یادگاری‌های دهخدا

به گزارش بولتن نیوز، علی‌اکبر دهخدا سال 1257 شمسی (1297 هـ.ق/ 1879 میلادی) در تهران به دنیا آمد. ادبیات فارسی و عربی و برخی مقدمات علوم دینی را نزد شیخ غلامحسین بروجردی و حاج شیخ هادی نجم‌آبادی فراگرفت و پس از افتتاح مدرسه سیاسی تهران در آن مدرسه به تحصیل پرداخت. او پس از فارغ‌التحصیلی وارد وزارت امور خارجه شد و مدتی را هم در بالکان، بخارست و اتریش گذراند.

ورود دهخدا به ایران با اوج نهضت مشروطیت همزمانی داشت. وی برای همراهی با مشروطه‌خواهان به روزنامه‌نگاری روی آورد. او روزنامه‌ای به نام صوراسرافیل منتشر کرد و برای پیشبرد آن میرزا جهانگیرخان شیرازی را به یاری طلبید.

دهخدا به دوستان خویش در روزنامه جدیدالتأسیس صوراسرافیل می‌گفت که قبل از هر چیز باید در اندیشه تربیت خویش باشیم، زیرا فزون‌خواهی، شهرت‌طلبی و مقام‌پرستی از دام‌های خطرناکی است که هر روز در پیش پای روزنامه‌نگار گسترده است. روزنامه‌نگار اگر از اهمیت شغل خویش آگاه نباشد، چه‌بسا که خیلی زود در یکی از این دام‌ها بیفتد و قدرت قلم خویش را که موهبتی از سوی خداوند است، برای تثبیت حکومت حاکمان مستبد و قدرت‌طلب به‌کار برد.

اولین شماره روزنامه صوراسرافیل در تاریخ پنجشنبه 17 ربیع‌الاول 1325 هـ.ق (14 دی ‌1276 ش) منتشر شد. دهخدا در اولین شماره، دو مقاله منتشر کرد؛ یکی مقاله جدی و دیگری مقاله طنزگونه که در بخش چرند و پرند با امضای «دخو» به چاپ رسیده است. در شماره اول، نام دهخدا در کنار نام گردانندگان این روزنامه نیامده است و این جابه‌جایی و حذف اسامی تا شماره پانزدهم ادامه داشت، اما از شماره پانزدهم به بعد نام هر سه نفر، یعنی میرزا قاسم‌خان به عنوان صاحب امتیاز و جهانگیرخان به عنوان مدیر و میرزا علی‌اکبر خان دهخدا به عنوان سردبیر و نگارنده آورده شده است.

از ابتکاراتی که در روزنامه صوراسرافیل به کار برده شد، اختصاص ستونی به نام چرند و پرند بود که در هر شماره با امضای «دخو»، نام مستعار علی‌اکبر دهخدا درج می‌شد. این مقالات که به فارسی ساده و با شیوه طنزآمیز نوشته می‌شد، توجه بسیاری از مردم را جلب کرد. این شیوه نگارش، سبک جدیدی را در نثر فارسی پدید آورد که بعدها علاقه‌مندان فراوانی پیدا کرد.

روزنامه بیشتر توسط اطفال روزنامه‌فروش در تهران پخش می‌شد. استقبال از این روزنامه به آنجا رسید که تیراژ آن از شماره ده به بعد از مرز 24 هزارتا گذشت.

فرمان لیاخوف و بمباران مجلس مشروطه برای مدتی کوتاه، فرصت را از دهخدا و دوستانش گرفت و او برای دوری از تبعات بازگشت استبداد از راه باکو به اروپا رفت. وی مدتی مقیم پاریس بود و در این شهر با برخی از طرفداران مشروطه رفت و آمد داشت. دهخدا در کشور سوئیس روزنامه صوراسرافیل را دوباره دایر کرد، اما از این روزنامه بیش از سه شماره منتشر نشد. دهخدا به علت دشواری‌های مالی به استانبول برگشت و در آنجا مجله‌ای را به‌نام سروش تأسیس کرد. وی بعد از مراجعت به ایران به فعالیت‌های روشنگرانه‌اش ادامه داد و در دوران سلطنت پهلوی اول و پهلوی دوم صدمه بسیار دید. حمایت او از دکتر محمد مصدق و دولت وی، موجب خشم محمدرضا شاه شد؛ به گونه‌ای که بعد از کودتای 28 مرداد، او را خانه‌نشین و حقوق بازنشستگی‌اش را قطع کردند و چندین بار او را به محاکمه و استنطاق کشاندند.

تدوین لغت‌نامه دهخدا از دیگر کارهای سترگ و ماندگار او بود. او در چنین روزی در سال 1334 دار فانی را وداع گفت و در گورستان ابن‌بابویه به خاک سپرده شد.