یقه من «ولایتی» است نه آخوندی

اسم اين يقه‌ها، يقه آخوندي نيست. اين معروف به يقه ولايتي است و من نمونه‌هاي مختلف از اينها دارم.

بله، ما در وزارت خارجه سعي كرديم لباسي داشته باشيم كه مقداري بوي هويت ايراني بدهد.

اوايل دهه 60، در حقيقت بنده با كنار گذاشتن پيراهن يقه‌دار، اين پيراهن را با اين مدل (كه با آنهايي كه يقه صاف دارد ، يك تفاوتي دارد و يك منحني جلويش دارد) سعي كردم با خياط‌هايي كه كار دوخت اين مدل را بر عهده داشتند، صحبت كنيم تا بالاخره حاصل اين شد كه مي‌بينيد.

بله.

بله، از آن به بعد اسم اين يقه‌ها شد يقه ديپلماتيك يا ولايتي. الان شما از خياط پيراهن بخواهيد، مي‌پرسد يقه آخوندي؟ ولايتي؟ ديپلماتيك؟ چه مدلي مي‌خواهيد، بعضي‌ها دكمه را بالا مي‌بندند مانند كشيش‌ها.

اين كار من نيست، بلكه كار آن كساني است كه طراح لباس هستند و يك عزم راسخي مي‌خواهد كه صورت بگيرد. يك روزي لباس ملي ما را از تن درآوردند و تحت عنوان لباس متحدالشكل كت شلوار تن مردم كردند و كلاه ژاندارم‌هاي فرانسه را به سر گذاشتند به اسم كلاه پهلوي، خوب اگر قرار بود اين فرض را بپذيريم لباس‌ها بايد يك شكل باشد يكي از مدل‌هاي ايراني را با تركيبي از لباس‌هاي اقوام مختلف انتخاب مي‌كردند كه هويت ملي ما تضعيف نشود.

آن دوران من نماينده مجلس بودم و از سوي حضرت آيت‌الله خامنه‌اي كه آن زمان رئيس‌جمهور بودند، به عنوان نخست‌وزير معرفي شدم. من جزو هيچ گروهي نبودم، جز حزب جمهوري اسلامي. آن زمان يك گروه متشكل براي مقابله با اين انتخاب در مجلس كار كرد كه سازمان مجاهدين‌ انقلاب اسلامي بود، من ايراد به آنها نمي‌گيرم، خوب نمي‌پسنديدند كه من نخست‌وزير باشم، آنها به دنبال نخست‌وزيري آقاي مهندس موسوي بودند.

اسمش را نمي‌شود اختلاف گذاشت، خب معرفي نخست‌وزير حق رئيس‌جمهور بود و حق مجلس بود كه رأي بدهد يا ندهد، سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي با اين مخالف بود ولي يك كار فشرده شبانه‌روزي كردند كه اين رأي اعتماد به من صورت نگيرد.

موافق بودند ولي خوب نشد، بعداً همان‌ها از آقاي موسوي حمايت كردند اما خوب آن زمان هم آقاي موسوي، موسوي بعدي و امروز نبود بلكه جزو نيروهاي انقلاب بودند، من ايرادي هم به اين كار نمي‌گيرم. خوب نظر مجلس بايد جلب مي‌شد، بنده موفق نشدم اما آقاي موسوي توانستند و هردو هم قانوني بود.

نه اين‌طور نبوده.

بحث چپ و راست در ايران يك مقداري مبهم است، يعني گاهي مي‌شود يك عده‌اي حزب چپ هستند بعد از يك مدتي تبديل مي‌شوند به نيروهاي راست. همان‌هايي كه يك زماني مواضع بسيار تندي عليه غرب مي‌گرفتند و همه همتشان اين بود كه ما با شوروي سابق و چين روابط خوبي داشته باشيم. همان‌ها تغيير مسير دادند و شدند طرفدار پروپاقرص رابطه با غرب. به نظر من هر دو افراط و تفريط است يعني آن زمان همان‌هايي كه آن‌طور فكر مي‌كردند دنبال اقتصاد دولتي هم بودند بعدا عقيده‌شان در حوزه اقتصاد هم برگشت، خوب حالا ممكن است كه بگويند ما يكسري تفاوت‌هايي كرديم، از چپ به راست رسيديم، درست يا نادرست اين بود اما يكسري از نيروهاي مومن بودند و سليقه‌اي داشتند كه شايد تعبير به چپ‌گرايي مي‌شد اما معتقد به نظام بودند كه اينها اگر كارآمدي داشتند حتما بايد به كار گرفته مي‌شدند، در وزارت امور خارجه نيروهايي را به عنوان‌هاي مدير كل به خدمت گرفته بودند كه جزو نيروهاي چپ بودند.

نه اسم نمي‌برم، اما ما هم نيروهاي معروف به راست و هم معروف به چپ را داشتيم، ولي وجه مشترك همه اينها اين بود كه نظام را قبول داشتند و پايبند به موازين ديني و اسلامي و پايبند به ولايت‌فقيه بودند و همه با هم كار مي‌كرديم و از بين منتقدين نظام كسي را به خاطر سليقه سياسي حذف نمي‌كرديم.

سخت است كه بگويم سخت‌ترين، اما چند سخت‌ترين را مي‌توانم مثال بزنم. در مجموع سخت‌ترين مذاكره، مذاكرات مربوط به صلح ايران و عراق بود كه سال 67 تا 69 طول كشيد. عراقي‌ها پايبند به آن چيزي كه گفتند نبودند و ديگر اين‌كه مي‌خواستند چيزي را كه در جنگ به‌دست نياورده بودند در مذاكره به‌دست بياورند. عراقي‌ها در جنگ دنبال چه بودند؟

احسنت! و اينها مي‌خواستند در مذاكره به‌دست بياورند. قريب به دو سال طول كشيد و لطف خداوند بود كه صبر كرديم و مقاومت كرديم. اين نكته‌اي است كه خيلي‌ها نمي‌دانند و سختي كار ما هم همين بود.

(با خنده) بله، حالا عرض مي‌كنم. ما براي ساقط شدن هواپيماي ايرباس توسط آمريكا به شوراي امنيت شكايت كرديم. از طرف ايران من رفتم و از طرف آمريكايي‌ها بوش پدر كه معاون ريباند بود. ما دوتا به شوراي امنيت رفتيم مطرح كرديم و آنجا ما از آمريكايي‌ها انتقاد كرديم و به درگيري لفظي من و آقاي بوش هم كشيد و بعدا هم آمريكايي‌ها محكوم به پرداخت غرامت شدند، ولي خب، جنايت آنها كه با دادن پول پاك نمي‌شد. ما از آنجا كه به فرودگاه برگشتيم گفتند كه امام تصميم گرفتند قطعنامه را بپذيرند.

از يك سال قبل زمينه‌ قبول قطعنامه فراهم مي‌شد، البته به شرطي كه قطعنامه درستي تصويب مي‌شد. قطعنامه 598 كه تصويب شد، دبيركل سازمان ملل ملزم كرده بود آيين‌نامه اجرايي 598 را تهيه كنيم. ما گفتيم تا زماني كه عقب‌نشيني تعيين نشود قبول نمي‌كنيم، براي اين‌كه مي‌گويد آتش‌بس و عقب‌نشيني، حالا اين عقب‌نشيني ظرف چند ما‌ه‌ يا چند سال بايد انجام شود، مشخص نبود، علت اين‌كه ما قطعنامه‌هاي قبل را قبول نكرده بوديم براي اين بود كه مي‌گفت آتش‌بس و مذاكره و اين يعني تثبيت نيروهاي عراقي در ايران، اما ما اعلام كرديم حتما در كنار اين بايد عقب‌نشيني هم باشد و اين قطعنامه برعكس قبلي‌ها اين بند عقب‌نشيني را پذيرفت اما بايد زمان آن معلوم مي‌شد و صبر كرديم تا دبيركل آيين‌نامه اجرايي را صادر كرد كه بعدا شد بيست‌ونهم مرداد 1367. اول 28 مرداد بود بعد كه به صرافت افتاديم كه اين با 28 مرداد كودتاي آمريكا و انگليس عليه دكتر مصدق من به دبيركل اطلاع دادم كه اين را يك روز بعد بيندازند چون آنها به ماه ميلادي گذاشته بودند و ما به شمسي كه تطبيق داديم شد 28 مرداد و تغييرش داديم به بيست‌ونهم مرداد، بعد مي‌گفتيم كه ما آيين‌نامه اجرايي را قبول داريم. عراق مي‌گفت كه 598 را قبول دارند تا بالاخره امام پذيرفتند كه البته شرايط سختي هم بود كه شيميايي به كار بردند كه اين ماده ممنوع شده بود، اما آمريكايي‌ها و اروپايي‌ها چراغ سبز داده بودند و الا عراق جايي نبود كه بتوانند اين گازها را توليد كنند بلكه از آلمان، هلند و جاهاي ديگر گرفتند و در حقيقت آمريكايي‌ها هم از اينها حمايت مي‌كردند و مخالفت مي‌كردند كه اين مسأله در مجامع بين‌المللي از جمله شوراي امنيت مطرح شود.

هيچ كدام از ما نبوديم كه افسوس نخورده باشيم، ولي در عين حال چاره‌اي هم نبود، يعني در آن شرايط، قبول قطعنامه 598، محترمانه‌ترين چاره‌اي بود كه ما داشتيم و تبييني كه امام طي اعلاميه بلند‌بالاي تاريخي انجام دادند، مسائل را روشن مي‌كند.

نه، من از جزئيات اطلاعات دقيقي ندارم.

نه اين‌كه كسي به امام تحميل كرده نيست. ايشان شخصيتي بودند كه ضمن اين‌كه اهل مشاورت بود استقلال رأي خود را داشت و اين‌طور نبود كه كسي برود و چيزي را خلاف مصلحت به امام تحميل كند البته امام در موردي هم فرمودند كه ما فلان كار را كرديم اشتباه شد كه شايد در مورد بني‌صدر بود.

بله، به هر حال ما براي ادامه كارها به شوراي امنيت رفتيم و روز اول رفتيم دفتر دبيركل در سازمان ملل در نيويورك و منتظر آمدنش بوديم كه يكمرتبه مسئول نمايندگي ما در آنجا، آقاي امير محلاتي، نماينده ما در سازمان ملل يك كاغذي به من داد كه منافقين به پشتيباني عراقي‌ها حمله كردند و در حال پيشروي به سمت كرمانشاه هستند، ما رفته بوديم براي آتش‌بس و وقتي اين خبر را شنيدم آنجا بود كه (با خنده) سيگار را تا فيلترش كشيدم و آن سيگار تاريخي شد. در مثل مناقشه نيست، مثل سيگار قوام‌السلطنه بود زماني كه با استالين بر سر آذربايجان و قرارداد نفت شمال صحبت مي‌كرد.

نه، اينها درست نبود.

من بعد از جنگ و قبول قطعنامه با صدام ملاقات كردم.

صدام با من برخورد محترمانه‌اي داشت، ضمن اين‌كه ما يك دل خوني از دست آن جلاد داشتيم، چون خواهرزاده من هم شهيد شده بود و بالاخره اين همه شهيد داده بوديم، مردم صدمه‌هاي زيادي خورده بودند، من خودم را مقابل چنين آدمي مي‌ديدم.

ظاهرش با آن چيزي كه در درونش بود متفاوت بود، ظاهرش آرام به نظر مي‌رسيد ولي چهره و نوع تصويري كه از ديدن او در ذهن انسان نقش مي‌بست، مي‌شد تصور كرد كه ظرفيت آن توحش‌ها و سفاكي‌ها را دارد، مبادي آداب هم بود.

ما دو سه نفر بوديم كه براي مذاكره رفتيم، در كنار صدام رده‌هاي بالاي حكومت نشسته بودند، حمادي، طارق عزيز، عزت ابراهيم و چند نفر ديگر از اعضاي مهم آنها، بعد ديديم كه در اتاق نيمه باز است و دو نفر گارد مسلح ايستاده و آماده بودند كه شليك كنند، ما فكر كرديم كه آنها را به خاطر ما گذاشتند، ما افراد ديپلمات بوديم و بمب كه همراه خودمان نداشتيم به هر حال اعتنا نكرديم، بعد نوبت ملاقات خصوصي شد، صدام تنها ماند با من و مترجم، بقيه رفتند آنها كه رفتند، باديگاردها هم رفتند معلوم شد از ما نمي‌ترسيدند، بلكه صدام از همان سردارهاي خودش مي‌ترسيد.

در آن مقطع بحث اسرا بود، شايد بيش از 50 هزار نفر اسير داشتيم، طرف مقابل هم همين حدودها اسير داشت، حالا اعدادش دقيقا يادم نيست خوب هر اسيري اقلا 30 نفر اعضاي خانواده و وابستگان داشت، يعني شايد حدود ميليون‌ها نفر با اسرا روابط عاطفي نزديك داشتند، آن وقت اين مدت زماني هم كه طول كشيد اسرا در بند بودند و باز اين مردم صبر كردند كه احيانا فشار آنها باعث نشود ما در مذاكره كوتاه بياييم، من آن اوايل چند مرتبه از طريق حاج احمدآقا از حضرت امام سوال كرده بودم و امام فرمودند به فلاني بگوييد كه هرچه خودش تشخيص داد.