نگذارید كودكتان در خودش بماند!

توجه چندانی به محیط اطراف ندارد، صدایش كه می‌كنی هیچ واكنشی نشان نمی‌دهد حتی یك نگاه خشك و خالی را هم از من كه مادرش هستم، دریغ می‌كند. انگار نه انگار! اینها كه خوب است الان ‌دو سالش است و دریغ از این‌كه كلمه‌ای یا جمله‌ای را درست به زبان آورد. همیشه در عوالم خودش است و گاهی به چیز بی‌ربطی گیر می‌دهد و ساعت‌ها با آن ور می‌رود. 

انگار از سر و كله زدن با چیزهای بی‌ربط خسته نمی‌شود. خلاصه خیلی نگرانم!» اینها عموما اوصافی است كه والدین برخی كودكان با گله و البته تشویش بر زبان می‌آورند و حق هم دارند. 

این علائم بسیار مهمند و باید از سوی هر پدر و مادری جدی گرفته شوند؛ اگر در چنین شرایطی والدین بموقع دخالت نكنند و اقدام موثری صورت ندهند، ممكن است فرزندشان بر اثر ابتلا به بیماری «اوتیسم» یا «درخودماندگی» سال‌ها یا حتی تا پایان عمر واقعا «در خود بماند» و به هیچ‌ وجه نتواند مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را فرا گیرد. 

طبیعی است كه در بزرگسالی چه بلایی ممكن است بر سر چنین فرزند دلبندی بیاید.

«اوتیسم» یا «درخودماندگی» یك اختلال رازآلود و پیچیده است. این بیماری را می‌توان نوعی ناتوانی كودك در برقراری ارتباط با دیگران و مشاركت در فعالیت‌های اجتماعی یا به بیان ساده‌تر «ناتوانی در اجتماعی بودن» به حساب آورد.

كودك خردسالی كه به اوتیسم مبتلاست، می‌تواند برخی كلمات را بفهمد یا حتی گنگ و مبهم ادا كند؛ اما نمی‌تواند از حركات بدن برای بیان مقصود خود كمك بگیرد مثلا نمی‌تواند با انگشت به چیزی اشاره كند یا با دست «بای بای» كند یا نمی‌تواند از زبان به‌ عنوان ابزاری برای ارتباط با دیگران استفاده كند. 

بعلاوه كودك مبتلا به اوتیسم اغلب علائق و رفتارهای محدود و تكراری از خود بروز می‌دهد، همچنان كه ممكن است به لمس كردن، چشیدن، شنیدن، بوییدن و محرك‌های بصری حساسیت داشته باشد. این علائق و رفتارها، فعالیت‌های روزمره او را با اضطراب و پریشانی همراه خواهد ساخت و دردسرهای فراوانی را حتی برای خانواده به همراه خواهد داشت. بسیاری بر این اعتقادند كه اوتیسم تلفیقی از عوامل محیطی و ژنتیكی است، اما علت اصلی اوتیسم هنوز بر ما پوشیده است. ما هنوز نمی‌‌توانیم بروز اوتیسم را در افراد پیش‌بینی یا از آن پیشگیری كنیم. 

با این همه تا حدود زیادی می‌دانیم كه این اختلال چگونه عمل می‌كند. تحقیقات نشان می‌دهد اوتیسم بر شكل‌گیری مغز در مراحل نخستین زندگی و نیز بر شیوه گردآوری و پردازش اطلاعات در كودكی تاثیر نامطلوب می‌گذارد. 

دشوار است كه بتوانیم امكان ابتلای یك كودك را به اوتیسم تعیین كنیم؛ اما با این حال آمارهایی در دست داریم كه میزان پراكندگی این بیماری را به ما نشان می‌دهد. مطابق این آمارها اوتیسم یك بیماری نادر به شمار نمی‌رود و حتی گاهی آن را اختلالی رایج به حساب می‌آورند. میزان شیوع این بیماری در آمریكا حدود یك درصد است و از هر 110 كودك یكی را درگیر می‌كند؛ البته در این میان پسرها سهم بسیار بیشتری دارند و چهار برابر دختران به این اختلال مبتلا می‌شوند. 

آمارهای جهانی هم نشان می‌دهد كه از هر 88 كودك در سراسر جهان، یكی به اوتیسم مبتلاست. در این میان هرچند در ایران آمار دقیقی در دست نیست؛ اما بنا به اظهارات متخصصان می‌توان آمار جهانی را معیار مناسبی برای كودكان ایرانی نیز به‌ شمار آورد. در چنین شرایطی دانستن علائمی كه كودك را در زمره مبتلایان به اوتیسم قرار می‌دهد برای خانواده‌ها بسیار مهم است و به یافتن راه درست مواجهه با بیماری كمك می‌كند؛ زیرا هر‌چه زودتر درمان كودك آغاز شود، فرصت و بخت بیشتری برای آموزش او و رسیدن به نتایج موثر در مدتی طولانی در اختیار خواهد بود.

اكنون هیچ نشانه زیستی یا آزمون پزشكی برای تشخیص اوتیسم در اختیار نداریم. اوتیسم تنها از طریق مشاهده مجموعه رفتارهایی كه از كودك سر‌می‌زند قابل تشخیص است. 

اگر كودكی به اختلالات طیف اوتیسم (ADSs) مبتلا باشد ممكن است: 

• در اشاره كردن یا حتی توجه به اشیایی كه دور و برش قرار دارند (مانند پرنده‌ای در آسمان) ناتوان باشد. 

• زمانی كه نامش را بر زبان می‌آورند، بندرت جواب ‌دهد.

• اغلب به اشیای غیرمتعارف (مثل دسته چك یا قاشق) توجه نشان دهد. 

• در اوضاع و احوالی كه برایش تازگی دارد و تا‌كنون آن را تجربه نكرده است، پریشان و مضطرب شود.

• رغبتی به بازی‌های تعاملی مفرح (مثل «گرگم به هوا» یا «هفت سنگ») نشان ندهد یا از پس چنین بازی‌هایی بر نیاید.

• مِن و مِن ‌كند یا با صدایی مبهم و نامعمول سخن بگوید. 

• بدن یا دست خود را به طور نامعمول حركت دهد.

• حساسیت بسیار بالایی به لمس كردن، دیدن یا شنیدن از خود نشان ‌دهد. 

• توانایی چندانی در برقراری ارتباط از طریق نگاه نداشته باشد. 

كودك مبتلا ممكن است برخی یا همه این رفتارها را از خود بروز دهد؛ اما تشخیص نهایی با روان‌پزشك یا متخصص مغز و اعصاب است. 

مهم‌ترین كاری كه می‌توانید برای كودكی با این رفتارها انجام دهید آن است كه او را بدرستی ارزیابی كنید. در صورت بروز علائم در فرزندتان، بدون آن‌كه پیشداوری كنید، در اسرع وقت به یك روان‌پزشك یا متخصص مغز و اعصاب مراجعه كنید.

توجه داشته باشید كودكی كه نمی‌تواند رفتارهای تعاملی مانند رد و بدل كردن لبخند، برقراری ارتباط با چشم و... را نسبت به والدین خود بروز دهد، تجارب آموزشی بسیار مهمی را از دست می‌دهد و نمی‌تواند سنگ بنای رفتارهای اجتماعی پیچیده‌تر را برای زندگی آینده خود سر جایش بگذارد. به همین دلیل تشخیص بهنگام و آغاز درمان در سال‌های نخستین زندگی، هنگامی كه مغز انسان مانند یك نهال بسیار «منعطف» و شكل‌پذیر است، امری حیاتی است و بهترین فرصت را برای بهبود زبان، رفتارهای اجتماعی و میزان بهره هوشی‌اش فراهم خواهد آورد. 

همه می‌دانند كه آموختن زبان دوم در سنین بالاتر یا در بزرگسالی بسیار سخت‌تر از خردسالی است. كودك خردسال با كوشش بسیار كمتری می‌تواند زبان دوم را بیاموزد. به همین طریق، مطالعات پژوهشی نشان داده است اقدام به درمان اوتیسم طی سال‌های نخستین زندگی می‌تواند نتایج بسیار مطلوب‌تری دربر داشته باشد.

توجه داشته باشید حتی یكی، دو سال تاخیر در آغاز درمان ممكن است از تاثیر شیوه‌های درمانی به میزان قابل توجهی بكاهد. 

برنامه درمانی در سال‌های نخستین زندگی هرگز به‌این معنا نیست كه اوتیسم برای همیشه بر پیشانی فرزند دلبندتان نقش خواهد بست و او را انگشت‌نما خواهد كرد. برعكس، درمان زودهنگام بیشترین امكان را برای تغییر رفتارها و مهارت‌های كودك به بار خواهد آورد، چنان‌كه او دیگر هیچ نیازی به درمان نخواهد داشت. به این ترتیب، شما با اقدام بموقع از بروز رفتارهای ناهنجار او در بزرگسالی و ناتوانی‌هایش در زندگی اجتماعی آینده پیشگیری خواهید كرد.

 

درمان در كودكی راه را بر مشكلات زندگی فرد مبتلا به اوتیسم در بزرگسالی خواهد بست. 

كودكی كه تحت درمان است بیشتر در معرض انگشت‌نما شدن قرار دارد یا فرد بزرگسالی كه رشد اجتماعی كافی نیافته باشد!؟ 

خوشبختانه به‌رغم ناشناخته بودن علل ابتلا به‌اوتیسم، طیف گسترده‌ای از روش‌های درمانی در اختیار ماست كه می‌تواند علائم اوتیسم را درمان كند. در این میان، روش‌هایی كه بیش از همه مورد توصیه قرار می‌گیرند بیشتر بر پایه یك مدل رفتاری یا یك مدل رشد قرار دارند كه برای افزایش مهارت‌های آموزشی، اجتماعی و ارتباطی و نیز كاهش هرگونه رفتار منفی طراحی شده‌اند. 

ظاهرا روش‌های دارویی تاثیری در درمان اوتیسم ندارد و به همین دلیل وزارت دارو و غذای آمریكا (FAD) هیچ دارویی را برای درمان اوتیسم تائید نمی‌كند؛ اما گاهی اوقات برخی برنامه‌های درمان دارویی به بیماران اوتیسمی تجویز می‌شود. این داروها در اصل برای كاهش علائم اوتیسم نیستند، بلكه برای كاهش یا رفع علائم بیماری‌هایی هستند كه گاهی همراه با اوتیسم ظاهر می‌شوند كه در این زمینه می‌توان به بروز حمله‌ در بیماران مبتلا به صرع، اختلالات وسواس و اضطراب اشاره كرد.

نكته مهم دیگر این‌كه كودكان مبتلا به اوتیسم ممكن است به بیماری‌های درمان‌پذیری مانند انواع آلرژی‌ها، اختلالات گوارشی و خواب نیز دچار باشند. درمان این بیماری‌ها نمی‌تواند اوتیسم را درمان كند؛ اما می‌تواند كیفیت زندگی را برای این افراد و خانواده‌هایشان بهبود بخشد؛ بنابراین ممكن است روش‌های جانبی درمانی نیز برای غلبه بر این مشكلات از سوی متخصص در دستور كار قرار گیرد. 

سیب