سیل اخیر و آتش بدون دود ترکمن ها

گروه اجتماعی: ترکمنها در منطقه ترکمن صحرا ساکن هستند که در شمال شرقی ایران است و شامل شهرهای گنبد کاووس، بندر ترکمن، آق‌قلا، مراوه‌تپه، کلاله، سیمین‌شهر، گمش‌تپه، نگین‌شهر، انبار آلوم و داشلی برون می‌باشد. اکثریت جمعیت ترکمن صحرا را ترکمنها تشکیل می‌دهند که مردمانی ترک زبان و مسلمان (اهل‌سنت حنفی) می‌باشند.

به گزارش بولتن نیوز، از لحاظ موقعیت جغرافیایی این منطقه از مغرب به دریای خزر و از شمال به جمهوری ترکمنستان محدود می‌شود که با طول 400 کیلومتر از غرب به شرق گسترده است و از مشرق به خراسان و منطقه نیمه‌خشک بجنورد و دره‌گز و از جنوب به کوهپایه‌های جنگلی البرز شمالی محدود است. شیب زمین از جنوب به شمال و از شرق به غرب در امتداد شبکه آبها و رودهایی که به دریای خزر می‌ریزد، کاهش می‌یابد.

در بین‌ تركمنها ضرب ا‌لمثل‌ معروفی‌ هست‌ كه‌ می‌گوید: «ییلینگ‌ گله‌نی‌ نوروزدان‌ بللی» یعنی نوروز فرا رسیدن‌ سال‌ نو را نوید می‌دهد. این ضرب‌المثل نشانگر اهمیت والای عید نوروز در بین تركمن‌هاست. نوروز، رسم و آئینی كهن و از دوران پیش از تاریخ در میان مردم ایران منجمله تركمن‌ها نیز شناخته شده بود. نوروز با طلوع خورشید در نخستین روز بهاری آغاز و به عنوان"تأزه ییل" جشن گرفته می‌شده است.

اسفند ماه در شمار روزهای مقدماتی است كه برای سال نو تداركاتی دیده می شود ، همانند خرید لباس و تهیه شیرینی و آجیل ، برنج ، روغن و خانه تكانی و شستن فرشها و رنگ زدن خانه و مرمت خرابیهای جزیی ، درست كردن سبزه ، تزیین كردن حیواناتی چون اسب (درست كردن نمد رنگین ، پیشانی بند با نقش و نگارهای بسیار زیبا برای اسبان) و آویختن زنگوله به گردن گوسفند كه فرا رسیدن سال نو را نوید می دهد ، نظافت در و دیوار و پنجره و آماده كردن ظروف غذاخوری و غیره پس از تمیز كردن خانه و تعویض فرشهای كهنه با نو ، نخ سفید و سیاه را با هم بافته و در میانه ی آنها اسپند، نظر چشم، مونجوق (منجوق)، نمك ، داغدان (نوعی چوب كه در نزد تركمن های قدیم مقدس بوده است) قرار داده و در بالای درب ورودی آویزان می كنند. چندین تنور نان پخته و یك جفت قرص نان كوچك را با نخ سفید و سیاه به دیوار اتاق می آویزند . آب انبار و بشكه ها را پر از آب می كنند همه اینها نشانه بركت می باشد. قبل از فرا رسیدن سال نو در روزهای پنج شنبه و جمعه برای شادی روح اموات، خیرات و صدقات به همسایه ها می فرستند . زیرا معتقدند كه روح مردگان به خانه های خود باز می گردند و اگر جایگاه خود و فرزندانشان را پاك و پاكیزه ببینند و بوهای خوش استشمام كنند ، شاد و خوشوقت شده و بازماندگان خود را دعا می كنند و گرنه افسرده و غمگین باز می گردند. به همین علت چند روز مانده به نوروز «عود» در خانه ها می سوزانند.

برگزاری عید نوروز و به استقبال سال نو رفتن در بین تركمن ها، بیانگر توجه خاص آنان به این جشن است . قبل از تحویل سال ، زنان به پختن نان و شیرینی های محلی و ... از قبیل بیشمه ، بورك ، قاتلاما ، پتیر ، پسیق و «سمنو» مشغول می شوند.

چراغها را روشن كرده و پنجره ها را باز می كنند تا هوای تازه بهاری داخل شود و بركت افزون تر شود و بزرگ خانواده ، قرآن را بوسیده و تلاوت می كند تا سال جدید سالی پربار و بركت و همراه با تندرستی و خوشی و موفقیت آمیز باشد ، و در خاتمه تلاوت قرآن كریم و دعای خیر ، بقیه اعضای خانواده دستها را به محاسن كشیده «آمین» می گویند.

در این روز تمامی اعضای خانواده غسل كرده و لباس نو می پوشند و دو ركعت نماز شكر به جای می آورند. خانواده ها در آغاز سال نو به زیارت قبور می روند و با قربانی كردن گوسفند و دادن صدقه و شكرانه از خداوند طلب حاجت می نمایند . تركمن ها نوشیدن از آب اولین باران نوروزی را نكو و آنرا نشانه ی سلامتی و خوش یمنی می دانند . اگر زنی در این روز فرزندی ذكور به دنیا بیاورد نامش را «نوروز» ، «نوروز گلدی» ، «یاز گلدی» ، «یاز بردی» ، «یاز جان» و ... ، و اگر دختر بود «تازه گل» ، «گل بهار» ، «ایلكی آی» ، «گل جهان» ، «یاز گل» ، «اوغون یاز» و ... می گذاشت. ضمنا یك سری از آداب و رسوم كه از دورانهای قبل به یادگار مانده و در حال حاضر كمرنگ شده ، عبارتند از : اسبدوانی، كشتی گیری، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، مسابقه خروس جنگی و شاخ زنی میش ها، تاب بازی بچه ها و دید و بازدید برای تبریك عید و اجرای بازیهای مختلف در بین جوانان تركمن مانند : «مونجیق آتدی = انداختن دانه ی منجوق» مرسوم می باشد، كه در ارتباط با نوروز می باشد. به این ترتیب كه دختران جوان جمع می شوند و منجوق های خود را كه با علامتی مشخص شده است، یك به یك در یك ظرف پر از آب می اندازند. دختری كه ظرف حاوی منجوق را نگهداشته، ظرف را بالای سر دخترها برده و منجوق ها را با هم قاطی می كند و یك بند شعر می خواند و آنگاه یكی از منجوق ها را از ظرف بیرون می آورد . منجوق متعلق به هر دختری باشد معنی آن بند شعر گفته شده را در ارتباط با او قلمداد می كنند . برخی از بندهای اشعار«مونجیق آتدی»

در میان ترکمنها، جشنها اکثراً جنبه مذهبی دارند و به آنها بایرام گفته می‌شود، مانند (قربان بایرام) عید قربان، (اراز بایرام) عید فطر و نیز آخرین چهارشنبه ماه صفر یا چهارشنبه سیاه که در پایان ماهی که در آن بلا زیاد است مراسمی برپا می‌کنند. همچنین جشن رمضان به مناسبت نیمه رمضان و جشن نیمه ماه شعبان و آق‌قویین. از اعیاد دیگر می‌توان به مولودی و مراسم طلب باران اشاره کرد.

در بین مردم ترکمن مرسوم است که هریک از مردان که به سن 63 سالگی می‌رسد، به پاس بزرگداشت شصت و سه سال زندگی حضرت محمد(ص) جشنی را به پا می‌دارد. این جشن به زبان ترکمنی بدان «آق قویون» (گوسفند سفید) می‌گویند. با توجه به وضع مالی شخص برگزار کننده ممکن است مفضل یا مختصر باشد. حداقل این که باید با غذای مختصری آب گوشت از مدعوین پذیرایی شود و اگر هم صاحب جشن توانایی مالی داشت یک یا دو بره و گوسفند سفید یا بز را ذبح کرده و در میان خانواده‌ها تقسیم می‌کند. گاه ممکن است مراسم کشتی و مسابقه اسب سواری هم ترتیب دهند. در مراسم کشتی‌گیری، روستاییان دوردست نیز شرکت می‌کنند. به برندگان این مسابقات، از طرف صاحب جشن یا خویشاوندان نزدیک او، پول نقد یا پارچه و پیراهن به عنوان جایزه می‌دهند. ناگفته نماند که ترکمنها در سفید بودن بز و یا گوسفندانی که برای این جشن قربانی می‌شود، اصرار نمی‌ورزند.

توجه به ظرفیتهای فرهنگی اقوام ایرانی و معرفی درست آن توسط فرهیختگان گامی مؤثر در جهت تقویت هویت ملی و مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن محسوب می‌شود؛ زیرا امروز همه تلاش دشمنان در راستای تضعیف فرهنگ ملی و مذهبی مردم به ویژه جوانان ما متمرکز شده است. علاوه بر آن توطئه دشمنان در رابطه با اقوام و مذاهب بر محور ایجاد اختلاف بین آنان دور می‌زند، در حالی که اگر به باورها و آداب و رسوم آنان توجه کنیم، درمی‌یابیم که غالب باورهای اقوام و مذاهب در کشور ما بر محور باورهای اسلامی و محبت به اهل‌بیت دور می‌زند، همان‌گونه که در آیینهای قوم ترکمن مشاهده شد. بنابراین نتیجه و کارکرد شناساندن فرهنگ و آداب و رسوم اقوام افزایش تقویت وحدت و پیوند ملت ایران است.

آغاز سال نو در کشور با فاجعه سیل در استان‌های گلستان و مازندران همراه بود. در این حادثه جمع زیادی از هموطنان ما خانه و شهر خود را فرو رفته در زیر آب دیده و در موارد بسیاری نیز جان خود و خانواده خود را در میان سیلاب دیوانه‌اور آب در معرض خطر دیدند. میزان خرابی‌های ناشی از سیلاب در استان گلستان و نوع رسیدگی به هم وطنان سیل‌زده و آسیب دیده از این طبیعی به اندازه‌ای بوده است که واکنش‌های متعددی را در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی برانگیخته است.

در این میان اهالی قلم و نویسندگان به ویژه نویسندگان این استان نیز به این مساله واکنش نشان داده و ضمن ابراز تأثر خود از این حادثه درباره آنچه این روزها در استان گلستان و منطقه ترکمن صحرا در حال رخداد است واکنش نشان داده‌اند.

یوسف قوجق از نویسندگان شناخته شده معاصر انقلاب اسلامی که از اهالی ترکمن صحرا نیز به شمار می‌رود در همین زمینه در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی اینستاگرام نوشت: سیل سین هشتم سفره همشهریانم در گنبد و ترکمن‌صحرا شد. واژه‌ای پیدا نمی‌کنم تا وضعیت بد همشهریانم در روزهای سال نو را به درستی توصیف کند.

وی همچنین با انتشار فیلمی از نجات یک اسب در سیلاب مانده ترکمن در صفحه شخصی خود نوشت: وقتی فیلم کوتاه نجات یک اسب را از سیل گنبد و آق‌قلا دیدم، یاد اسبی افتادم که در کتاب «اسب پرنده» از آن نوشته بودم. اسبی فوق‌العاده و حیرت‌انگیر، که سال‌هاست از روی زمین پر کشیده و بچه‌های نسل امروز ترکمن‌ها، شب‌ها، بین ستاره‌های آسمان به دنبالش می‌گردند. خدا کند اسب‌ها از سیل ویرانگری که صاحبانشان را بی‌خانه کرده، در امان بمانند.

ابراهیم حسن‌بیگی دیگر نویسنده نام‌آشنای انقلاب اسلامی نیز روز گذشته با انتشار یادداشتی انتقادی در شبکه‌های اجتماعی با یادآوری فاجعه سیل در ترکمن صحرا در ۵۳ سال پیش و بازخوانی نوع رسیدگی به مردم محروم و سیل‌زده در این منطقه خطاب به دولتمردان نوشت: ترکمن صحرا یک پارچه رفته است زیر آب. مردم در مضیقه‌اند و نگران. نگران هزاران هکتار زمینی که زیر کشت گندم و جو بودند. یعنی امسال ما یک سوم گندم کشور را از دست می‌دهیم. مردم ترکمن صحرا اما فعلاً دلشان می‌خواهد فعلاً چند لودر بیاید به صحرایشان و سد خاکی بزند تا سیل جان زن و بچه‌هایشان را نبرد. و این خواسته زیادی نیست. کاش رئیس جمهور می‌توانست با هلیکوپترش بیاید و گشتی در هوای ترکمن صحرا بزند و عمق فاجعه را از نزدیک ببیند. کاش رئیس جمهور با خودش چند لودر بیاورد. یادمان هم نرود که سیل زلزله نیست که نشود جلویش را گرفت. فقط یک جو بصیرت می‌خواهد…