانه، چنین مساعی مشترکی صورت نگرفته است. در مقابل به نظر می‌رسد بحران، کاتالیزوری برای اختلافات عمیق تر و اساسی تر بین مسکو و شرکای غربی آن در بنیادی ترین مسائل سیاست جهان معاصر و نظم جهانی آینده باشد.
► بازی با حاصل جمع صفر
اما در نهایت، نکته مهم این است که فرصت‌های از دست‌رفته، گذشته نیست؛ بلکه آزمودن ارزیابی واقعی فرصت‌های آینده، بسیار مهم تر است. آیا شانسی برای رسیدن به اجماع بین المللی در موضوع اوکراین باقی مانده است؟ آیا امیدوار بودن به نزدیکی مواضع روسیه و غرب واقع بینانه است؟ تا چه حد تعامل نیروهای اصلی خارجی، قادر به مشارکت سازنده در حل و فصل این مناقشه است؟
پاسخ بسیاری از تحلیلگران چه در روسیه و چه در غرب به تمامی این پرسش ها، منفی است. به گفته آنها، رویارویی شرق و غرب بسیار فراتر از این است؛ آسیب این روابط در آینده قابل پیش بینی می تواند جبران ناپذیر باشد. اعتماد تضعیف شده و نهایتاً برگشت ناپذیر است، به طوری که می توان در بهترین حالت (صرفاً) روی برخی از توافقات تاکتیکی و موافقت های موقتی حساب کرد که فرمت کلی رویارویی و «بازی با حاصل جمع صفر» را تغییر نمی‌دهند.
در نتیجه، باید برای این واقعیت که مناقشات اوکراین سال های بسیاری ادامه خواهد یافت، آماده شد؛ پیامدهای منفی این مناقشات نیز همچنان برای خود اوکراین، روسیه، اروپا و کل جهان انباشته می‌شود. این وضعیت بی دلیل نیست، اما پذیرفتن آن به عنوان یک مورد بدون جایگزین، اشتباه است. تجربه تاریخی، از جمله آخرین مورد آن، گواه آن است که خروج از سخت ترین وضعیت نیز امکان پذیر است. این امر مستلزم اراده سیاسی طرف های ذینفع، صبوری و تمایل به سازش و مصالحه است. مثال تازه آن، امضای اخیر توافق مربوط به برنامه هسته‌ای ایران است.
► اختلاف مانعی برای توافق نیست
حصول توافق بین شش واسطه بین المللی و تهران در مورد برنامه هسته ای ایران، یکی از تحولات مثبت قابل توجه در سیاست جهانی اخیر است. اگر این توافق قربانی فرایند پیچیده ی اجرا و پیاده‌سازی و یا توطئه های سیاسی کوته بینانه نشود، نه تنها می‌تواند نقش مهمی در تنظیم برنامه هسته ای ایران ایفا نماید، بلکه فرصت های همکاری موثر بین المللی در زمینه منع گسترش هسته‌ای، مبارزه با افراط گرایی در خاورمیانه و دیگر مناطق جهان و حل دیگر مسائل پیچیده کنونی بروز می‌یابند.
آیا صحبت کردن درباره توافق مربوط به ایران به عنوان یک سابقه (تجربه) در روابط بین الملل جایز است؟ البته، روند مذاکرات «1+5» با ایران یک پدیده منحصر به فرد بوده و بعید است قیاس مستقیم بین موضوع هسته ای ایران و دیگر مسائل سیاست جهانی بجا و مناسب باشد؛ اما این نکته شایان توجه است که این توافق در بستر بسیار منفی روابط روسیه و غرب به دست آمده است.
مذاکره‌کنندگان موفق شدند این زمینه را خارج از چارجوب مذاکرات قرار داده و از فروپاشی و اضمحلال «1+5» جلوگیری نمایند؛ در مسائل اصلی مواضع واحدی را حفظ کرده و آن را با نتیجه ای موفق به پایان رساندند. به همین دلیل می توان گفت اراده سیاسی، شفافیت در تعیین اهداف، مذاکره کنندگان بسیار حرفه ای، تلاش آنها برای مصالحه، پایداری و ثبات در روند مذاکرات- تمامی این مولفه‌ها درنهایت، دستیابی به موفقیت را حتی در پیچیده ترین شرایط بین المللی فراهم می آورند.
► «فرمت نورمن» مغلوب «1+5» شد
سابقه ایران سزاوار توجه ویژه در زمینه بحران مداوم داخل و پیرامون اوکراین است. متأسفانه بحث و گفتگوهای پیچیده «فرمت نورمن» در مورد بحران اوکراین در تعدادی از پارامترها به وضوح پایین‌تر از فرمت مذاکرات 1+5 و ایران است. برخی از شرکت‌کنندگان «فرایند مینسک» اراده سیاسی لازمی را برای حصول توافق نشان نداده‌اند. بعضاً هدف از مذاکرات، به استثنای فوری ترین و تاکتیکی ترین آنها، به وضوح تعریف نمی شوند. همچنین، گاهاً همه شرکت کنندگان برای سازش و محاسبه منافع متقابل، آمادگی چندانی نشان نمی دهند. جنگ تبلیغاتی بین غرب و روسیه نیز، حتی یک آتش بس موقت در دوره تدارک و اجرای موافقتنامه منظور نکرده است.
در این میان، گودال بازشده بحران اوکراین، بطور عینی این درام ملی را دستخوش تغییر و تحولات بین المللی بیشتری می کند؛ در حالی کشورهای همسایه و اتحادهای نظامی-سیاسی را در خود فرو می برد و از همه جا ماجراجویان بین المللی، عناصر جنایتکار و جویندگان مال و نام بیشتری را به سوی خود می کشاند.
از سوی دیگر، در داخل اوکراین غیاب آن دسته از نیروهای سیاسی که بدون مشارکت فعال بین المللی، واقعاً قادر به تدارک، رهبری و پیاده‌سازی روند خروج از بحران باشند بیشتر و بیشتر آشکار می شود. چشم پوشی از این واقعیت، آنگونه که امروزه اغلب سیاستمداران غربی انجام می‌دهند، به معنای فراهم کردن تعمدی یا غیر عمد موجبات تعمیق بیشتر بحران است، بحرانی که دیگر بطور واقعی پایه ها و بنیان های نظام دولتی اوکراین را تهدید می‌کند.
در این شرایط، تنها راه خروج از بن بست اوکراین، ارتقاء کیفی سطح همکاری بازیکنان اصلی بین المللی و علاقمند به دفع سریع این بحران است. این موضوع، هم به اثربخشی کار مکانیزم مذاکره، و هم به مجموعه ای از مسائل مورد بحث و همینطور به ترکیب شرکت کنندگان «فرآیند مینسک» ارتباط دارد.
این امر همچنین به شکل گیری یک اجماع بین المللی وسیع در زمینه مراحل خروج اوکراین از بحران و آینده این کشور در یک سیستم جدید امنیت اروپا مربوط می‌شود. همچنین این مسئله به مجموعه‌ای از مشوق‌ها – چه مثبت چه منفی– مرتبط است که جامعه بین المللی باید ضمن همکاری مشترک با تمام شرکت کنندگان مناقشه در اوکراین، در اختیار داشته باشد.
احتمالا، شکاکیت هایی وجود خواهد داشت، با این گمان که تمامی این اقدامات برای خروج اوضاع اوکراین از بن بست، کافی نیست. همینطور نسبت به شرایط سخت و پیچیده تکمیلی، که از احتمال غلبه بر بحران، در آینده قابل پیش بینی می کاهد بهانه جویی خواهد شد.
اما در طول مذاکرات بین 1+5 و ایران شکاکیت ها بیش از این ها بود. با وجود این توافق در مورد برنامه هسته ای ایران حاصل شد. بنابراین آیا جایز است پیشاپیش، در ارزیابی شانس غلبه بر بحران اوکراین، در ردیف شکاکان قرارگرفت؟
نویسنده: ایگور ایوانف، رئیس شورای امور بین الملل روسیه و استاد انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل روسیه
برگردان: رقیه کرامتی نیا، کارشناس ارشد مطالعات روسیه از دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران؛
منبع: سایت شورای امور بین الملل روسیه؛
ایوانف طی یادداشت خود که روز 12 آگوست در سایت شورای روابط بین الملل منتشر شد، نوشت:
توافق با ایران در بستر بسیار منفی روابط روسیه و غرب به دست آمد و متاسفانه مذاکرات «فرمت نورمن» در مورد بحران اوکراین پایین تر از مذاکرات 1+5 و تهران بود.
► ابعاد بحران اوکراین
سال به نیمه نزدیک می شود و موضوع بحران اوکراین همچنان صفحه اول روزنامه ها و تلویزیون است؛ اینترنت نیز مملو از این مباحث است و کماکان این موضوع در کنفرانس ها و سمینارهای بین المللی متعدد مورد بحث قرار می گیرد. مباحث مربوط به مسئله اوکراین، غالباً ماهیت بسیار احساسی و سیاسی دارند؛ در عین حال برای تمامی شرکت کنندگان این مباحث روشن است که راه بسیار درازی تا حل و فصل این بحران مانده است. اما خود اوکراین هنوز با آزمون های بسیاری روبروست.
در حال حاضر آنچه که ما معمولاً بحران اوکراین می‌نامیم، در یک بعد تنها می‌تواند مشکل داخلی خود اوکراین به عنوان رویارویی نیروهای سیاسی کشور تلقی شود. حداقل سه بعد دیگر از بحران وجود دارد که ماهیت بین المللی دارند؛ این ابعاد عبارتند از: بعد روسیه- اوکراین، بعد روسیه -اروپا، و درنهایت، یک بعد کلی‌تر، روابط بین روسیه و غرب به طور کلی.
در هر مرحله از بحران تلاش های مشترک «بازیگران خارجی» طراز اول -روسیه، اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا - می توانست موجبات یافتن راه حل مصالحه در اوکراین و کاهش شدت درگیری های داخلی، ثبات وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در کشور را فراهم نماید. متأسفانه، چنین مساعی مشترکی صورت نگرفته است. در مقابل به نظر می‌رسد بحران، کاتالیزوری برای اختلافات عمیق تر و اساسی تر بین مسکو و شرکای غربی آن در بنیادی ترین مسائل سیاست جهان معاصر و نظم جهانی آینده باشد.
► بازی با حاصل جمع صفر
اما در نهایت، نکته مهم این است که فرصت‌های از دست‌رفته، گذشته نیست؛ بلکه آزمودن ارزیابی واقعی فرصت‌های آینده، بسیار مهم تر است. آیا شانسی برای رسیدن به اجماع بین المللی در موضوع اوکراین باقی مانده است؟ آیا امیدوار بودن به نزدیکی مواضع روسیه و غرب واقع بینانه است؟ تا چه حد تعامل نیروهای اصلی خارجی، قادر به مشارکت سازنده در حل و فصل این مناقشه است؟
پاسخ بسیاری از تحلیلگران چه در روسیه و چه در غرب به تمامی این پرسش ها، منفی است. به گفته آنها، رویارویی شرق و غرب بسیار فراتر از این است؛ آسیب این روابط در آینده قابل پیش بینی می تواند جبران ناپذیر باشد. اعتماد تضعیف شده و نهایتاً برگشت ناپذیر است، به طوری که می توان در بهترین حالت (صرفاً) روی برخی از توافقات تاکتیکی و موافقت های موقتی حساب کرد که فرمت کلی رویارویی و «بازی با حاصل جمع صفر» را تغییر نمی‌دهند.
در نتیجه، باید برای این واقعیت که مناقشات اوکراین سال های بسیاری ادامه خواهد یافت، آماده شد؛ پیامدهای منفی این مناقشات نیز همچنان برای خود اوکراین، روسیه، اروپا و کل جهان انباشته می‌شود. این وضعیت بی دلیل نیست، اما پذیرفتن آن به عنوان یک مورد بدون جایگزین، اشتباه است. تجربه تاریخی، از جمله آخرین مورد آن، گواه آن است که خروج از سخت ترین وضعیت نیز امکان پذیر است. این امر مستلزم اراده سیاسی طرف های ذینفع، صبوری و تمایل به سازش و مصالحه است. مثال تازه آن، امضای اخیر توافق مربوط به برنامه هسته‌ای ایران است.
► اختلاف مانعی برای توافق نیست
حصول توافق بین شش واسطه بین المللی و تهران در مورد برنامه هسته ای ایران، یکی از تحولات مثبت قابل توجه در سیاست جهانی اخیر است. اگر این توافق قربانی فرایند پیچیده ی اجرا و پیاده‌سازی و یا توطئه های سیاسی کوته بینانه نشود، نه تنها می‌تواند نقش مهمی در تنظیم برنامه هسته ای ایران ایفا نماید، بلکه فرصت های همکاری موثر بین المللی در زمینه منع گسترش هسته‌ای، مبارزه با افراط گرایی در خاورمیانه و دیگر مناطق جهان و حل دیگر مسائل پیچیده کنونی بروز می‌یابند.
آیا صحبت کردن درباره توافق مربوط به ایران به عنوان یک سابقه (تجربه) در روابط بین الملل جایز است؟ البته، روند مذاکرات «1+5» با ایران یک پدیده منحصر به فرد بوده و بعید است قیاس مستقیم بین موضوع هسته ای ایران و دیگر مسائل سیاست جهانی بجا و مناسب باشد؛ اما این نکته شایان توجه است که این توافق در بستر بسیار منفی روابط روسیه و غرب به دست آمده است.
مذاکره‌کنندگان موفق شدند این زمینه را خارج از چارجوب مذاکرات قرار داده و از فروپاشی و اضمحلال «1+5» جلوگیری نمایند؛ در مسائل اصلی مواضع واحدی را حفظ کرده و آن را با نتیجه ای موفق به پایان رساندند. به همین دلیل می توان گفت اراده سیاسی، شفافیت در تعیین اهداف، مذاکره کنندگان بسیار حرفه ای، تلاش آنها برای مصالحه، پایداری و ثبات در روند مذاکرات- تمامی این مولفه‌ها درنهایت، دستیابی به موفقیت را حتی در پیچیده ترین شرایط بین المللی فراهم می آورند.
► «فرمت نورمن» مغلوب «1+5» شد
سابقه ایران سزاوار توجه ویژه در زمینه بحران مداوم داخل و پیرامون اوکراین است. متأسفانه بحث و گفتگوهای پیچیده «فرمت نورمن» در مورد بحران اوکراین در تعدادی از پارامترها به وضوح پایین‌تر از فرمت مذاکرات 1+5 و ایران است. برخی از شرکت‌کنندگان «فرایند مینسک» اراده سیاسی لازمی را برای حصول توافق نشان نداده‌اند. بعضاً هدف از مذاکرات، به استثنای فوری ترین و تاکتیکی ترین آنها، به وضوح تعریف نمی شوند. همچنین، گاهاً همه شرکت کنندگان برای سازش و محاسبه منافع متقابل، آمادگی چندانی نشان نمی دهند. جنگ تبلیغاتی بین غرب و روسیه نیز، حتی یک آتش بس موقت در دوره تدارک و اجرای موافقتنامه منظور نکرده است.
در این میان، گودال بازشده بحران اوکراین، بطور عینی این درام ملی را دستخوش تغییر و تحولات بین المللی بیشتری می کند؛ در حالی کشورهای همسایه و اتحادهای نظامی-سیاسی را در خود فرو می برد و از همه جا ماجراجویان بین المللی، عناصر جنایتکار و جویندگان مال و نام بیشتری را به سوی خود می کشاند.
از سوی دیگر، در داخل اوکراین غیاب آن دسته از نیروهای سیاسی که بدون مشارکت فعال بین المللی، واقعاً قادر به تدارک، رهبری و پیاده‌سازی روند خروج از بحران باشند بیشتر و بیشتر آشکار می شود. چشم پوشی از این واقعیت، آنگونه که امروزه اغلب سیاستمداران غربی انجام می‌دهند، به معنای فراهم کردن تعمدی یا غیر عمد موجبات تعمیق بیشتر بحران است، بحرانی که دیگر بطور واقعی پایه ها و بنیان های نظام دولتی اوکراین را تهدید می‌کند.
در این شرایط، تنها راه خروج از بن بست اوکراین، ارتقاء کیفی سطح همکاری بازیکنان اصلی بین المللی و علاقمند به دفع سریع این بحران است. این موضوع، هم به اثربخشی کار مکانیزم مذاکره، و هم به مجموعه ای از مسائل مورد بحث و همینطور به ترکیب شرکت کنندگان «فرآیند مینسک» ارتباط دارد.
این امر همچنین به شکل گیری یک اجماع بین المللی وسیع در زمینه مراحل خروج اوکراین از بحران و آینده این کشور در یک سیستم جدید امنیت اروپا مربوط می‌شود. همچنین این مسئله به مجموعه‌ای از مشوق‌ها – چه مثبت چه منفی– مرتبط است که جامعه بین المللی باید ضمن همکاری مشترک با تمام شرکت کنندگان مناقشه در اوکراین، در اختیار داشته باشد.
احتمالا، شکاکیت هایی وجود خواهد داشت، با این گمان که تمامی این اقدامات برای خروج اوضاع اوکراین از بن بست، کافی نیست. همینطور نسبت به شرایط سخت و پیچیده تکمیلی، که از احتمال غلبه بر بحران، در آینده قابل پیش بینی می کاهد بهانه جویی خواهد شد.
اما در طول مذاکرات بین 1+5 و ایران شکاکیت ها بیش از این ها بود. با وجود این توافق در مورد برنامه هسته ای ایران حاصل شد. بنابراین آیا جایز است پیشاپیش، در ارزیابی شانس غلبه بر بحران اوکراین، در ردیف شکاکان قرارگرفت؟
نویسنده: ایگور ایوانف، رئیس شورای امور بین الملل روسیه و استاد انستیتوی اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل روسیه
برگردان: رقیه کرامتی نیا، کارشناس ارشد مطالعات روسیه از دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران؛
منبع: سایت شورای امور بین الملل روسیه؛
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
