سرشار از نغمه هاي معنوي

به گزارش بولتن نیوز، صحيفه کامله سجاديه اثر جاودانه حضرت زين العابدين عليه السلام، يکي از جامع‌ترين و ارزنده‌ترين منابع فرهنگي ناب اسلامي است که در ميان آثار به‌جا مانده از اين امام همام، از همه مهم‌تر است. اين کتاب شريف، دومين کتابي است که در صدر اسلام تدوين شده است و از جهت اهميت پس از قرآن و نهج البلاغه قرار دارد و «اخت القران»، «زبور آل محمد» و «انجيل اهل بيت عليهم السلام» لقب گرفته است. انتساب صحيفه سجاديه به حضرت زين العابدين عليه السلام مورد قبول تمام علماي اسلام از همه‌ فرقه‌هاست و هيچ کس در اين باره ترديدي ندارد. بسياري از علما اين مجموعه ارزشمند را از جمله متواترات دانسته‌اند که کمترين نيازي به بررسي صحت و سقم سند آن نيست. با توجه به جايگاه والاي صحيفه سجاديه و انبوه حقايق و معارفي که در آن موجود است، سال‌هاي زيادي است که علماي بزرگ و انديشمندان فرهيخته شرح و تفسير‌هاي متعددي بر آن نوشته‌اند که تعدادشان از شصت تجاوز مي‌کند. يکي از بهترين اين تفاسير مربوط به حکيم و فقيه و اديب بزرگ، مرحوم سيد علي‌خان کبير مدني شيرازي به نام «رياض السالکين» است؛ و غير از او محققيني همچون ملا محمد محسن فيض کاشاني و شيخ بهاء الدين عاملي و ميرداماد و مرحوم علامه مجلسي نيز بر صحيفه شرح نوشته‌اند. مهمترين بعد صحيفه سجاديه جنبه عبادي و ملکوتي اين کتاب است. اين کتاب راه بيان تمام آنچه را که انسان در راز و نياز با خدا مي‌خواهد، نشان مي‌دهد. البته امروزه اين کتاب غني و ارزشمند کمتر مورد توجه است. مقام معظم رهبري درمورد ارزش‌ها و جنبه‌هاي مختلف اين کتاب مطالب متفاوتي را عنوان کرده‌اند که بخشي از اين مطالب به شرح ذيل است؛

* صحيفه‌ سجاديه را اگر مطالعه کنيد و جنبه‌ دعايي کلمات را نديده بگيريد، هر دعاي آن يک درس عالي از معارف اسلامي و قرآني است. اگر کسي خطبه‌ اميرالمؤمنين عليه‌الصلاةوالسلام در توحيد را که خطبه اول نهج‌البلاغه است، جلوي خودش بگذارد، يا دعاي اول صحيفه‌ سجاديه را که در تحميد - حمد الهي - است جلوي خودش بگذارد، مي‌بيند اين دو مثل هم‌اند و فرقي با هم ندارند. خطبه‌اند و درس‌اند. اميرالمؤمنين عليه‌الصلاةوالسلام در مقابل جمعي از مردم ايستاده و معارف الهي را بيان کرده و امام سجاد عليه‌الصلاةوالسلام دعا کرده و به زبان دعا، همان معارف را بيان فرموده است. (خطبه‌هاي نماز جمعه‌ تهران - 07/12/1371)

* صحيفه‌ سجاديه واقعاً کتاب بسيار فوق‌العاده‌اي است. اين کتاب در بين قدما به زبور آل‌محمد معروف است. دعاهاي اين بزرگوار، ضمن اين‌که در حد اعلي‌، استغاثه‌ به خداست، از معارف اسلامي هم پُر است. يعني صرفاً دعا نيست؛ بلکه در لباس دعا، همه‌ معارف اسلامي- توحيد، نبوت و ...- تعليم داده شده است. (جلسه‌ توديع شيخ راغب مصطفي غلوش و شيخ محمد بسيوني - 11/12/1368)

* تا آن‌جا که مي‌توانيد با صحيفه‌ سجاديه مأنوس شويد. کتاب بسيار عظيمي است. اين‌که گفته‌اند زبور آل محمد، واقعاً همين‌طور است؛ پر از نغمه‌هاي معنوي است، دعا و درس است؛ هم درس اخلاق است، هم درس علم‌النفس است، هم درس امور اجتماعي است. آن‌جا ملاحظه کنيد: "أللهم إني أعوذ بک من هيجان‌الحرص و سورة‌الغضب... و الحاح‌الشهوة". يکي‌يکي اين خصوصيات معنوي و اخلاقي و اين ريشه‌هاي فاسدي را که در نفس ما هست، در زبان دعا به ما معرفي مي‌کند. (ديدار با گروهي از پاسداران سپاه پاسداران - 13/09/1376)

* خواهش مي‌کنم عزيزان من بخصوص جوانان با صحيفه‌ سجاديه انس بگيرند؛ زيرا همه‌چيز در اين کتابِ ظاهراً دعا و باطناً همه‌چيز، وجود دارد... اغلب دعاهاي صحيفه‌ سجاديه- تا آن‌جا که بنده سير کرده‌ام- همين حالت را دارد. همه‌چيز مرتب و چيده شده است. مثل اين است که يک‌نفر، در مقابل مستمعي نشسته و با او به صورت استدلالي و منطقي حرف مي‌زند. همان ناله‌هاي عاشقانه هم که در صحيفه‌ سجاديه آمده است، همين حالت را دارد. (خطبه‌هاي نماز جمعه‌ - 14/11/1373)

* در دعاهاي معتبر خيلي معارف وجود دارد که انسان اين‌ها را در هيچ‌جا پيدا نمي‌کند؛ جز در خود همين دعاها. از جمله‌ اين دعاها، دعاهاي صحيفه سجاديه است. در منابع معرفتي ما چيزهايي وجود دارد که جز در صحيفه‌ سجاديه يا در دعاهاي مأثور از ائمه عليهم‌السلام انسان اصلاً نمي‌تواند اين‌ها را پيدا کند. اين معارف با زبان دعا بيان شده. نه اين‌که خواستند کتمان کنند؛ طبيعت آن معرفت، طبيعتي است که با اين زبان مي‌تواند بيان شود؛ با زبان ديگري نمي‌تواند بيان شود. بعضي از مفاهيم جز با زبان دعا و تضرع و گفتگو و نجواي با پروردگار عالم اصلاً قابل بيان نيست؛ لذا ما در روايات و حتي در نهج‌البلاغه از اين‌گونه معارف کمتر مي‌بينيم؛ اما در صحيفه‌ سجاديه و در دعاي کميل و در مناجات شعبانيه و در دعاي عرفه امام حسين و در دعاي عرفه‌ حضرت سجاد و در دعاي ابوحمزه‌ ثمالي از اين‌گونه معارف، فراوان مي‌بينيم. (سخنراني در ديدار اعضاي هيأت دولت - 17/07/1384)

* امام سجاد (ع) به تعليم و تغيير اخلاق در جامعه‌ اسلامي کمر بست. چرا؟ چون طبق تحليل آن امام بزرگوار، بخش مهمي از مشکلات اساسي دنياي اسلام که به فاجعه‌ کربلا انجاميد، ناشي از انحطاط و فساد اخلاق مردم بود. اگر مردم از اخلاق اسلامي برخوردار بودند، يزيد و ابن‌ زياد و عمر سعد و ديگران نمي‌توانستند آن فاجعه را بيافرينند. اگر مردم آن‌طور پست نشده بودند، آن‌طور به خاک نچسبيده بودند، آن‌طور از آرمان‌ها دور نشده بودند و رذايل بر آن‌ها حاکم نمي‌بود، ممکن نبود حکومت‌ها - ولو فاسد باشند، ولو بي‌دين و جائر باشند - بتوانند مردم را به ايجاد چنان فاجعه‌ عظيمي، يعني کشتن پسر پيغمبر و پسر فاطمه زهرا سلام‌الله‌عليها وادار کنند. مگر اين شوخي است؟! يک ملت وقتي منشأ همه‌ مفاسد خواهد شد که اخلاق او خراب شود. اين را امام سجاد عليه‌الصلاةوالسلام در چهره‌ جامعه‌ اسلامي تفحص کرد و کمر بست به اين‌که اين چهره را از اين زشتي پاک کند و اخلاق را نيکو گرداند. لذا، دعاي مکارم‌الاخلاق دعاست؛ اما درس است. صحيفه‌ سجاديه دعاست؛ اما درس است.

* من به شما جوانان توصيه مي‌کنم که برويد صحيفه‌ سجاديه را بخوانيد و در آن تدبر کنيد. خواندن بي‌توجه و بي‌تدبر کافي نيست. با تدبر خواهيد ديد که هريک از دعاهاي اين صحيفه‌ سجاديه و همين دعاي مکارم‌الاخلاق، يک کتاب درس زندگي و درس اخلاق است. (در ديدار کارکنان وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزيستي و سازمان تأمين اجتماعي - 23/04/1372)

* امام سجاد عليه‌الصلاة والسلام، صحيفه‌ سجاديه را به‌صورت دعا تنظيم فرموده و اصلاً دعا خوانده است؛ اما اين کتاب، پر از معارف الهي و اسلامي است. توحيد خالص در صحيفه‌ سجاديه است. نبوت و عشق به مقام تقدس نبي اسلام عليه و علي آله الصلاة والسلام در صحيفه‌ سجاديه است. مثل بقيه‌ دعاهاي مأثور، معارف آفرينش در اين کتاب است. (خطبه‌هاي نماز جمعه‌ تهران - 28/11/1373)

* دعايي مربوط به روز عرفه در صحيفه‌ سجاديه هست که از فرزند اين بزرگوار- سيدالشهدا-  است. من يک‌ وقت اين دو دعا را با هم مقايسه مي‌کردم؛ اول دعاي امام حسين (ع) را مي‌خواندم، بعد دعاي صحيفه‌ سجاديه را. مکرر به نظر من اين طور رسيده است که دعاي حضرت سجاد (ع) مثل شرح دعاي عرفه است. آن، متن است؛ اين، شرح است. آن، اصل است؛ اين، فرع است. (ديدار با گروهي از پاسداران سپاه پاسداران - 13/09/1376)

* در دعاي صحيفه‌ سجاديه يک‌جا حضرت سجاد عليه‌السلام از طرف خودش به خداوند متعال عرض مي‌کند که: "تفعل ذلک يا إلهي بمن خوفه أکثر من رجائه لا أن يکون خوفه قنوطاً"؛ من خوفم از رجايم بيشتر است، نه اين‌که مأيوس باشم. اين، يک اعلان رسمي و دستورالعمل است. خوف را همراه رجاء حتماً به دل‌ها بدميد؛ و خوف را بيشتر. اين‌که ما آيات رحمت الهي را بخوانيم- که بعضي از اين آيات و مبشرات، مخصوص يک دسته‌  خاصي از مؤمنين است و به ما ربطي ندارد - و يک عده‌اي را غافل کنيم و نتيجه‌اش اين بشود که خيال کنند- با يک توهم معنويت - غرق در معنويتند و از واجبات و ضروريات دين در عمل غافل بمانند، درست نيست. در قرآن، بشارت مخصوص مؤمنين است؛ اما انذار براي همه است؛ مؤمن و کافر مورد انذارند. پيغمبر خدا گريه مي‌کند، شخصي عرض مي‌کند: يا رسول‌الله! خداوند فرمود: "ليغفر لک ‌الله ما تقدّم من ذنبک و ما تأخّر". اين گريه براي چيست؟ عرض مي‌کند: "أفلا أکون عبداً شاکراً"؛ يعني اگر شکر آن مغفرت را نکنم، پايه آن مغفرت سست خواهد شد... راه، راه دشواري است؛ بشر بايست خود را براي پيمودن اين راه و رسيدن به آن سرمنزل آماده کند. (در ديدار روحانيان و مبلغان در آستانه‌ ماه محرم - 05/11/1384)

* عجيب اين است که اگرچه از همه‌ ائمه عليهم‌السلام- تا آن جايي که در ذهنم هست - تقريباً دعاهايي مأثور است و ادعيه‌اي به ما رسيده است، اما بيشترين و معروف‌ترين دعاها از سه امام است، که هر سه درگير مبارزات بزرگ مدت عمر خودشان بودند: يکي اميرالمؤمنين عليه‌السلام است که دعاهايي مثل دعاي کميل و دعاهاي ديگر از آن بزرگوار رسيده است، که يک عالم و غوغايي است. بعد ادعيه‌ مربوط به امام حسين عليه‌السلام است، که دعاي عرفه مظهر آن‌هاست. اين دعا، واقعاً دعاي عجيبي است. بعد هم امام سجاد عليه‌السلام است که فرزند و پيام‌آور عاشورا و مبارز در مقابل کاخ ستم يزيد است. اين سه امامي که حضورشان در صحنه‌هاي مبارزات از همه بارزتر است، دعايشان هم از همه بيشتر است؛ درسشان در خلال دعا هم از همه بيشتر است. (ديدار با گروهي از پاسداران سپاه پاسداران - 13/09/1376)

* اگر در اين جامعه، توجه و توسل همراه با معرفت باب شود و معناي صحيح توسل إلي‌الله که قرآن و روايات و ادعيه و نهج‌البلاغه به ما توصيه مي‌کنند، رواج يابد - صحيفه‌ سجاديه هم در اين مورد مي‌تواند نقش بسيار خوبي ايفا کند - خود شما و جواناني که با شما معاشرند با اين مراحل معنوي مأنوس شويد و فرزندان خود را که به مرور به مرحله‌ جواني پا مي‌گذارند، با اين مقام معنوي و با اين مرحله‌ معنويت و توجه و حضور آشنا کنيد - آن‌هم در قالب کلمات امام سجاد عليه‌السلام در صحيفه‌ سجاديه و... نهج‌ البلاغه هم همين روح معنوي را دارد - آن‌وقت اين جامعه، جامعه‌اي است که هرگونه دشمن مستکبري بايد حقيقتاً از آن بيمناک باشد؛ بايد نسبت به جذب و هضم آن نااميد باشد؛ بايد بداند که تا روح اسلام، تا معنويت اسلام، تا تعبد به اسلام و عقيده‌ به اسلام در جامعه هست، هيچ عاملي نمي‌تواند اين ملت و اين جامعه را از صراط مستقيم انقلاب اسلامي منحرف کند. (ديدار با گروهي از پاسداران سپاه پاسداران - 13/09/1376)

* از لغزشگاه‌ها بترسيد. امام سجاد عليه‌الصلاةوالسلام در دعاي صحيفه‌ سجاديه، وقتي براي سربازان اسلام دعا مي‌کنند، از جمله‌ چيزهايي که روي آن تکيه مي‌کنند، اين است که خدايا! ياد و محبت و علاقه‌ به "المال‌الفتون" مال فتنه‌انگيز را از دل اين‌ها بگير. مال و پول، خيلي خطرناک و فتنه‌انگيز است و خيلي‌ها را مي‌لغزاند. ما آدم‌هاي درشتي را در تاريخ ديديم که وقتي پايشان به اين‌جا رسيد، لغزيد؛ بنابراين خيلي بايد مراقب باشيد. در شرع مقدس، اسم اين مراقبت چيست؟ تقوا. اين‌که در قرآن از اول تا آخر اين همه به تقوا توصيه شده، معنايش همين مراقبت و مواظبت از خود است. نفس انسان، زياده‌خواه است. (ديدار نمايندگان هفتمين دوره‌ مجلس شوراي اسلامي - 27/03/1383)

* گرايش جوان‌ها را به اسلام مي‌بينيد. اين گرايش، گرايش عاطفي است. اين گرايش، بسيار ارزشمند است؛ اما مثل موجي است که ممکن است بيايد و برگردد. ما اگر بخواهيم اين موج همچنان استمرار داشته باشد، بايد پايه‌هاي فکري جوان‌ها را محکم کنيم. ما اين‌همه منبع داريم. همين دعاي ابوحمزه، دعاي امام حسين (ع) در روز عرفه، اين‌ها را جوان‌هاي ما مي‌خوانند اما معنايش را نمي‌فهمند. "إلهي هب لي قلباً يدنيه منک شوقه"؛ چقدر از اين‌گونه مناجات‌ها و از اين‌گونه مباني و از اين حرف‌هاي عميق در دعاهايي مثل مناجات شعبانيه و صحيفه‌ سجاديه وجود دارد که احتياج هست ما اين‌ها را براي جوان‌ها بيان و تبيين و روشن کنيم تا بفهمند و با علاقه و عاطفه و شوقي که دارند، بخوانند. (ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري - 17/06/1384)

منبع: رسالت