«شکاف»؛ مصائب تلخ کودکان طلاق و «جدایی»!

گروه سینما و تلویزیون، «کیارش اسدی زاده» که پیش از این تنها یک فیلم با عنوان «گس» را در کارنامه دارد، امسال با فیلمی به عنوان «شکاف» به همراه انبوهی از بازیگران نام آشنا و البته جوان سینما در بخش «سودای سیمرغ» سی و سومین جشنواره فیلم فجر حضور یافته است.

به گزارش بولتن نیوز، روز گذشته پس از نمایش «شکاف» در کاخ جشنواره و نیز برگزاری نشست رسانه ای آن باحضور عوامل و اهالی مطبوعات، حواشی مربوط به بازیگر خردسال فیلم آن را به صدر اخبار روز چهارم جشنواره رساند. بماند که نمایش نیمه کاره فیلم پر سر و صدای «مزار شریف» در سینما آزادی که گویا به دلیل مشکلات فنّی مخاطب را بدون آن که 15 دقیقه پایانی فیلم را دیده باشد، از سالن سینما به خانه فرستاد، تمام شیرینی ها و ادا و اطوار این بازیگر خردسال را از ذهن دوستداران حواشی جشنواره زدود.

فارغ از این حواشی آنچه در متن و داستان «شکاف» نقش محوری و مرکزی دارد، موضوعی است اجتماعی درباره میل طبیعی زوج های جوان به صاحب فرزند شدن و اهمیتی که می‌تواند این موضوع داشته باشد و البته مشکلاتی که بعضاً مانع این مهم می شود.

با این همه شاید مهمترین وجه و نکته جالب توجه درخصوص «شکاف» را باید درمورد نوع نگاه و رویکرد این فیلم در بررسی موضوع صاحب فرزند شدن و مخاطرات احتمالی آن در شرایطی خاص جستجو کرد. این درحالی است که نویسنده و کارگردان فیلم که ازقضا هر دوی این نقش ها بر عهده سینماگر جوانی به نام «کیارش اسدزاده»‌ است، با ذکاوت و درایتی هنرمندانه و اگر نگوییم بی نظیر، بی شک کم نظیر، علاوه بر اشاره درخلاصه نیم خطی داستان فیلم، در شعار نسبتاً‌ بلند آن نیز عیناً مورد تاکید قرار داده و بر این اساس این دغدغه ها را از زبان نسلی بیان می کند که در سینما کمتر به آن پرداخته شده است و ماجرا را نه از زوایه دید والدین که از زاویه کودکی خردسال روایت می کند.

بر این اساس، درخلاصه داستان «شکاف» با ایجازی برانگیزاننده آمده: "حواستون نیست، اون کسی که توی این شکاف غرق میشه، بی‌گناه‌ترینه" جالب آن که عوامل فیلم به سیاق نسبتاً نوپای سینمای کشورمان، شعاری را هم برای فیلم شان برگزیده که ازقضا تقریباً تکرار همان جمله ایست که به عنوان خلاصه داستان ارائه شده و با حذف عبارت هشداری نخست، تاکید شده: "اونی که توی این شکاف غرق میشه بی گناه ترینه."

اگر بخواهیم در یک جمله همه آنچه در «شکاف» به مخاطب ارائه شده را خلاصه کنیم باید بگوییم، «شکاف» فیلم موفقی است، چراکه بی لاپوشانی های هنرمندانه و غیرهنرمندانه با مخاطب روبرو شده و خود را بدون هیچ تکلفی در معرض قضاوت صریح مخاطب قرار می دهد که این مهم، صمیمیتی را برای آن به همراه می آورد که این روزها در عالم هنر ایرانی، کمی دیر و دور به دست می آید.

با این همه، شباهت موضوعی «شکاف» با نمونه هایی از سینمای اجتماعی است که به ویژه پس از موفقیت های «اصغر فرهادی» در پرداختن به آن، به نوعی مد روز سینمای کشورمان تبدیل شد و پیش تر نیز در بحث درخصوص فیلم هایی همچون «برف روی کاج ها» نیز بدان پرداخته بودیم و ازقضا اخیراً نیز نمونه جدیدتر آن به عنوان «ملبورن» سینمای جهان را مبهوت قدرت خود کرده، با آن مواجه شده ایم.

این درحالی است که این بار در «شکاف» علاوه بر آن که در فضاسازی،‌ داستان و روایت و شخصیت پردازی و مهمتر از آن در رویکرد اخلاقی مشابهت های معمول را می بینیم، حتی در برخی ایده های ساختاری و مسائل تکنیکی نیز این شباهت به طرز شگفت انگیزی توی صورت مخاطب می زند.


در این خصوص، باوجود آن که سبک دوربین روی دست در «شکاف» بسیار به فضای آن کمک کرده و مهمتر از آن این که فرهادی و «جدایی نادر از سیمین» به هیچ عنوان تنها نمونه های موجود در استفاده از این تکنیک فیلمبرداری در جهان و حتی در ایران نیستند و نیز تنها نمونه موفق آن هم نیستند، شباهت های داستانی و فضاسازی و نوع بازی بازیگران در جلوی این دوربین معلق بر روی دست های فیلمبردار، هر لحظه این سوال را به ذهن مخاطب می آورد که چرا پیش از این گمان می کرده، «لیلا حاتمی» و «پیمان معادی» زوج داستان بوده اند و حال متوجه شده که این زوج را «هانیه توسلی» و «بابک حمیدیان» را بازی کرده اند!

البته این شباهت های ساختی تنها محدود به نوع فیلمبرداری آن نمی شود که اگر این گونه بود، اساساً این مسئله به چشم هم نمی آمد. در حقیقت اسدی زاده علاوه بر این که در نوع رویکرد به روایت شدیداً وامدار سینمای تاثیرگذار فرهادی است، پا از این فراتر گذارده و حتی در سکانس بندی فیلم نیز بعضاً مو به مو از استادش تقلید می کند که این مهم را علاوه بر جای جای فیلم به طور مشخص می توان در دو سکانس ابتدایی و انتهایی (به ویژه انتهایی)‌ «شکاف» به روشنی بازیافت.

فارغ از این ها، اما آنچه بیش از هر نکته ای مخاطب را می رنجاند، شباهت ارزشی اسدی زاده به فرهادی است که در رویکرد اخلاقی فیلم به روشنی قابل ردیابی است که توضیح بیشتر دراین باره فرصتی دیگر می طلبد.

با این همه، اسدی زاده با اضافه کردن زوج دیگری به داستان این زوج طبقه متوسط که برخلاف زوج دوم «جدایی نادر از سیمین» که به عنوان نمایندگان زوج های طبقه زیرین و فقیرتر در فیلم حضور داشتند، از طبقه مرفه تر از زوج اصلی انتخاب شده اند، سعی دارد داستان خود را به عمق بیشتری پیش ببرد و نتیجه کار به اینجا رسیده که باوجود آن که این مسئله به هیچ عنوان محقق نشده،‌ اما لااقل تفاوت هایی میان «شکاف» و «جدایی» را در ظاهر رقم زده است.

اگر بخواهیم به طور خلاصه آن چه در «شکاف» گذشته را بازگو کنیم، باید بگوییم،‌ «شکاف» داستان زندگی زوجی از طبقه متوسط به نام پیمان با بازی «بابک حمیدیان» و سارا با هنرمندی «هانیه توسلی» است که باجود شرایط نامساعد جسمی زن خانواده، در فکر بچه‌دار شدن هستند. از آن سو، ایلیا‏ که «امیرکیان نجف زاده» بازیگر خردسال فیلم نقش او را به کمک بازیگردانی خوب «نوال شریفی» به عهده دارد، پسر فرهاد با بازی «پارسا پیروزفر» و نسیم با هنرمندی «سحر دولتشاهی» است که به تازگی طلاق گرفته‌اند و این کودک بی گناه فیلم که به نوعی همان قاضی و درعین حال راوی فیلم نیز هست، از این مسئله دچار افسردگی شده است.

با این حال، فیلم هنگامی وارد مرحله اصلی کنش ها و درگیری های داستانی خود می شود که ایلیا در اثر حادثه‌ای که در استخر برای او رخ می‌دهد، در بیمارستان بستری می‌شود و سپس از دنیا می‌رود و این درحالی است که زوج اصلی فیلم هر دو مربی شنا هستند و حال این سارا است که باید میان سلامتی خود و بچه‌دار شدن، یکی را انتخاب کند و جالب اینکه تنها راه فرار از بچه‌دار شدن، درآوردن کامل رحم اوست.

به هر تفسیر با مقایسه دو زوج «شکاف» و «جدایی» نکته جالی که دیده می شود این است که اولاً در هر دو فیلم زوج طبقه متوسط، در مرکز قرار دارند و به نظر می رسد این مسئله بار دیگر ما را در برابر یکی از انبوه فیلم هایی قرار می دهد که سعی می کنند با نمایش زندگی طبقه متوسط مخاطب را با خود همراه سازنند.


این درحالی است که تصویر دوستان مان در سینما از طبقه متوسط نیز صرفاً محدود است به قشر خاصی از مردم این طبقه که در کلان شهر (اگر نگوییم تهران)‌ زندگی می کنند و مشکل از آن جا آغاز می شود که در تمامی این تجربیات متعدد در سال های اخیر سینمای بدنه ایران، همواره میل به تعمیم بخشی میان شخصیت های فیلم به اشخاص جامعه موج می زند و مهمتر آن که عزیزان مان در سینمای کشور، همواره وقتی به سراغ چنین موضوعات کلیشه ای و تکراری ای می روند، بر سر مخاطب منت می گذارند که عشق به جامعه آن ها را به این سو برده و بعضاً چنان چه این بار نیز از تهیه کننده این فیلم در نشست رسانه ای دیروزش شنیدیم،‌ می گویند پرداختن به موضوعات اجتماعی مسئولیت هنرمند را سنگین می کند.

با این حال به نظر می رسد این حرف ها در حد همان شعارهای دهان پرکن نشست های رسانه ای جشنواره ای باقی می ماند و هیچگاه خبری از این تعهدات در رویکرد هنری دوستان دیده نمی شود.

به این اعتبار به نظر می رسد، اهالی سینما گاه فراموش می کنند که یک سینماگر باوجود آن که نسبت به جامعه و مردمش تعهد داشته و مسئول است، بی شک پیش از آن به عنوان یک هنرمند مسئولیتی در قبال هنر دارد و تا وقتی که اثری به لحاظ هنری قابل دفاع، نو و بدیع خلق نکند، مسئولیتش در قبال جامعه دردی از دردهای فراوان این جامعه دوا نخواهد کرد و گره ای را نخواهد گشود.

این درحالی است که قدرت اسدی زاده در دیالوگ نویسی، شخصیت پردازی، بازیگردانی و حتی در فضاسازی که بسیار شبیه به نمونه های ذکر شده است، ستودنی است و نوید ورود کارگردانی جدی در سینمای کشور را می دهد. این درحالی است که غفلت از بازی مجموعه بازیگران «شکاف» در بحث درباره آن، شاید بزرگترین ظلم به فیلم باشد.


به هر تفسیر، با نمایش «شکاف» در روز چهارم جشنواره فیلم فجر، مخاطبان سینما از لذت تماشای فیلمی صمیمی با مسائل ملموس و اتفاقاتی و فضایی بهره مند شدند و این مسئله را به هیچ عنوان نمی توان نادیده گرفت.