از دینار تا ریال

پول، واحدی برای سنجش و ارزش گذاری بر داد و ستد کالا و ارایه خدمات است که موجب تسهیل انتقال کالا و خدمات می شود. از مهم ترین واحد های پول ایران در طول تاریخ می توان به دینار، شاهی، قران، ریال و تومان اشاره کرد.

دینار واحد قدیمی پول در امپراتوری روم شرقی یا دیناریوس بوده است. مسلمانان پس از فتح روم دینار را به عنوان واحد پول خویش انتخاب کردند و حتی امروز نیز در برخی از کشورهای عربی از این عنوان واحد پول استفاده می شود.

ایرانیان نیز از دینار به عنوان واحد پول استفاده می کردند هر چند به تدریج و در اثر تورم دینار ارزش خود را از دست داد.

ابتدا سلطان محمود غزنوی سکه یکصد دیناری یا صنار را با نام ˈمحمودیˈ ضرب کرد. همزمان شاهان سامانی نیز سکه های 50 دیناری را ضرب و آن را ˈشاهیˈ نامیدند. در دوران صفویه شاه عباس سکه 200 دیناری ضرب و آن را ˈعباسیˈ نامید؛ عباسی در حقیقت معادل ˈ2 محمودیˈ یا ˈ4 شاهیˈ است.

نادرشاه افشار با ضرب 500 دیناری آن را ˈنادریˈ نامید، اما مردم هماره چون هر شاهی معادل 50 دینار بود از لفظ 10شاهی استفاده می کردند.

در دوران قاجار تومان، قران و شاهی واحدهای اصلی پول ایران را تشکیل می دادند. تومان واژه ای ترکی است و به معنی 10 هزار که در تقسیمات لشکری هر 10 هزار سرباز، تومان و فرمانده آن ها، امیر تومان نامیده می شد.

فتحعلی شاه قاجار برای نخستین بار، تومان طلا را با وزن یک و یک ششم مثقال در سال 1188 هجری خورشیدی ضرب کرد. در این زمان همچنین سکه نقره جدید یا همان ˈقرانˈ نیز متداول شد که معادل یک دهم تومان و پنج عباسی یا 20 شاهی بود. این واحد پول بین سال های 1203 تا 1310 در ایران رواج داشت. در این دوران همچنین از شاهی که به صورت سکه ای مسی بود نیز استفاده می شد.

ناصرالدین شاه در سال 1259 هجری خورشیدی وزن طلای تومان را کاهش داد و ارزش آن برابر 10 قران نقره شد.

واژه ریال که ریشه اسپانیایی و پرتغالی دارد به مفهوم ˈشاهیˈ و همچنین نام سکه ای نقره ای است که در دو کشور مذکور و سرزمین های وابسته به آنها رواج داشته و سپس وارد زبان فارسی شده است.

ریال که سکه ای جهانی و معادل 1250 دینار یا یک هشتم تومان ارزش داشت، برای نخستین بار در سال 1176 هجری خورشیدی رواج یافت. در سال 1203، ریال از رونق افتاد و جای خود را به قران که معادل هزار دینار یا یک دهم تومان بود، داد؛ تا بدین ترتیب واحد پول ایران وارد سیستم اعشاری شود.

اول فروردین 1311 هجری خورشیدی به علت کم شدن ارزش قران و نیاز به واحد پول ساده و قوی، ریال با پشتوانه طلا به عنوان واحد اصلی پول ایران قرار گرقت. ریال در اقتصاد ایران تا کنون جایگاه خود را به عنوان واحد پول رسمی حفظ کرده است.

بانک شاهنشاهی که توسط انگلستان تاسیس شده بود؛ حدود 40 سال، چاپ اسکناس را در انحصار خود داشت؛ تا اینکه در 23 اردیبهشت 1309، حق انتشار اسکناس از آن بانک سلب و به بانک ملی ایران واگذار شد. دو سال بعد و همزمان با آغاز سال 1311، واحد پول کشور که از قران به ریال تغییر کرده بود توسط بانک ملی ایران منتشر و ملاک معاملات قرار گرفت. اسکناس‏های اولیه به صورت 5، 10، 20، 50، 100 و 1000 ریالی، چاپ شد.

پول ملی هر کشوری به عنوان اعتبار ملی آن کشور و وسیله ای رایج و متداول جهت انجام امور تجاری و داد و ستد مورد استفاده قرار می گیرد و هرکشوری نیز با واحد پول خود به این گونه مبادلات می پردازد.