آذرخشی از انوار قرآن کریم

قرآن کلامی برجسته و مانا بوده که با وجود برخورداری از موسیقی و سبکی زیبا، شعر نبوده و بسان نثر نیز نیست.

به گزارش بولتن نیوز، دکتر محمد جواد گودینی نویسنده، مترجم و پژوهشگر علوم دینی و تاریخ اسلام نوشت: قرآن کتاب جاودان خداوند جهانیان، دلیل آشکار پروردگار بر بندگان، آخرین کتاب آسمانی و کاملترین آن، سخنی والا و برخوردار از اسلوب و سبکی یگانه و بی همتا بوده که رهیافتی روشن برای زندگانی مسلمانان و دریایی بی پایان از معارف بوده که خداوند بلند مرتبه برای هدایت بشر فروفرستاده و این کتاب بزرگ، راه رسیدن به خشنودی خداوند جهانیان و زندگانی سعادتمند در دنیا و برخورداری از نعمت های آخرت را به انسانِ جویای حقیقت و معنویت، می نمایاند.[i]

قرآن کلامی برجسته و مانا بوده که با وجود برخورداری از موسیقی و سبکی زیبا، شعر نبوده و بسان نثر نیز نیست؛ بلکه سبکی بی همتا و منحصر به فرد است و محاسن بلاغی و زیبایی های ادبی فراوانی دارد که خِرَد بشر را حیران نموده و انسان را از آوردن سخنی همانند خود، ناتوان ساخته است. به دیگر سخن، قرآن سخنی است که هیچ همتایی در میان سخنان دیگران برای آن یافت نمی شود و بلاغت و زیبایی ادبی و سبک یگانه و شگفت آور آن، مُحَیِّر العقول است. به گفته ی ولید بن مغیرة (یکی از بزرگان قریش که همواره با اسلام دشمنی می کرد و با همین حال کفر و ستیز با اسلام نیز از دنیا رفت؛ اما نمی توانست عظمت و والایی قرآن را انکار نماید و بدان اعتراف نمود)، این سخن از شیرینی، نیکویی و شادابی برخوردار است. سخنی است که برتر [از هر گفتار دیگری است] و چیزی بر آن برتری ندارد [و هرگز نمی توان سخنی را یافت که بر این کلام پیشی افتاده و از آن برتری جوید].[ii]

قرآن کریم معجزه ای جاوید به شمار می رود که مخصوص یک دوران و یا زمانه ای ویژه، نبوده و دامنه ی آن تا روز رستاخیز ادامه دارد و از جمله معجزات عقلی محسوب می گردد که مخاطب آن، جان و خرد انسان در همه ی عصرها و نسل ها محسوب می گردد و سخنی است که نسل های گوناگون را به تحدّی فراخوانده و هماورد طلبی آن نیز منحصر به زمانی ویژه نمی شود و همه ی انسان ها و جن ها تا روز رستاخیز را شامل می گردد. خداوند بلند مرتبه به صراحت از ناتوانی خلق برای هماوردی با کتاب عزیز و شکست ناپذیرش پرده برداشته و فرموده است[iii]: "[ای پیامبر«ص»] بگو: اگر انس و جن گرد هم آمده تا کلامی بسان این قرآن را عرضه نمایند، نخواهند توانست؛ حتی اگر به یاری هم بشتابند و به هم کمک نمایند". (سوره ی إسراء، آیه ی 88)

آری، بشر از آوردن سخنی همانند سخن پروردگار جهانیان ناتوان بوده و تاریخ نیز گواهی داده کسی نتوانسته همانند قرآن را عرضه نماید و این تحدی را پاسخی مناسب داده و همانند سوره هایی قرآن را از جانب خویش بیاورد و به صریح آیه ی قرآن، پس از این نیز نخواهد توانست[iv]؛ چرا که خداوند فرموده است: فَإن لَم تَفعَلُوا وَ لَن تَفعَلُوا. (سوره ی بقره، آیه ی 24)

قرآن کریم حاوی انواع علوم و معارف است که دارای آیات محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، عام و خاص، ظاهر و باطن و دارای بطونی گوناگون بوده و به گفته ی عبد الله بن مسعود صحابی بزرگوار پیامبر(ص)، هر کس دانش پیشینیان و آیندگان را خواهان است، در قرآن غور نموده و در آن به نیکی اندیشه نماید.

قرآن شفای قلب انسان و آرامش بخش روح و جان بشر بوده و آیات نورانی آن، سینه ها را آرام کرده و هدایت و رحمتی برای مومنان است؛ اگر چه قرآن برای بشریت است و همگان این ظرفیت و امکان را دارند تا از این کلام نورانی بهره جویند، اما تنها مومنان و اهل تقوا از آن بهره می جویند؛ آنان که این کتاب نورانی را راهنمای خویش در همه ی امور زندگی قرار می دهند و از انوار بی پایان آن قلوب خود را منور می سازند و خود را از مراتب هدایت آن برخوردار می کنند.

با وجودی که پیامبران الهی(ع) برای صِدق دَعوی خود همواره به معجزات مُجهّز بوده و خداوند آنان را با معجزات گوناگون یاری کرده و با نشانه هایی برای راستی گفتارشان آنان را تایید می نمود، اما تفاوت جوهری میان قرآن کریم به عنوان معجزه ی جاودان خاتم پیامبران(ص) و دیگر معجزات دیده می شود؛ معجزات پیامبران گذشته بیشتر حسی بوده و محدود به کسانی می شد که پیرامون آن پیامبر(ص) بوده و آن معجزه را می دیدند یا با دیگر حواس خویش آن را درک می کردند؛ مانند عصای موسی(ع) و شفای نابینایان و ... توسط عیسی مسیح(ع) و دیگر معجزاتی که خداوند در کتاب آسمانی اش از آن یاد کرده است (و پیامبرانی«ع» که در کتاب آسمانی از آنان یاد نشده است و آیات و نشانه هایشان نیز ذکر نگردیده است؛ اما برای اثبات گفتار خویش و رسالت الهی شان، خداوند به آنان معجزاتی داده بود تا به مردمان زمان خویش آن را بنمایانند و سخن خویش را به اثبات رسانند). اما قرآن کریم نشانه ای پایدار و معجزه ای همیشگی بوده و با گذر زمان، گرد و غبار کهنگی بر آن نمی نشیند و همواره چشمه هایی از مراتب اعجاز آن برای انسان روشن شده و همواره در اختیار بشر است تا انسان از هدایت آن بهره جوید و در آیات آن تفکر نموده و با تدقیق در آیات آن، به گوشه ای از اعجاز آن پی برد.

پیامبر اسلام(ص) به اذن خداوند جهانیان، از معجزات دیگری نیز برخوردار بوده که در زمان هایی مخصوص از آن یگانه ی دهر(ص) آشکار گردیده است. اما قرآن کریم معجزه ای است همگانی که در دسترس مردمان در همه ی عصر ها قرار دارد و تا روز رستاخیز دلیلی آشکار است بر راستی گفتار پیامبر اکرم(ص) و نبوت ایشان(ص) و تحدی قرآن نیز شامل همه ی انسان ها و جنیان در هر زمان و مکانی می گردد.[v]

به گفته ی "عبد الله بن حسین عُکبری"، آن کلام، قرآن مجید است که باطل را از پیش رو و پشت سر، بدان راه نیست و از جانب خداوند حکیم و حمید فرو فرستاده شده است. آن، معجزه ای باقی است که اسرار معانی در آن پنهان است که این اسرار هرگز به پایان نرسیده و بی انتهاست و آن کتاب، ریسمان محکم الهی و دلیل آشکار خداوند بر خَلق است.[vi]

از دیگر مراتب اعجاز قرآن کریم که بسیار قابل تامل است، اعجاز از منظر آورنده ی این کتاب عظیم و شگفت آور است؛ رسول گرامی اسلام(ص) به گواهی تاریخ، پیش از دریافت وحی از سوی خداوند هرگز کتابی نخوانده و خطی ننوشته است و با دانشمندان و عالمان زمان خود (که در اقلیت بوده و تعداد افراد تحصیل کرده در روزگار جاهلی بسیار کم بوده است)، ارتباطی نداشته و هرگز از استادی بهره نجسته است؛ اما با این وجود، کتابی آورده است که حاوی بالاترین مراتب هدایت و کمال انسانی بوده و برترین معارف توحیدی و خداشناسی، معاد و آخرت شناسی، رهنمون هایی اخلاقی و تربیتی بسیار والا و ارزنده، نکاتی از غیب و آینده، گفته هایی از زندگی پیشینیان و ... در بر داشته که هیچ درس خوانده ای نمی تواند مانند آن را آورده و بر جامعه ی انسانی عرضه نماید؛ پس بدیهی است که این کلام از جانب پیامبری(ص) که نِگارَش به مکتب نرفته و خطی ننوشته است، نبوده و تنها از جانب پروردگار جهانیان فرو فرستاده شده است و جز این نمی تواند باشد. (سوره عنکبوت، آیه ی 48)

قرآن سخنی است که راه و مسیر حق را از باطل برای جهان بشریت روشن ساخته و به دیگر سخن، پیروی از آموزه های آسمانی قرآن کریم، انسانِ پیرو این کتاب آسمانی را به راه استوار و مستحکم الهی که همان مسیر حق و حقیقت است، رهنمون ساخته و از این رو قرآن کریم که حاوی معارفی عمیق، انسان ساز و آسمانی است، "فرقان" نامیده می شود؛ چرا که میان حق و باطل تمییز و جدایی قرار داده و راه رسیدن به رستگاری، نجات و خروج از باطل را برای انسان مهیا می نماید و در جهان پس از مرگ نیز راه رسیدن به خشنودی خداوند را پیش روی بشرِ عامل به دستورهای قرآن قرار می دهد.[vii]

این کتاب سترگ که ذکر حکیم است، در مدت رسالت پیامبر اسلام(ع)، به امر خدا و وحی الهی بر آن جناب(ع) فرود می آمد. آیات قرآن را به دو بخش مکی و مدنی تقسیم نموده اند؛ آیات مکی در سرزمین مکه (آغاز دوران رسالت و پیش از دوران هجرت) بر قلب رسول گرامی اسلام(ص) نازل گردید و بیشتر شامل امور اساسی اسلامی و جهان بینی همچون خداشناسی، نفی شرک و دعوت به یگانه پرستی، معاد و قیامت، نبوت و اشاره به سرگذشت پیامبران گذشته(ع) و رفتار امت های پیشین، رویارویی با طاغوت مشرکان و صنادید شرک و کفر و ... است. برخی از سُوَر مکی عبارتند از: علق، قلم، مدثر، مزمل، تکویر، أعلی، لیل، فجر، کوثر، تکاثر، کافرون، فیل، توحید، نجم، قدر و ...

سور مدنی نیز پس از زمان هجرت رسول خدا(ص) به سرزمین یثرب (مدینة الرسول«ص») نازل گردید و شامل امور مربوط به حکومت داری، جهاد با مشرکان، احکام دین و شریعت (بیان امور مربوط شریعت اسلامی و حلال و حرام)، ویژگی منافقان، امور تربیتی و اخلاقی و ادب رفتار و گفتار با رسول خدا(ص) و ... است. برخی از سور مدنی عبارتند از: بقره، أنفال، آل عمران، أحزاب، ممتحنة، نساء، حدید، محمد«ص»، رعد، حشر، نور، برائت (توبه)، مائدة و ... [viii]

به دیگر سخن، بخش بسیاری از سور مکی به اثبات عقاید اسلامی و پاسخگویی به مشرکان و رد باورهای آنان و نیز داستان پیامبران پیشین(ع) اختصاص دارد. بخش فراوانی از آیات سور مدنی نیز پیرامون احکام شرعی، پاسخگویی به یهود و نصاری و رد بر منافقان و یادآوری غزوات پیامبر اسلام(ص) است.

قرآن کریم که آخرین کتاب آسمانی فرستاده شده از سوی پروردگار جهانیان و بافضیلت ترین آن است، از ویژگی هایی برخوردار است که در کتب آسمانی پیشینیان وجود نداشته است؛ نخست آنکه این کتاب قیّم و سترگ از هر گونه تحریف، افزودن و کاستن (توسط انسان) مصون و محفوظ مانده و خداوند بلند مرتبه، این آخرین کتاب آسمانی اش را مورد حراست و عنایت ویژه قرار داده است. سخن را با آیه ای از قرآن کریم به پایان می بریم که فرمود:

"إنَّا نَحنُ نَزَّلنَا الذِّکرَ وَ إنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ". (سوره ی حجر، آیه ی 9)

ترجمه:

"ما ذکر [قرآن کریم که تذکری برای جهانیان بوده و در آن ذکر اقوام و پیامبران گذشته«ع» آمده است] را فروفرستادیم و از آن حفاظت می نماییم [و نگهبان و حافظ آن هستیم]".

[i]- چهل حدیث در فضیلت قرآن کریم، ص9- 6

[ii]- مجمع البیان، ج1 ص61

[iii]- گفتاری درباره اعجاز قرآن، ص14- 9

[iv]- أیسر التفاسیر لکلام العلیّ الکبیر، ج1 ص34- 33

[v]- تفسیر ابن کثیر، ج1 ص313

[vi]- التبیان فی إعراب القرآن، ج1 ص9

[vii]- فضائل الآیات فی القرآن الکریم، ص16

[viii]- ابن ضریس، فضائل القرآن، ص34

فهرست منابع:

1- قرآن کریم

2- ابن ضریس بجلی، محمد بن أیوب، فضائل القرآن، دمشق، دار الفکر 1987

3- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، مؤسسة قرطبة 2000