عده‌ای به خاطر این وضع دم‌دستی آن وضع دیگر را رها می‌کنند

وَ تَذَرُونَ الْآخِرَةَ  
سوره قیامت (75) آیه 21   

ترجمه
و آخرت را وامی‌گذارید.

معانی لغات
«الْآخِرَة» از ماده «أخر» است که نقطه مقابل «تقدم» (= پیشی گرفتن) و به معنای عقب انداختن است و «آخِر» به معنای «دیگر» می‌باشد.
1) از امام علی ع روایت شده است: همانا کسی که آنچه زودرس است [= دنیا] بیشتر عنان او را به دست گرفته باشد تا آنچه که در پیش است، و امور دنیا نزد او بر امور آخرت ارحجیت داشته باشد، باقی را به فانی فروخته و [امر] جاودان را با [چیزی] نابودشدنی عوض کرده و خود را به هلاکت انداخته و خود را به مانعِ زایل‌شدنیِ اندک راضی کرده وبا [دل بستن به] آن، از [در پیش گرفتن] راه آشکار کناره‌گیری کرده است.
عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص153؛ تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص140

2) امیرالمومنین ع در سخنانی اوصاف کسی را بیان کرده‌اند که سزاوار سرزنش است:اگر بیمار شود از اینکه عملی انجام نمی‌دهد ابراز ندامت می‌کند، و وقتی که سالم است، مغرور است و عمل را به بعد وامی‌گذارد؛اگر به کشتزار دنیا دعوا شود، اهل عمل است، و اگر به کشتزار آخرت دعوت شود، تنبلی می‌کند؛وقتی بی‌نیاز می‌شود سرمست می‌شود و به فتنه می‌افتد، و وقتی نیازمند است ناامید می‌گردد و سست؛اگر در حقش نیکی کنند انکار می‌کند، و اگر در حق کسی نیکی کند، اظهار فضل می‌کند و منت می‌گذارد؛اگر معصیتی برایش پیش آید به اعتماد بر اینکه توبه می‌کند بدان دست می‌یازد؛ و اگر عزم بر توبه کند با فردا فردا کردن به عقب می‌اندازد و بر گناه پافشاری می‌ورزد؛اگر او را ببخشند گمان می‌کند که خودش بوده که توبه کرده؛ و اگر به بلایش اندازند، به شک می‌افتد و [در خدا و پیامبر] تردید می‌کند؛اگر مریض شود مخلص می‌شود و زاری می‌کند، همین که خوب شد فراموش می‌کند و دوباره کارش را تکرار می‌کند و بر ظلم به بندگان بی‌پروا‌تر می‌گردد؛اگر در ایمنی بسر برد، با خوشگذرانی در آنچه زودرس است [در دنیا]، به فتنه می‌افتد و آخرت را فراموش می‌کند و از معاد غافل می‌گردد.
عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص163؛ تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص148

3) از امیرالمومنین ع روایت شده است:سودبُرده‌ترین مردم کسی است که با دنیا، آخرت را بخرد؛ و زیانکارترین مردم کسی است که به جای آخرت، به دنیا، راضی شود.
عيون الحكم و المواعظ (لليثي)، ص120؛ تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص140

تدبر
1️⃣ «آخِر» یعنی دیگر، و آخرت یعنی جایی که اساسا به نحو دیگری است. انسانها یک وضعیت دم‌دستی دارند، و یک وضعیت دیگر. عده‌ای به خاطر این وضع دم‌دستی (العاجله) آن وضع دیگر را رها می‌کنند. جالب است که آن عالم و زندگی انسان در آن بقدری متفاوت است که نامش را «آخرت: دیگری» گذاشتند.
نکته تخصصی انسان‌شناسی
هر انسانی یک ظاهری دارد و یک باطنی؛ جسمی دارد و روحی؛ حسی دارد و اندیشه‌ای؛ شهوت و غضبی دارد و عقلی؛ عاجله‌ای دارد و آخرتی؛ آنچه به چشم می‌آید و دم‌دست است همین ظاهر و جسم و حس و شهوت و دنیاست؛ و آنچه اصیل و باقی است، آن دیگری است، همان باطنی است که دیده نمی‌شود، روحی است که همه‌کاره بدن است، اندیشه‌ای‌ است که به حس فرمان می‌دهد؛ عقلی است که تدبیر شهوت و غضب را برعهده می‌گیرد؛ و نهایتا آخرتی است که ثمره آنچه در دنیا کاشته را می‌درَوَد.
در واقع، هر انسانی یک وضعیت محسوس و دم‌دستی دارد؛ و یک وضعیت عمیق و اصیل، و تمام آزمون زندگی این است که کدام را جدی‌تر می‌گیرد.
می‌توان گفت هرکسی یک «منِ» دانی دارد و یک «منِ» عالی؛ بلکه یک من کاذب دارد و یک من حقیقی؛ اگر آن ابعاد ظاهری و جسمی و حسی و شهوانی و دنیوی، تحت ابعاد باطنی و روحی و عقلی و اخروی انسان قرار بگیرد، ‌«من» حقیقی او شکوفا می‌شود و در آنجا که حقایق آشکار می‌گردد چهره‌ای شاد و خرم خواهد داشت (آیه بعد)؛ و اگر وضعیت بالعکس شود، «من» دروغینی جای من حقیقی را می‌گیرد و وقتی محل آشکار شدن باطن‌ها شد، چهره حقیقی‌اش درهم و سیه‌روی و خوار و ذلیل می‌شود (قیامت/24-25؛ عبس/40-42)
تمام زندگی ما این است که آیا عاجله و زودرس را می‌گیریم و آن دیگری را رها می‌کنیم؟ یا آنچه دم‌دست و زودرس است را در راستای آن دیگری به کار می‌بندیم؟

2️⃣ ظاهرا «علاقه به دنیا زمانی بد و قابل سرزنش است که ملازم رها کردن قیامت باشد.» (تفسیر نور، ج10، ص311)

3️⃣ دنیا و آخرت نمی‌توانند با هم محبوب نهایی انسان قرار گیرند. اگر کسی محبت دنیا را در دل پرورش داد، آخرت را رها می‌کند.

4️⃣ ‌کسی که در مورد قیامت مرتب [برای خودش یا دیگران] تردید می‌افکند (قیامت/3-6 و 15)، کسی است که آخرت را جدی نگرفته است.
اگر کسی حتی احتمال وجود آخرت را هم بدهد، زندگی‌اش دگرگون خواهد شد.

نکته تخصصی فلسفه دین
در کتب فلسفه دین، استدلالی از «پاسکال» (ریاضیدان معروف) نقل، و به «شرط‌بندی پاسکال» معروف شده است، که بر اساس حساب احتمالات، نشان می‌دهد که انسان فقط احتمال وجود خدا و آخرت را هم بدهد، زندگی‌اش را بر آن اساس تنظیم خواهد کرد. ظاهرا وی این استدلال را از کتاب‌های غزالی، و او نیز از امام صادق ع گرفته است.
در اینجا به جای بیان پاسکال، اصل حکایت امام صادق ع را می‌آوریم:
حکایت
ابن ابی‌العوجاء یکی از افرادی بود که اعتقادی به خدا و معاد نداشت و بارها سراغ امام صادق ع می‌آمد  با ایشان بحث می‌کرد و امام هربار پاسخی می‌داد که او درمی‌ماند. یکبار در ایام حج آمده بود و مسلمانان را به خاطر اعمال حج مسخره می‌کرد. امام صادق ع او را دید و جمله‌ای به او گفت که چنان درمانده شد که گفت: در قلبم دردی احساس کردم که توان ایستادن ندارم. همراهانش او را به منزلش منتقل کردند و [ظاهرا این سخن امام، چنان او را درمانده کرده بود که] اندکی بعد از دنیا رفت.
جمله حضرت که امروزه در مباحث فلسفه دین به اسم «شرط‌بندی پاسکال» معروف شده چنین است:
اگر مطلب آن گونه است که تو می‌گویی [یعنی خدا و آخرتی در کار نباشد] – که البته آن گونه نیست – هم ما نجات پیدا کرده‌ایم و هم تو؛ و اگر مطلب آن گونه باشد که ما می‌گوییم – که البته این گونه است – ما نجات پیدا کرده و تو هلاک می‌شوی.
توضیح
شاید اشکال شود که در حالت اول، چون برای انسان بی‌خدا، حرام و حلالی مطرح نیست، خیلی بیش از انسان متدین از زندگی در دنیا لذت می‌برد؟
پاسخش این است که لزوما چنین نیست؛ زیرا اگرچه دیندار واقعی از برخی شهوترانی‌ها و ... خود را دور نگه می‌دارد اما:
از طرفی لذت‌های معنوی عمیقی در مناجات با خدا و ... می‌برد که چه‌بسا اگر تیر هم از پایش بکشند متوجه نشود و به درکی از خود و پیرامونش می‌رسد که حتی در سخت‌ترین مصیبتها، فقط زیبایی می‌بیند (حضرت زینب س در دربار ابن‌زیاد فرمود: جز زیبایی ندیدم)؛ و از طرف دیگر، آن لذت‌های فوری غالبا عوارضی برای سلامتی و ... دارد و این محرومیت‌ها مزایا و ثمراتی در زندگی دنیوی دارد – مانند استحکام پیوند خانوادگی و رسیدن به تجربه عشق‌ورزی، و ... – که او از آن عوارض در امان می‌ماند و از این مزایا هم بهره‌مند می‌شود؛ لذا سرجمع لذت‌های یک متدین واقعی در دنیا، اگر بیش از لذت‌های یک بی‌دین نباشد، کمتر نیست.