با آنها کاری خواهد شد کمرشکن!

به گزارش خبرنگار بولتن نیوز، در مطلب روز 24 فروردین به آیه 25 سوره قیامت پرداخته شده و در آن آمده است:

 

تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِها فاقِرَةٌ
سوره قیامت (75) آیه 25   

ترجمه
گمان دارند که با آنها کاری خواهد شد کمرشکن.

معانی لغات
«فاقِرَةٌ»
از ماده «فقر» است. برخی اصل این ماده را به معنای گشودگی و شکافی که در چیزی پدید آید دانسته و «فقار» (ستون فقرات؛ مفردِ آن: فقارة) را هم از همین باب معرفی کرده‌اند (معجم المقاييس اللغة، ج‏4، ص443)، و اغلب اهل لغت گفته‌اند وجه تسمیه شخص نیازمند و محتاج به «فقیر»، این است که گویی ستوان فقراتش (پشتش) در برابر نیازها و احتیاجات شکسته است. کسانی که این گونه فقر را به ستون فقرات برمی‌گردانند؛ «فاقرة» در این آیه را هم به معنای وضعیتی که ستوان فقرات آدمی را درهم بشکند می‌باشد (همان؛ و نیز: مفردات ألفاظ القرآن، ص642) و لذا می‌توان آن را به «کمرشکن» ترجمه کرد.
البته برخی بر این باورند که اصل ماده فقر به معنای ضعفی است که موجب احتیاج شود؛ درست نقطه مقابل «غنی» که قوتی است که احتیاج را مرتفع می‌سازد (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏9، ص118) و معتقدند «فاقره» هم از همین معنا گرفته شده و به معنای «آنچه موجب فقر و نیاز می‌شود» است و «فقارة» (ستوان فقرات) هم کلمه‌ای است که از زبان سریانی وارد شده است (یعنی اصل آن ربطی به فقر ندارد) هرچند که چون استخوانهای آن ضعیف است می‌تواند نسبتی هم با معنای «فقر» پیدا کرده باشد. (همان، ص120-121)

1) امیرالمومنین ع در فرازی از دعای معروف به دعای کمیل، این چنین با خدای خود مناجات می‌کند: ای سید و اله و مولای من! آیا آتش را مسلط می‌کنی بر چهره‌هایی که برای عظمت تو سجده کرده است؟ و بر زبان‌هایی که صادقانه از توحید تو سخن گفته و به شکر تو مدح‌گو بوده؟ و بر دلهایی که به الوهیت تو به‌تحقیق اعتراف نموده؟ و بر ضمیر و باطنی که از علم به تو لبریز شده تا حدی که خاشع گردیده؟ و بر اعضاء و جوارحی که مطیع و سر به زیر به سوی اقامتگاههای بندگی تو شتافته و به استغفار تو اذعان نداشته است؟
چنین گمانی به تو نیست و از تو درباره فضل و رحمتت چنین خبری به ما نداده‌اند؛ ای بزرگوار و ای پروردگار!
مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج‏2، ص847؛ مفاتیح‌الجنان، دعای کمیل

2) علی بن مهزیار دعایی را از امام کاظم ع روایت کرده است موسوم به «دعای اعتقاد». شروع این دعا چنین است: خداوندا ! گناهانم و فراوانی‌اش چهره‌ام را در پیشگاه تو تیره و تار کرده و مرا از پناه بردن به رحمتت مانع گردیده و از اینکه مشمول مغفرتت شوم دورم کرده است؛ و اگر نبود درآویختنم به نعمتهایت، و امید داشتنم به آنچه به اسراف‌کارانِ امثالِ من و خطاکارانی شبیه من وعده داده بودی با این سخنت که: «ای بندگانم که بر جان خویش اسراف کردید، از رحمت خداوند ناامید نباشید که خداوند همه گناهان را می‌بخشد؛ قطعا اوست که غفور و رحیم است» (زمر/53) و اینکه از ناامیدی از رحمتت بر حذر داشتی و فرمودی «و چه کسی از رحمت پروردگارش ناامید می‌شود جز گمراهان؟» (حجر/56) و با رحمتت ما را به دعای به درگاهت فراخواندی و فرمودی «مرا بخوانید تا اجابتتان کنم که کسانی که در قبال عبادتم تکبر می‌ورزند خوار و ذلیل در جهنم وارد خواهند شد» (غافر/60) خدایا [اگر اینها نبود] ذلت یأس مرا در خود می‌گرفت و ناامیدی از رحمتت مرا احاطه می‌کرد.
خدایا به کسی که به تو گمان نیک ببرد، ثواب را وعده دادی؛ و به کسی که به تو گمان بد ببرد، عقاب را...
مهج الدعوات و منهج العبادات، ص233-236

 

تدبر
1️⃣ گمان دارند که با آنها کاری خواهد شد کمرشکن. چرا از تعبیر «تَظُنّ» استفاده کرد؟ مگر در قیامت همه چیز آشکار نمی‌شود؟ دیگر چه جای ظن و گمان است؟
الف. «ظن» در اینجا به معنای «یقین» است، [ظن در زبان عربی گاهی در معنای یقین به کار می‌رود] چرا که آنها که در صحنه محشر حاضر شده‌اند می‌دانند که چه عذابی در انتظارشان است. (الميزان، ج‏20، ص113)
ب. «ظن» در همان معنای حدس و گمان به کار رفته است؛ یعنی هنوز تکلیفشان یکسره نشده و همین اضطراب و بلاتکلیفی هم یکی از مواقف قیامت برای گناهکاران است؛ و اتفاقا درست نقطه مقابل مومنان است: سفیدرویان نعمت و ثواب پروردگارشان را می‌دیدند (ناظرة) اما سیه‌رویان مطمئن نیستند با آنها چه می‌شود. (مجمع البيان، ج‏10، ص603)
ج. «ظن» به معنای حدس و گمان است اما فاعل «تظن»، نه «وجوه»؛ بلکه «پیامبر اکرم ص» است. (یعنی این فعل، به صورت خاطب است: گمان می‌کنی که با آنها کاری خواهد شد کمرشکن) (الميزان، ج‏20، ص113) یعنی از همین الان می‌توانی حدس بزنی و احتمال قوی (= گمان) بدهی که عذابی کمرشکن در انتظار آنها خواهد بود.
د. با توجه به اینکه آخرت محل ظاهر شدن باطن و پشت پرده دنیاست؛ شاید این «ظن» انعکاس همان سوءظنی است که در دنیا به خدا داشته‌اند.

2️⃣ با توجه به اینکه آخرت محل ظاهر شدن باطن و پشت پرده دنیاست؛ شاید این «ظن» انعکاس همان سوءظنی است که در دنیا به خدا داشته‌اند و به همین جهت دیندار نماندند.

بویژه که در تعالیم اهل بیت ع، بر اینکه به خدا همواره حسن ظن داشته باشیم، تاکید شده است.
نکته تخصصی انسان‌شناسی
مقصود از سوءظن داشتن کافران به خدا، چیست؟ چه نسبتی بین «کافر» بودن و «سوءظن به خدا داشتن» وجود دارد؟ چرا این سوءظن در قیامت شخص را جهنمی می‌کند؟
به نظر می‌رسد سوء ظن به خدا، یعنی باور نداشتن به عظمتی که خداوند در انسان قرار داده است؛ به اینکه خدا انسان را با ظرفیت بی‌نهایت آفریده و با مرگ تمام‌شدنی نیست؛ سوء ظن به خدا دارد، گویی خداوند نمی‌تواند چنین بیافریند!
پس کسی که به خدا سوءظن دارد، حقیقت خود را انکار می‌کند و کفر ورزیدن هم همین انکار حقیقت است.
و وقتی این حقیقت انکار شد، انسان زندگی‌اش را بر اساس آن تنظیم نمی‌کند؛ و کسی که جهت‌گیری زندگی‌اش را به سمت آخرت قرار ندهد، در آخرت از رحمت خداوند بی‌نصیب خواهد بود.
ثمره اخلاقی
آیت الله بهجت می‌‌فرمودند: اگر ما به اندازه یک کودک که به مادرش خوش‌بین است به خدا خوش‌بین بودیم، تمام کارهای‌مان درست می‌شد.

3️⃣ در «معانی لغات» اشاره شد که برخی «فاقرة» را از معنای فقر و احتیاج دانسته‌اند، و بر این اساس معنای آیه می‌شود: گمان می‌کنند که با آنها چنان خواهند کرد که در فقر و نیاز کامل قرار گیرند.»
ثمره اخلاقی
کسی که خدا را جدی نگیرد و نیازش را با خدا رفع نکند، هیچکس و هیچ چیز نمی‌تواند نیاز او را رفع کند و همواره در فقر و فلاکت ابدی خواهد ماند؛ شاید این یکی از علل جهنمی شدن جهنمیان و جاودانه در آن ماندن است.
دلا، بسوز؛ که سوزِ تو کارها بکند
نیازِ نیم‌شبی دفعِ صد بلا بکند ...
طبیبِ عشق مسیحادم است و مشفق، لیک   
چو درد در تو نبینَد، که را دوا بکند؟
تو با خدای خود انداز کار و دل خوش دار
که رحم اگر نکند مدّعی، خدا بکند

4️⃣ چرا در این آیه کار را به مجهول نسبت داد و فرمود: «آنچه با آنها می‌شود» کمرشکن است؟
الف. نفرمود: گمان می‌کنند «وضعیت آنها» کمرشکن است؛ در حالی که در وصف بهشتیان، کار را مستقیما به خودشان نسبت داد: «ناظر هستند به جانب پروردگارشان»؛ شاید بدین جهت که کسی که بر مدار آخرت‌باوری زندگی کرده، آنچه در آخرت رخ می‌دهد با دلخواه او یکی است؛ پس با شوق به سوی آنچه برایش آماده شده، می‌رود؛ اما کسی که بر اساس انکار آخرت زندگی کرده، ورودش در محشر و تمام آنچه رخ می‌دهد خلاف دلخواه اوست، و به زور او را در عذاب‌های جهنم می‌اندازند (هرچند این عذابها هم ثمره کار خودش است؛ اما اکنون که باطن آن کارها آشکار شده، دیگر دلخواهش نیست).
ب. نفرمود: «آنچه خدا با آنها می‌کند» کمرشکن است؛ در حالی که در وصف بهشتیان، کار را مستقیما به پروردگارشان نسبت داد: «ناظر هستند نعمتهای پروردگارشان را» (یا: منتظر نعمتهای پروردگارشان‌اند؛ یا: به جانب پروردگارشان نظاره‌کنان‌اند)؛ شاید بدین جهت که:
نوعی ادب دینی است: آنجا که مقام نعمت است مستقیم به خدا نسبت داده می‌شود؛ اما آنجا که عذاب است، ثمره گناهان خودشان است، و مستقیم به خدا نسبت نمی‌دهد.
بهشتیان به این که خدا این نعمتها را داده، آگاهند؛ اما اینان کافر بوده‌اند و هنوز دست خدا را در کار نمی‌بینند؛ از باب اینکه: از خدایشان محجوبند (مطففین/15) و چون در اینجا کور بوده‌اند در آنجا کورترند. (اسراء/72)