در سفر به استانهای ایران اینبار سری می زنیم به استان گیلان با سرزمینی سرسبز و پر از جاهای دیدنی و مردمانی خونگرم و میهمان نواز و غذاهای خوشمزه محلی.
گروه فرهنگ و هنر، گیلان (به گیلکی: گیلاَن (گیلون)، به تالشی: گیلون)، یکی از استانهای شمالی ایران به مرکزیت کلانشهر رشتاست. دربارهٔ نام گیلان و معانی واژهٔ گیل، نظرات متفاوتی ابراز شدهاست. لغتنامه دهخدا، واژهٔ گیلان را برگرفته از «گیل»، بهاضافهٔ پسوند مکان «ان»، به معنای محل سکونت گیلها دانسته و افزودهاست که صورت این واژه در زبان پهلوی، گِلان (Gelan) و نزد یونانیها گِلای (Gelae) بودهاست.
به گزارش بولتن نیوز، طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشتهکوه البرز و بخش غربی کرانههای جنوبی دریای خزر است.
سنت مقاومت در برابر اشغالگران موضوعی تکراری در نوشتههای نویسندگان و تاریخنگاران محلّی و ملیگرا است (از جمله صادق هدایت، احمد کسروی، غلام حسین صادقی، محسن عزیزی). به ادعای مینورسکی این نویسندگان، گیلان را در طول تاریخ «پرچمدار ایرانگرایی» میدانند.
خوراکی های خوشمزه استان گیلان
به هر حال در رابطه با استان گیلان و مناطق گردشگری آن مطالب بسیاری نوشته شده است و در این گزارش به انواع خورکی های محلی و دریایی و شیرینی های گیلان که می تواند مورد توجه مسافران و گردشگران قرار گیرد پرداخته شده است:
۱- باقلا قاتق
این غذای محلی گیلان مرکب از باقالی، شوید خشک، سیر، تخم مرغ، روغن، نمک و زردچوبه است. باقلا قاتق با برنج خورده می شود. ماهی یا (کولی) شور، سیر تازه یا خشک، ترشی هفت بیجار، ترب و برگ ترب، زیتون یا زیتون پرورده از مخلفات این غذا هستند. سیر در غذاها و همراه غذا بسیار استفاده می شود و خواص بسیاری دارد که کاهش چربی خون یکی از آنهاست.
۲- میرزا قاسمی
میرزا قاسمی که از غذاهای سنتی گیلان است را با بادمجان کبابی یا پخته می پزند که هردو صورت لذیذ است. تخم مرغ، سیر سرخ شده، گوجه فرنگی، روغن ،پودر میخک و ادویه هایی مانند نمک، فلفل، زردچوبه و دارچین از جمله مواد این غذا هستند.میرزا قاسمی هم با برنج و هم با نان صرف می شودو یکی از غذاهای گیلانی با بادمجان است. هفت بیجار، زیتون ، ترب و برگ ترب همراه این غذا استفاده می شود.
۳- ترش تره
سبزی آش و سبزی های محلی (خالواش و چوچاق) برنج، سیر، روغن، نمک، فلفل، زردچوبه، دارچین، آبغوره و تخم مرغ در پختن این غذا شرکت دارند. عمدتاً ترش تره همراه با برنج سرو میشود و از مخلفات اصلی همراه آن ماهی یا کولی شور است. رنگ و طعم این غذا فوق العاده است و ترکیبات آن سلامتی بخش است.
۴- کویی تره
معجونی از ترکیب گردوی ساییده و پخته شده همراه با رب انار و رب گوجه فرنگی است که با کدو حلوایی، سیر، نمک، فلفل، زردچوبه و گلپر در روغن تفت داده شده؛ مخلوط میشود و خورشی میشود که با برنج صرف میشود.
طرز تهیه کویی تره:
بعد از اینکه سیر خورد شده را با روغن سرخ نمودید، پوره ی کدوی پخته شده را در همان روغن سرخ نمایید. گردوی ساییدهشده، رب انار، رب گوجه فرنگی، آب، نمک، فلفل، زردچوبه و شکر را اضافه نمایید و دو ساعت با حرارت ملایم بجوشانید. کدو، سیر، گلپر و ادویه را به آن اضافه کرده و هم بزنید تا یک مخلوط غلیظی به دست آید.
۵- سیر قلیه
با گوشت مرغ یا اردک تهیه می شود و برگ سیر تازه، تخم مرغ، پیاز، لپه، نمک ، زردچوبه و فلفل به آن اضافه میشود. غذایی متفاوت با طعم های شناخته شده را به وجود می آورد. اردک در چندین غذای گیلکی به کار می رود. گوشت آن تیره رنگ است و بیشتر در غذاهای تیره رنگ حاوی سبزی استفاده می شود.
۶- سیرابیج یا سیراویج
بیج یا ویج به معنی سرخ شده است و یک کلمه ترکیبی در نام غذاهای مختلف گیلانی است. این غذا بسیار ساده و سریع تهیه می شود. خوشمزه و پرخاصیت است. رنگ آن زیباست. از برگ سیر تازه که در روغن کمی تفت داده می شود، تخم مرغ همراه با نمک، فلفل و زردچوبه تهیه میشود.سیرابیج را با برنج مصرف می کنند.
۷- خورش آلو مسما
این غذا معمولاً با مرغ تهیه می شود. آلو، پیاز، نمک، زردچوبه، زعفران و روغن برای پخت آن به کار می روند. در صورت استفاده از آلو قیسی این خورش رنگ بسیار زیبایی به خود می گیرد.آلو مسما با برنج میل میشود. وجود ماکیان و پرندگان دیگر در غذاهای گیلانی علاوه بر تنوع غذایی، برای مبتلایان به فشارخون بالا و بیماران قلبی مفید است.
۸- اناربیج
گوشت چرخ کرده را با پیاز رنده شده ورز می دهند سپس نمک، فلفل، زردچوبه و سبزی معطر( نعنا یا خالواش) به آن اضافه می کنند. گلوله های کوچکی از آن درست کرده و در روغن تفت می دهند و در مخلوط گردوی ساییده شده و رب انار و آبغوره و کمی سبزی که با آب مخلوط و جوشانده شده است می پزند. این خورش شبیه فسنجان است. از غذاهای مجلسی به شمار میرود و با برنج سرو میشود گردو در غذاهای مختلف گیلانی به کار می رود و چربی های بد و کلسترول بدن را پایین می آورد و برای قلب و نیز بیماران قلبی بسیار مفید است.
۹- واویشکا
یکی از غذای محلی سنتی گیلان در جدول ها ممکن است واویشکا باشد. با نان و برنج هر دو صرف می شود. هم با دل و جگر گوسفند و هم با گوشت گوسفند می توان آن را تهیه کرد. پیاز و گوجه فرنگی و یکی دو قاشق رب گوجه فرنگی، نمک، فلفل، زردچوبه، دارچین و روغن به گوشت اضافه می شود و ترکیب فوق العاده ای به دست می آید. اگر با دل و جگر تهیه شود غذایی سنگین است و سالمندان و بیماران قلبی باید با احتیاط آن را مصرف کنند.
۱۰- کاله کباب
یک غذای گیاهی است که از خصوصیات آن می توان به سریع آماده شدن آن اشاره کرد. بادمجان کباب شده را با گردوی ساییده شده ، دانه های انار ترش، سبزی محلی( چوچاق) سیر، نمک و فلفل مخلوط می کنند و میکوبند.کالع کباب غذایی خوشمزه و بسیار مفید است.
۱۱- کباب ترش، یک طعم فوق العاده
گوشت گوسفند را در مخلوط گردوی ساییده شده، رب انار، دانه های انار ترش، سیر، پیاز، سبزی محلی (چوچاق) و روغن زیتون به مدت چند ساعت می خوابانند سپس آن را به سیخ می کشند. کباب ترش همراه برنج سرو می شود.
۱۲- ترش آش
طعم بی نظیر و کیفیت مصرف آن، این آش را با دیگر انواع آش از بین غذاهای گیلان متمایز می کند. نخود و لوبیا و برنج و سبزی آش همراه با باقالی پخته می شود. آبغوره یا رب انار به آن اضافه می شود. این آش خوشمزه است و با ماهی شور و ترب و برگ ترب صرف می شود .عصرانه ای دلپذیر است که در میان خانمهای باردار گیلانی به عنوان ویارانه جایگاه ویژه ای دارد
۱۳- فویج یا فیبیج یا ماهی شکم پر
ابتدا داخل شکم و بدنه ماهی را با نمک و فلفل و گلپر آغشته می کنند سپس شکم ماهی را با گردو ساییده شده، سیر، آلو، سبزی های معطر، دانه های انار ترش، رب انار، نمک، فلفل و گلپر، پرمی کنند و در فر می گذارند. ماهی شکم پرغذای خوشمزه و پرطرفداری است و برای سلامتی مفید است.این غذا با برنج سرو میشود
۱۴- پلا کباب یا پلو کباب
از غذاهای پرطرفدار و مجلسی گیلان زمین است. کباب چنجه با کته سرو می شود. مخلفات این غذا مهم و اساسی است. تخم ماهی شور (اشپل)، پیاز، باقالی تازه یا باقالی خشک خیسانده در آب و گردو همراه این غذا سرو می شود.همان طور که از اسمش پیداست با برنج سرو می شود.
۱۵- کوکوی اشپل
این غذای استثنایی از تخم ماهی تهیه میشود و تخم ماهی را با پیاز و سیر رنده شده، نمک، زردچوبه، فلفل، زعفران، جگر و تخم مرغ خوب هم می زنند و در روغن سرخ می کنند. این کوکو بسیار خوشمزه است و همراه پلو و ماهی سرو می شود.
۱۶- کولی ماهی
از غذاهای بسیار خوشمزه و بسیار مفید است و به سرعت حاضر می شود. ماهی کولی پوست کنده را با کمی نمک و فلفل آغشته می کنند در روغن سرخ می کنند و همراه برنج سرو می شود.
۱۷- پامادور قاتوق
پامادور قاتوق یا خورش گوجه از غذاهای محبوب است که به سرعت تهیه می شود و بسیار مفید است. از گوجه فرنگی، سیر، تخم مرغ، نمک، فلفل، زردچوبه و روغن تشکیل شده است و با برنج میل می شود.
۱۸- باقلا وابیج
باقالی های سبز و کوچک را همراه با شوید، نمک و زردچوبه در روغن تفت می دهند و سپس تخم مرغ را به آن اضافه می کنند . این غذا سریع آماده می شود. خوشمزه است و مانند بسیاری از دیگر غذاهای گیلانی بدون گوشت تهیه میشود و برای گروه کثیری از افراد مفید است. ترکیب شوید و باقالی باعث کاهش فشار خون و چربی خون می شود.
۱۹- متنجان
نوعی فسنجان است که با مرغ یا مرغابی یا اردک تهیه می شود و در خورش آن آلو قیسی و کشمش هم ریخته می شود. متنجان با برنج میل می شود. از غذاهای مجلسی به شمار می رود. اصولاً گیلانی ها فسنجان را هم با پرندگانی مانند اردک، مرغابی، خودکار و چنگر تهیه می کنند. البته مرغ های محلی هم پر استفاده هستند.
۲۰- نیمرو و ماهی دودی
یک غذای استثنایی بسیار پرطرفدار و خوشمزه است. ماهی دودی را پوست کنده و در کمی روغن سرخ میکنند و همراه برنج و نیمرو میل میکنند. این غذا شور است و باید در خوردن آن احتیاط شود.
۲۱- انار دانه مسما
از خورش های خوشمزه است که می توان با گوشت یا مرغ آن را تهیه کرد. پیاز، دانه های انار ترش، رب گوجه فرنگی، نمک، فلفل، زردچوبه و روغن در پخت این غذا به کار می رود. اناردانه مسما طعمی متفاوت دارد که با برنج سرو می شود.
۲۲- ورقه بادمجان
این غذا بسیار سریع آماده می شود. بادمجان ها را سرخ می کنند و روی آنها تخم مرغ می شکنند. در نتیجه غذایی شبیه کوکو به دست می آید. چاشنی آن نمک و فلفل است. با کمی گوجه فرنگی و فلفل دلمه ای ظاهر زیباتری پیدا می کند. این غذا با نان صرف می شود.
۲۳- غوره مسما
پیاز و گوشت را تفت می دهند و می پزند. اضافه کردن بادمجان سرخ شده، گوجه فرنگی و غوره و چاشنی های متداول یک غذای خوشمزه به دست می دهد که با برنج میل می شود. هم گوشت و هم مرغ در پخت آن به کار می رود.
۲۴- ترش مرغ
مرغ و پیاز و سیر همراه با سبزی آش و لپه را تفت می دهند و باهم می پزند. چاشنی های مورد علاقه اضافه می شود. آبغوره یا آب نارنج اضافه می شود و تخم مرغ را داخل غذا می ریزند تا بپزد. این غذا را با برنج صرف می کنند. غذایی مفید است زیرا که تمامی گروه ویتامین ها را دارد.
۲۵- چخرتمه
چغرتمه یا چخرتمه یا کوکو مرغ گیلانی از مرغ پخته شده و بدون استخوان همراه با پیاز داغ و روغن تهیه می شود. چاشنی های مورد علاقه به آن اضافه می شود و سپس دو تا سه عدد تخم مرغ یا تخم اردک را هم می زنند و روی غذا می ریزند. ظاهری شبیه کوکو پیدا می کند و آن را با برنج میل می کنند.
۲۶- شش انداز
این خورش با گردوی ساییده شده، بادمجان، رب انار، پیاز سرخ کرده، روغن و چاشنی های مورد علاقه تهیه می شود. از غذاهای بدون گوشت، خوشمزه و بسیار مفید است و با برنج سرو می شود.
شیرینی های استان گیلان
انواع حلواپلادانه حلوااین حلوا، با آرد برنج، آرد گندم، گلاب، حل، زعفران، پسته، کره و شکر تهیه می شود. پلادانه حلوا، از شیرینی های بسیار قدیمی استان گیلان است که آرد برنج اصلی ترین ماده برای تهیه آن است و باید از برنجی مرغوب تهیه شود.
خرش حلوااین حلوا را با یکی از سبزی های معطر این منطقه تهیه می کنند. خرش یک سبزی محلی از نوع پونه وحشی است اما عطری متفاوت دارد. به علاوه، معمولا این شیرینی را در ایام نوروز در رشت درست می کنند. از دیگر مواد لازم برای تهیه این حلوا، آرد برنج، آرد گندم، شکر، آب و کره را می توان برشمرد.
ترک حلوا
این حلوای خوشمزه با آب، گلاب، شکر، روغن جامد، پودر هل، زعفران دم کرده و آرد نان تهیه می شود.
سنگاسین حلوااین حلوا نیز از جمله شیرینی هایی است که گیلانی ها برای شروع سال جدید و در ایام نوروز تهیه می بینند. از آرد برنج، دوشاب یا شیره انگور، کره و برگ تازه نارنج در تهیه آن استفاده می کنند. این مواد را با هم مخلوط کرده و تفت می دهند، سپس آن ها را در سینی پهن می کنند. حالا باید آن ها را کاملا در کف سینی پهن کنند که برای این منظور از مشت سنگ استفاده می کنند. مشت سنگ، سنگی است که از آن برای ساییدن مغز گردو استفاده می کنند.
رقایب حلوا
برای تهیه این حلوا، از آرد گندم، تخم گشنیز، مغز هل، روغن یا کره، شکر، گلاب و زعفران استفاده می کنند. این حلوا را برای شب رقایب در شهر رشت درست می کنند.
حلوا بهاین حلوا بسیار خوش رنگ و طعم است و بیشتر میان روستاییان رواج دارد. آنها پوست به را خرد کرده و در دیگ های مسی با آب و شکر می پزند. سپس آن را کوبیده و با شکر و روغن آن را تفت داده و خلال بادام و هل به آن اضافه می کنند. در مرحله نهایی آنقدر آن را به هم می زنند تا از دیگ جدا شود. سپس آن را پهن کرده و با پودر پسته تزیین می کنند و به شکل لوزی برش می زنند.
حلوای آرد برنج و شیره انگوردر این حلوا، ابتدا آرد برنج را خوب تفت می دهند، سپس آن را از روی آتش بر می دارند و به آن کره اضافه می کنند و آن را با آرد خوب به هم می زنند. سپس به آن شیره انگور حرارت داده شده و گلاب و هل را به آن اضافه می کنند. حالا باید آن را ورز داد. سپس خمیر به دست آمده را در سینی پهن می کنند و گردو خرد شده را روی حلوا ریخته و در نهایت آن را برش می زنند.
نان لاکواز این نان برای پذیرایی مهمانان نوروزی استفاده می شود ولی تهیه آن سخت و زمان گیر است. این نان بسیار خوشمزه است و ارزش این تهیه سخت را دارد. نان لاکو را با آرد برنج و آرد گندم تهیه می کنند. ابتدا با آرد برنج و گندم و آب جوش خمیری تهیه می کنند، سپس خمیر پخته شده را ورز می دهند و به صورت خیلی نازک پهن می کنند. برای پهن کردن نان از وسیله ای مانند گوشکوب به نام فوکو استفاده می کنند. پس از نازک پهن کردن خمیر آن را بر گمج وارونه می گذارند و روی آتش می پزند. برای طعم دار کردن و رنگ دادن با این نان از زردچوبه یا زعفران استفاده می کنند.
نان خلفه
این نان را با آرد گندم، آرد دانه ها شنبلیله و گیاه خرفه و نمک تهیه می کنند. اصلی ترین ماده این نان، کدو است. ابتدا کدو را پخته و پوست آن را می کنند و با بقیه مواد مخلوط کرده و ورز می دهند. سپس از خمیر به دست آمده گلوله های کوچک درست می کنند و این گلوله ها را با وردنه پهن می کنند و بر پشت گمج وارونه و روی آتش می پزند. این نان بیشتر در شرق استان گیلان و در شهرستان آستانه اشرفیه تهیه می شود. نان خلفه به خرفه یا کشتا نیز معروف است و بسیار شیرین، خوشمزه و دلرباست.
انواع شیرینی
کاکا کدو
برای تهیه این شیرینی خوشمزه از آرد گندم، کدو حلوایی پخته شده، تخم مرغ، زعفران، بکینگ پودر، گلاب، شیر، دارچین، هل، شکر و نمک استفاده می شود. در تهیه این شیرینی در بعضی دستور پخت ها از گردو نیز استفاده می شود. ابتدا کدوی پخته شده را له می کنیم و با بقیه مواد و گردو مخلوط کرده و در نهایت مانند کتلت یا کوکو در ماهیتابه آن را سرخ می کنیم. این شیرینی در تمام مدتی که کدو حلوایی موجود باشد در خانه ها و رستوران های سنتی گیلانی تهیه می شود.
رشته خوشکاراین شیرینی بسیار محبوب و شناخته شده استان گیلان است که در ماه مبارک رمضان بیشترین طرفدار را دارد. این شیرینی آماده شده و به عنوان سوغات در مغازه های این استان به فروش می رسد. حتی آنقدر محبوب است که در شهر های دیگر ایران نیز تهیه می شود. دستور تهیه آن دو قسمت دارد. یک قسمت مربوط به شربت است و قسمت دیگر مربوط به رشته خوشکار. در تهیه رشته خوشکار، از آب مغز گردو، آرد برنج و گندم، روغن مایع، مغز پسته، شکر، دارچین و مغز هل استفاده می شود. ابتدا با آردها خمیری تهیه می شود و آن را در شانه های مخصوص شیرینی پزی می ریزند. سپس یک سینی که روی آتش قرار دارد، آماده می شود تا خمیر ها را با آرایشی مشخص روی سینی بریزند. پس از آماده شدن رشته ها آن ها را تا می کنند. برای تهیه خوشکار، قبل از تا کردن رشته ها، مخلوطی از گردو و دارچین و بقیه مواد را در داخل آن گذاشته و سپس آن را تا می کنند. برای خوردن این شیرینی، رشته و خوشکار ها را سرخ می کنند و در شربتی آماده شده می ریزند. طرز تهیه شربت به این شیوه است که با آب، دارچین و شکر که روی گاز می گذارند، شربتی تهیه می کنند تا به رشته خوشکار طعم دهند. بعد از گذاشتن آنها در شربت، می توان این شیرینی خوشمزه و همه پسند را سرو کرد.
کلوچهاز دیگر محصولات بسیار معروف و پر طرفدار گیلان، کلوچه فومن است که در شهرهای فومن و لاهیجان به وفور دیده می شود. کلوچه فومن را با آرد، شکر، روغن حیوانی، تخم مرغ، گردو و ادویه جات مختلف تهیه می کنند. این شیرینی هم در دو بخش خمیر و مواد داخل خمیر تهیه می شود. مواد داخل خمیر از گردو، دارچین و سایر ادویه جات تهیه می شود. این کلوچه ها از شاخص ترین سوغاتی های استان گیلان است.
گل پالوده
گل پالوده یا گل پالودو،از شیر، آب و آرد تهیه می شود. وقتی این مخلوط را مدتی رو گاز گذاشته و به جوش آمد، سپس گل محمدی به آن اضافه می کنند.
دوشاب بج
دوشاب بج یا دوشاب برنج از سوغات خوشمزه گیلان است و از برنج بو داده شده، دوشاب یا شیره انگور، مغز گردو، پسته، هل و گلاب تهیه می شود.
یخ در بهشت
یخ در بهشت از نوشیدنی های گیلانی است که برای رفع عطش بسیار مناسب است. این نوشیدنی را با یخ خرد شده، شکر، لیمو، گلاب و مقدار کمی آب تهیه می کنند.
کوکینوعی کلوچه مخصوص گیلان است که در شهر لاهیجان تهیه می شود و صورتی متفاوت با سایر کلوچه ها دارد. کوکی را با آرد، گردو، شیر، شکر، کشمش و روغن تهیه می شود.
باقلوای یاسباقلوای یاس از شیرینی های مخصوص گیلان است و برخلاف سایر باقلواها به جای اینکه از هل برای عطر دار کردن آن استفاده شود، از گل یاس استفاده می شود که در این استان به فراوانی یافت می شود. علت نام این شیرینی هم به دلیل همین یاس هاست. به علاوه در تهیه آن از شیر، زرده تخم مرغ، بادام، پسته، گردو و پودر قند استفاده می شود. در این شیرینی بادام را با گل یاس معطر می کنند و پس از آن در تهیه شیرینی به کار می گیرند.
شیرینی آگرده
یکی از سوغاتی های بسیار خوشمزه گیلان شیرینی آگرده است. مواد تشکیل دهنده شیرینی آگرده آرد برنج محلی، پودرقند، هل، پودر گل میخک و زنجبیل است. این شیرین با طعمی تند و ماندگاری بالایی است.
مرکز اصلی این شیرینی ماسوله است اما در شیرینی فروشی های گیلان نیز می توانید آن ها را بیابید. اگر گذرتان به ماسوله افتاد امتحان کردن این شیرینی را فراموش نکنید