افزایش سطح همکاری نظامی ایران و روسیه نشان دهنده چیست؟

گروه بین الملل، مجله آمریکایی «دیپلمات» که به مسائل سیاسی و اقتصادی حوزه آسیا-پاسیفیک می پردازد، در گزارشی به تحلیل علل همکاری های رو به گسترش نظامی ایران و روسیه پرداخته است.

به گزارش بولتن نیوز، این گزارش می پرسد که آیا ترس از کاهش قیمت نفت، روسیه ای که از صادرات نفت بیشتر توسط ایران در بازارهای جهانی نگران است را وادار بدان کرده که تلاش کند با همکاری بیشتر با ایران و ارائه تسلیحات پیشرفته به این کشور، نقش «تخریب گر» توافق احتمالی ایران و 5+1 را ایفا کند تا ایران نتواند نفت بیشتری صادر کند؟ در ادامه متن گزارش این مجله تقدیم می گردد.

 امضای قرارداد همکاری نظامی روسیه و ایران در بیستم ژانویه باعث بروز گمانه زنی هایی شده است مبنی بر اینکه دو کشور در حال همکاری هستند تا ایران در مقابل مداخلات احتمالی در آینده به منظور متوقف کردن برنامه هسته ای این کشور ایمن شود و در عین حال یک بازار پر منفعت برای تجهیزات تسلیحاتی روسیه ای که تحت فشار شدید اقتصادی است فراهم شود.

این توافق شامل همکاری گسترده تر ضد تروریسم، تبادل پرسنل نظامی به منظور اهداف آموزشی، و یادداشت تفاهمی که به ناوگان دریایی دو کشور اجازه می دهد بیشتر از بنادر یکدیگر استفاده کنند. در دیدار آینده ولادیمیر پوتین از تهران، قرار است جزییات بیشتری مورد توافق قرار بگیرند.

دیدار اخیر پوتین با ولایتی

این توافقنامه آخرین تحول در روابط دوجانبه روسیه و ایران است که اخیرا رو به رشد بوده است. از جمله این تحولات یک یادداشت تفاهم در مورد اصول روابط تجاری و اقتصادی (که 5 آگوست 2014 امضا شد) و یک جلسه کمیسیون مشترک تجاری (7 تا 11 سپتامبر 2014) است که در آن دو طرف متعهد شدند که حجم تجارت دوجانبه به ده برابر افزایش دهند. افزایش حجم تجارت اهمیت زیادی برای متنوع ساختن واردات روسیه و مقابله آن با تحریم های غرب دارد. در نوامبر 2014 نیز ایران و روسیه توافقنامه ای در مورد مشارکت روسیه در ساخت بیش از هشت نیروگاه هسته ای جدید در سراسر ایران امضا کردند.

روسیه و ایران همچنین منافع مشترک ژئوپلتیکی در خاورمیانه دارند، از جمله مبارزه با افراط گرایان در سوریه، عراق و افغانستان، و حفظ یک رژیم حقوقی با ثبات در دریای خزر که از ورود بازیگران غربی به این منطقه جلوگیری کند.

با این وجود، جنبه دیگری نیز وجود دارد که براساس آن می توان همکاری های اخیر روسیه با ایران را تحلیل کرد. با در پیش بودن مذاکرات 5+1 با ایران که در سال 2014 با موفقیت هایی نسبی همراه بود، روسیه باید برنامه ریزی برای زمانی که ایران با ظرفیت کامل به بازار انرژی بازگردد را شروع کند. برای کسب مجدد سهم بازاری که بر اثر رژیم تحریم های ده ها ساله ضد ایران از دست رفته است، ایران باید تولید خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و شروع به جستجو برای یافتن بازارهای جدید کند، آنهم در زمانی که قیمت های نفت به حداقل رسیده اند.  نگرانی روسها بیهوده نیست، ایران چهارمین ذخایر اثبات شده نفت و دومین ذخایر گاز طبیعی (بعد از روسیه) را در جهان دارد.

صادرات نفت روسیه همین حالا هم تحت فشار ناشی از انقلاب گاز رسی در آمریکا و گسترش زیرساخت های LNG در اتحادیه اروپاست، بهترین بازار روسیه. در پاسخ به این اقدام، روسیه از پروژه خط لوله گازی جنوبی که مقرون به صرفه نیست کنار کشیده و خط لوله جدید «ترک استریم» را مطرح کرده است. براساس این طرح تولید کننده های گاز در روسیه از طریق یک لوله زیرآبی به یک کریدور خط لوله ای در ترکیه متصل و از این طریق به جنوب شرق اروپا متصل می شوند. فشاری که روسیه روی ترکیه، آذربایجان و اتحادیه اروپا وارد می کند تا مطمئن شود که در زمان بهره برداری از این خط لوله زیرساخت ها آماده باشند نشان می دهد که مسکو فشار زمان را احساس می کند و دارد با سرعت پروژه را پیش می برد. 

پروژه خط لوله جنوبی

با کاهش قابل توجه بودجه وزارتخانه ها برای جبران ضرر ناشی از کاهش قیمت نفت، چشم انداز حضور یک صادرکننده بزرگ جدید باعث کاهش بیشتر قیمت ها و درنتیجه درآمد های دولت می شود، که این عامل نگرانی جدی کرملین است. بنابراین احتمال دارد که اقدامات روسیه در رابطه با ایران نه با هدف افزایش روابط این کشور با یک قدرت منطقه ای بزرگ، بلکه تلاشی برای بی نتیجه ساختن مذاکرات آینده 5+1 با ایران باشد.

زنده شدن این احتمال که روسیه سیستم های دفاع هوایی پیشرفته به ایران بدهد، احتمالا سیستم های S-300 یا S-400، نشاندهنده ایجاد مانعی جدید بر سر راه رفع تحریم های ضد ایرانی است. در حالی که فروش این تسلیحات توسط روسیه به منزله نقض رژیم تحریم هایی است که در سال 2010 وضع شد، این واقعیت که اکنون خود روسیه نیز هدف تحریم های غرب است شاید معادله هزینه و فایده را در جهت فروش این تسلیحات به ایران تغییر داده باشد.  

چنین راهکاری نشاندهنده بهم آمیختگی نادر منافع دو محرک اصلی داخلی سیاست خارجی روسیه است، در این مورد لابی انرژی که توسط غول های دولتی روسنفت و گازپروم هدایت می شوند، و لابی های تسلیحاتی، که اکنون در پی اجرای طرح گران قیمت مدرن سازی برنامه نظامی جیب شان پر پول است و مهمتر از قبل شده اند.

این مساله موجب شکل گیری روند جدیدی در سیاست روسها می شود، به این نحو که روسیه از طریق نهادهای بین المللی یا با مذاکره یا اقدامات دیگر تلاش می کند جلوی اقداماتی که برای منافع ملی روسیه مضر پنداشته می شوند را بگیرد. علت مداخله روسیه در شورای امنیت سازمان ملل بر سر موضوع «جنگ داخلی سوریه» و شرق اکراین، جایی که حضور شدید روسها موجب جلوگیری از حضور یک نیروی ناظر بین المللی کارآمد می شود همین مساله است.

سربازان روسی در حال استقرار سیستم دفاع موشکی اس 300

طولانی شدن مذاکرات ایران به روسها فرصتی می دهد تا همچنان خود را به عنوان یک قدرت غیر قابل چشم پوشی در روابط بین الملل مطرح کنند. در حالی که بحران اکراین موجب عمیق شدن شکاف بین روسیه و غرب در اروپا شده است، حیطه های احتمالی همکاری خارج از این مساله – از جمله ثبات دولت افغانستان در بازه بلند مدت، مدیریت طرح امحای تسلیحات شیمیایی و بیولوژیک سوریه، مذاکرات خلع سلاح هسته ای روسیه و آمریکا، و در نهایت ایران- موجب می شود جایگاه بین المللی کرملین طوری باشد که روسیه فک می کند شایسته آن است. ادامه محرومیت ایران از حضور در جامعه جهانی شاید موجب شود که تهران تمایل بیشتری برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای پیدا کند، یک زیرساخت امنیت منطقه ای دارای اهمیت روزافزون که تحت نفوذ روسیه و چین است.

شاید مساله این باشد که روسیه در حال تقویت روابط با ایران برای دوره بعد از تحریم هاست، اما در سطح استراتژیک عادی سازی روابط بین المللی تهران، تهدیدی جدی ضد مدل اقتصادی روسیه و حضور دیپلماتیک جهانی این کشور است. شاید این مقدمه سازی های روسیه چیزی نباشند که به نظر می رسند، امری که پیش از این نیز سابقه داشته است.