پاسخها در خصوص آغاز مرگ رسانه های چاپی

به گزارش بولتن نیوز،پژوهشگر گروه پژوهش های خبری ایرنا با حضور در بیستمین نمایشگاه مطبوعات به طرح این پرسش از تعدادی از روزنامه نگاران پرداخت و نظر آنها را در ارتباط با رقابت رسانه های جدید و سنتی و سرنوشت رسانه های چاپی در عصر توسعه فناوری های دیجیتال جویا شد.



*** مساله اصلی رقابت بین رسانه های رسمی و غیررسمی است

در ارتباط با روند گذار از رسانه های سنتی به مدرن «رضا دهکی» دبیر سیاسی روزنامه ی «ابتکار» در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا گفت: تاکنون رسانه های سنتی به شکل کاغذی به صورت عرضه در دکه ها و بعدها به صورت اشتراک، نیاز مخاطبان خود را پاسخ می دادند اما بعد از این که فضای وب پا به عرصه ی وجود گذاشت و رسانه های آنلاین شکل گرفتند، رسانه های سنتی در مقابل رسانه های جدید عقب افتادند. افرادی که در این دوره ی گذار قرار داشتند از فناوری استفاده می کردند و رویکرد خود را از دریافت اطلاعات به شکل سنتی به سمت دریافت آنلاین اخبار تغییر دادند؛ به این دلیل رسانه های سنتی و کاغذی نگران از دست دادن مخاطبان خود شدند و در نتیجه رسانه های نوشتاری ناچار شدند همان قالب مطبوعاتی خود را در قالب آنلاین نیز ارایه دهند.

وی افزود: هرچند که در دنیای وب می توان فراتر از روزنامه عمل کرد و به عنوان مثال می توان اخبار مرتبط را در پایان هر خبر قرار داد یا از عکس و فیلم استفاده کرد اما باز هم در مرحله ی تحلیلی که شامل گفت و گو با کارشناسان، دیدگاه روزنامه نگار و غیره است روزنامه همچنان برای انتقال گزارش یا مقاله جایگاه خود را دارد.

دهکی عمر رسانه های چاپی را طولانی تر از آن دانست که در رقابت با رسانه های دیجیتال حذف شوند و تصریح کرد: این که مقاله یا گزارش درون چه رسانه یی کار شود–شامل کاغدی، الکترونیکی یا گوشی همراه- تصور نمی کنم تاثیری بر روی آینده ی مطبوعات داشته باشد. نوع رسانه را مخاطب تعیین می کند. تا زمانی که مخاطب رسانه های سنتی وجود دارند این رسانه ها نیز وجود خواهند داشت؛ در غیر این صورت مجبور می شوند مانند برخی روزنامه های مشهور بین المللی انتشار کاغذی خود را متوقف کنند. تغییر مطبوعات نوشتاری مشروط به تغییر سلیقه ی مردم است اما این سلیقه چه زمانی تغییر می کند قابل پیش بینی نیست و بستگی به تاثیر بافت اجتماعی دارد.

این روزنامه نگار در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: به نظر من امروز رقابت اصلی میان روزنامه ها و خبرگزاری ها نیست بلکه رقابت اصلی میان رسانه های رسمی و منابع اطلاعاتی غیررسمی چون توییتر، فیسبوک، وایبر و غیره است. این شبکه های اجتماعی از سرعت انتقال اطلاعات بالایی برخوردارند و به راحتی از طریق گوشی همراه و تبلت نیز قابل دسترسی هستند. بنابراین آن ها رقیبی جدی برای مطبوعات و خبرگزاری ها محسوب می شوند. این در حالی است که صحت و سُقم اخبار آن مشخص نیست و از طرفی نیز نمی توان خط خبری خاصی را در آن پیگیری کرد؛ چه بسا که تعدد خبرها در این شبکه ها باعث اعتماد بیشتر کاربران شود. پس امروز نیاز به ارایه ی راهکاری است تا با این حوزه رقابت شود.

به گفته ی دهکی یکی از پیامدهای انتشار اخبار نادرست و بدون کارشناسی از طریق شبکه های اجتماعی، ایجاد ترس و وحشت در جامعه است. انتشار این اخبار در سطح وسیع باعث شده است که مردم نسبت به برخی از موضوع ها ترس و دلهره داشته باشند.

وی افزود: سال ها از پیدایش فیسبوک می گذرد و امروز برخی از رسانه ها به فکر ایجاد صفحه یی در آن افتاده اند یا پس از سال ها، تازه به فکر ایجاد خطی به منظور ارتباط با وایبر هستند. کوتاهی در این زمینه تا حدودی به خاطر ترس از مسایل امنیتی این شبکه هاست اما زمانی که محتوا رسمی و پذیرفته شده از جانب دولت و نظام است جای ترس و دلهره باقی نمی ماند.

دبیر سیاسی روزنامه ی ابتکار تصریح کرد: راه حل دیگر این است که نرم افزارهایی طراحی شوند تا به عنوان مثال در فضای وایبر امضای دیجیتال طراحی کنند. پس می توان همه ی رسانه ها را با امضای معتبر آن ها در این فضا دور هم جمع کرد. به عنوان مثال زمانی که در وایبر یک خبری به اشتباه به «ایرنا» نسبت داده شد، آن ها خبر مورد نظر را رد کنند. این موضوع در مورد «ایسنا» نسبت به موضوع اسید پاشی اتفاق افتاد. بسیاری از اخباری که در وایبر به ایسنا نسبت داده می شد در سایت این خبرگزاری وجود نداشت. پس رسانه ها و مطبوعات باید به این قالب وارد شوند و در رسانه های اجتماعی نیز به خود رسمیت و اعتبار دهند.



***ضرورت ورود رسانه های چاپی به عرصه های تحلیلی

«سید ناصر نعمتی» دبیر سایت «رصد» -پایگاه تحلیلی دفتر پژوهش روزنامه ی «خراسان» هم در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا اظهار داشت: بعد از ظهور اینترنت، سرعت اطلاع رسانی افزایش چشمگیری یافت. به دنبال افزایش سرعت در حوزه ی اطلاع رسانی، بنگاه های رسانه یی که تا قبل از اینترنت در رسانه های چاپی (مکتوب) یا بنگاه هایی که کار جدی تر رسانه یی می کردند مانند رادیو و تلویزیون، در بستر جدیدی قرار گرفتند که در این بستر اگر نتوانند اطلاعات را به موقع به مخاطب خود انتقال دهند آن ها را از دست خواهند داد.

وی افزود: این سرعت در رسانه های جدید باعث شد که مخاطبان زیادی برای پیگیری ادامه ی خط خبری به آن ها مراجعه کنند. مثال معروفی که بیشتر اساتید از آن استفاده می کنند جریان اعدام «صدام حسین» است. این اتفاق حدود اوایل صبح رُخ داد؛ درست زمانی که سردبیران، روزنامه ها را به چاپ رسانده بودند. زمانی که سردبیران تصمیم به چاپ فوق العاده گرفتند دیگر دیر شده بود و مخاطبان از سایت های مختلف این خبر را دریافت کرده بودند و حتی ادامه ی خط خبری را از اینترنت دنبال می کردند.

نعمتی ادامه داد: تحول از طریق اینترنت حوزه های دیگری را نیز در زمینه ی اطلاع رسانی مورد تاثیر قرار داد. بعد از بوجود آمدن اینترنت، روزنامه ها بیشتر به سمت روزنامه نگاری تحلیلی می روند یعنی بیش از این که بخواهند خبری عمل کنند، تحلیل خبر را به مخاطبان خود ارایه می دهند. به عبارت دیگر در رسانه ها و مطبوعات عناصر 6 گانه ی خبری وجود دارد که روزنامه ها بیشتر بر روی چرایی و چگونگی خبر نمایش می دهند. بنابراین، مسایلی از این قبیل باعث شد که رسانه ها در عرصه ی جدیدی قرار گیرند و حتی رسانه های چاپی نیز به سمت ایجاد روزنامه های آنلاین سوق داده شوند. البته روزنامه های آنلاین هنوز به طور جدی در ایران شکل نگرفته اند چرا که هنوز به ازای هر روزنامه ی چاپی، روزنامه ی آنلاین وجود ندارد. پس ابتدا باید روزنامه های آنلاین در کشور شکل بگیرد و جای باز کند تا پس از آن بتوان به سمت پیشرفت های دیگری با عنوان روزنامه نگاری مجازی (سایبر ژورنالیست) پیش رفت.

این روزنامه نگار در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا تصریح کرد: در دوران جدید روزنامه نگاری آنلاین، تغییرها در حوزه ی رسانه لحظه یی شد. رسانه ها باید متناسب با این دگرگونی نسبت خود را با وقایع و رویدادها تعریف کنند. به عنوان مثال روزنامه های چاپی به این سمت رفتند که حوزه های «نرم خبر» را افزایش دهند و حوزه های تحلیلی خود را عمیق تر و جدی تر کنند. بنابراین اگر رسانه های چاپی، دیداری و شنیداری متناسب با تحول ها تغییر یابند مخاطب خود را از دست نخواهند داد و در غیر این صورت میدان را برای رسانه های نوظهور دیگر –که همگی مبتنی بر وب هستند- خالی می کنند. حتی اگر رسانه های شنیداری کشور نتوانند خود را با فضای جدید انطباق دهند رادیوهای اینترنتی جای آن ها را خواهند گرفت و در چند سال آینده آن ها را از عرصه ی رقابت کنار خواهند زد.

دبیر سایت رصد هر چند تاکید کرد که رسانه های مدرن از پیشرفت قابل ملاحظه یی برخوردار بوده اند اما وی ناکارامدی روزنامه ها را رد کرد و افزود: بعد از بوجود آمدن فضای وب مخاطب می توانست علاوه بر خواندن مطلب، نظر خود را نیز ارایه دهد. بعد از آن روزنامه ها کمی تعاملی تر شدند و بخش هایی چون ستون های حرف مردم و گزارش های مردمی را به مطالب خود اضافه کردند. معتقد نیستم که با پیشرفت رسانه های مجازی روزنامه های چاپی کارامدی خود را از دست بدهند.



***رسانه های چاپی باید تغییر کارکرد دهند

«محمود اکرامی» معاون سردبیر روزنامه ی «جام جم» نیز در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به تحول رسانه ها گفت: زمانی رسانه ها کاغذی و روزنامه ها به عنوان منبع خبررسانی محسوب می شدند؛ بعد که رسانه های الکترونیک پا به عرصه وجود گذاشتند برای تاکید به صحت اخبار، استناد به رادیو اهمیت پیدا کرد. امروز منابع خبری نه روزنامه ها و نه رادیو و تلویزیون بلکه رسانه های بین فردی هستند. اینک اخبار از طریق گوشی همراه و مراجعه به سایت های خبرگزاری ها یا از طریق پیامک انتشار می یابد.

دبیر دوازده دوره ی جشنواره ی فصلی مطبوعات با تاکید بر این که روزنامه ها کارکرد اطلاع رسانی و خبردهی سریع خود را از دست داده اند، افزود: امروز چند اتفاق باید به وقوع بپیوندد؛ اول این که روزنامه ها از خبرنگار باید به سمت روزنامه نگار حرکت کنند چرا که اخبار خام از طریق خبرگزاری ها بسیار سریع در اختیار مردم قرار می گیرد و روزنامه نمی تواند تولید خبر داشته باشد. پس روزنامه ها باید این ماده ی خام را تبدیل به تحلیل کنند و به مخاطبان خود ارایه دهند.

اکرامی تحلیل و تببین خبر، شفاف سازی، ابهام زدایی را از وظایف روزنامه نگاری نوین دانست و تصریح کرد: روزنامه هرچند بخاطر محدودیت های زمانی نمی تواند اخبار جدید را منتشر کند اما تا روز بعد وقت دارد تا تحلیل های عمیقی از خبر روز گذشته ارایه دهد؛ به عبارتی امروز کارکرد روزنامه ها نه خود خبر بلکه بعد از خبر است. پس نیاز روزنامه ها نه خبرنویس بلکه تحلیلگر خبر و کارشناس روزنامه نگار است.

معاون سردبیر روزنامه ی جام جم در ادامه به نقش و اهمیت مخاطبان رسانه ها اشاره کرد و گفت: هر چند روزنامه ها از نظر شکلی تغییر نیافته اند اما از نظر کارکرد متحول شده اند و به همان نسبت تغییر مخاطب را نیز تجربه کرده اند. مخاطبان رسانه –شامل همه ی رسانه های چاپی، الکترونیک (دیجیتال) و مجازی- دو حق بر گردن این رسانه ها دارند؛ «حقِ دانستن» و «حقِ ندانستن». به منظور برآورده شدن حقِ دانستن باید تحلیل، تببین، شفاف سازی و ابهام زدایی از اخبار صورت گیرد اما حقِ ندانستن با کارکرد سرگرمی-تفریحی صورت می گیرد. شاید خبرگزاری ها کاری به حقِ ندانستن نداشته باشند ولی تلویزیون باید به حقِ ندانستن مخاطب پاسخ گوید و ساعتی را برای سرگرمی و تفریح مخاطب اختصاص دهد. من معتقدم حقی که امروز مخاطبان بر گردن رسانه ها دارند حقِ ندانستن است و یک رسانه ی خوب رسانه یی است که هم به حقِ دانستن مخاطبان خود و هم به حقِ ندانستن آن ها توجه داشته باشد.

اکرامی در ادامه ی گفت و گو با پژوهشگر ایرنا گفت: همزمان با افزایش روی آوردن خبرگزاری ها و سایت های آنلاین به کارهای تحلیلی، نیاز است که روزنامه ها کارکردهای جدیدی در پیش بگیرند. البته این موضوع بر می گردد به این که روزنامه نگاری در آینده به چه میزانی پیشرفت کند. نه تنها روزنامه ها، بلکه خبرگزاری ها و سایت های خبری باید بتوانند همزمان با تغییر و تحول ها، تغییر کارکرد بدهند و از انعطاف لازم در این مسیر برخوردار باشند.

معاون سردبیر روزنامه ی افزود: از آنجایی که مخاطبان با توجه به نیازهای خود به گزینش سایت های مورد نظر اقدام می کنند پس نیاز است که رسانه ها نیز به این امر توجه داشته باشند؛ در غیر این صورت از صحنه ی رقابت ها کنار زده خواهند شد؛ چرا که بر اساس مکتب کارکردگرایی (فونکسیونالیسم) وقتی کارکردهای یک شی یا کالا حذف شود آن عنصر به خودیِ خود از بین می رود. پس در این رویکرد رسانه هایی که کارکردهای شان را رسانه های دیگر بر عهده می گیرند اگر نتوانند برای خود کارکرد جدیدی تعریف کنند از دایره ی نیازهای مخاطبان حذف می شوند.

وی ادامه داد: با توجه به ظهور رسانه های جدید که قابلیت تبدیل پذیری، تحرک پذیری، اتصال و غیره دارند به تدریج رسانه ها به سمتی پیش می روند که می توان خبر را در حال حرکت، در همه جا و با قابلیت تحرک پذیری مطالعه کرد. در آینده باید رسانه ها به سمتی حرکت کنند که روزنامه، مجله، تلویزیون، رادیو و سایت داشته باشند و بر حسب نیاز و متناسب با شرایط و محتوا از قابلیت های مورد نظر استفاده کنند. بنابراین اگر روزنامه ها به صورت تک بعدی –به صورت کاغذی- به فعالیت خود ادامه دهند به جایی نخواهند رسید و به دلیل وجود رسانه های رقیب و موازی از صحنه ی رقابت حذف خواهند شد.

در مجموع، با توجه به ویژگی هایی که رسانه های نو و دیجیتال نسبت به رسانه های چاپی دارند رقابت در این عرصه برای رسانه های چاپی به شدت دشوار شده است و نیاز است تا در برهه های مختلف تدابیر مناسب اندیشیده و راهکارهای مناسب اتخاذ شود. در غیر این صورت چه بسا که رسانه های جدید عرصه را بر آن ها تنگ تر کنند و سرانجام به عمر آن ها پایان دهند.