تپه های عباس آباد، از باغ پادشاهی تا قطب فرهنگی کشور

گروه سبک زندگی، اراضی عباس آباد كه اكنون به عنوان نگین سبز تهران شناخته می‌شود، در گذشته ای نه چندان دور، تنها تپه‌های خاكی بود كه هیچ كاربردی برای شهروندان تهرانی نداشت اما با تغییر رویكرد مدیریت شهر تهران از یك نهاد صرفا خدماتی به یك نهاد اجتماعی رفته رفته تبدیل به قطب گردشگری و فرهنگی پایتخت ایران اسلامی می شود.

به گزارش بولتن نیوز، بررسی مسائل مختلف مربوط به تبدیل شدن تپه های عباس آباد به قطب فرهنگی کشور و ارائه پیشنهاداتی در این باره با حضور و مشارکت فعال محمد صادق افراسیابی؛ مدیرگروه علمی تخصصی روابط عمومی دانشکده ی خبر، سید جهانگیر آقازاده؛ کارشناس فناوری اطلاعات و رئیس سابق مرکز فناوری اطلاعات سازمان صدا و سیما، امیر حسین سماوات؛کارشناس روانشناسی بالینی وفعال رسانه ای، فاطمه اصلان زاده؛ کارشناس ارشد ادبیات، دانشجوی دکترای سیاستگذاری فرهنگی و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی، احسان موحدیان؛ کارشناس ارشد علوم سیاسی و فعال رسانه ای، مائده شیرپور؛ کارشناس رسانه و روزنامه نگار و الهام دهقان؛ فعال رسانه ای موضوع یک مناظره وایبری است که در یکی از شبکه های اجتماعی موبایلی با نام فرهنگخانه طی روزهای گذشته انجام شد. آنچه می خوانید گزارشی از این نشست وایبری است.

فاطمه اصلان زاده: عباس آباد از محله های قدیمی تهران واقع در منطقه 7 است که بعد از واقعه ی 7 تیر به شهید بهشتی تغییر نام یافت. مراکز مهمی همچون کتابخانه ملی، استانداری، مصلی تهران، مجموعه فرهنگستان ها و بوستان های نوروز، آب و آتش، باغ موزه دفاع مقدس و ... در این منطقه قرار دارد. نکته مهم دیگر اینکه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی یعنی سال ۵2 برای اراضی عباس آباد تصمیم گیری شده بود و قرار بود این منطقه به مرکز تهران تبدیل شود. بعد از انقلاب نیز طرح های مختلف دیگر برای این اراضی تهیه شد از جمله اینکه تبدیل به شهرک دیپلماتیک شود که آن هم به نتیجه نرسید. طرح دیگری که برای این مجموعه ارائه شد این است که این مجموعه به مرکز اداری تبدیل شود. البته این طرح در زمان کرباسچی مطرح شد. اکنون طرحی تحت عنوان تبدیل تپه های عباس آباد به قطب فرهنگي توسط شهرداری تهران، مطرح شده است. سوال این است که قطب فرهنگی، برنامه است يا ايده؟ به هر حال شهرداری تهران این موضوع را در دستور کار خود قرار داده است که باید در این خصوص نقد و بررسی داشته باشیم.

احسان موحدیان: قبل از انقلاب قرار بوده به شهستان پهلوی تبدیل شود اگر اشتباه نگویم با امکانات فرهنگی اداری و تجاری و مرکزیت مترو. نکته اصلی این که چقدر زمین خالی باقی مانده که مجموعه های فرهنگی بخواهد ایجاد شود. بهترین کاری که باید انجام شود تکمیل مصلا است. چرا که هر مجموعه فرهنگی بزرگ در آن منطقه کنار مصلای نیمه کاره اسباب معرکه گیری و بهانه جویی های برخی رسانه های داخلی خواهد شد. این از آن مسائلی است که نباید مغفول بماند.

فاطمه اصلان زاده: بله بنده هم به نظرم میرسد اگر قرار باشد این مجموعه به قطب فرهنگی تبدیل شود باید نمادهای فرهنگی سراسر کشور و حتی قومیت های مختلف را هم در بر گیرد. البته متاسفانه طرح کلی این منطقه هنوز به دست بنده نرسیده اما علی ای حال بحث ما این است که این مجموعه برای تبدیل شدن به قطب فرهنگی کشور از شاخصه های لازم برخوردار است به عنوان مثال به‌نظر من در وهله اول باید نام این مجموعه تغییر کند چرا که واژه تپه های عباس اباد، بار معنایی فرهنگی ندارد نام مجموعه فرهنگی باید زیبنده آن باشد در حالی که تپه های عباس اباد یاد آور هیچ مسئله و موضوع فرهنگی نیست و صرف یک نام است.

سید جهانگیر آقازاده: در وجه تسمیه این محله آمده است که این محله را میرزا عباس ایروانی معروف به حاج میرزا آقاسی آباد کرد و از این رو به نام وی عباس آباد نامیده شد. آبادانی عباس آباد به حدود سال 1262 ه. ق و اندکی پیش از آن باز می گردد. حاج میرزا آقاسی که بعد از قتل قائم مقام فراهانی در زمان قاجار به مدت 13 سال صدر اعظم بود بیشتر اوقات خود را در عباس آباد می گذراند و به آباد کردن این محدوده اهتمام خاصی می ورزید. مورخین معاصر در این خصوص نوشته اند که عباس آباد قریه ای بود دارای قلعه، خانه های رعیتی و عمارت اربابی که از هر نظر برای سکونت میرزا آقاسی و پذیرایی از مهمانانش دارای امکانات زیادی بود . بعد از مرگ وی مستوفی الممالک این زمین ها را خریداری کرد و به سایر املاک خود یعنی یوسف آباد و بهجت آباد افزود.


اصلان زاده : بله این مجموعه چندین دهه است که با اهداف مختلف برنامه های زیادی دنبال کرده که البته هیچ کدام به نتیجه نرسید که به بخشی از این موارد قبلا اشاره کردم.
مائده شیرپور: من هم فکر میکنم باید ابتدا یک نام زیبنده برای این مجموعه فرهنگی انتخاب کرد و بعد درباره کارهای فرهنگی که می شود در این محل انجام شود فکر کرد و پیشنهاد داد.

آقازاده : به نظر می رسد طرح شهرداری برای این منطقه بسیار جامع و کامل باشد.
اصلان زاده : به نظر بنده بهتر است از صاحبنظران فرهنگی برای نامگذاری بهره گرفته شود. یا به قول استاد ادبیات میر جلال الدین کزازی باید از خرد شایستگان برای این نامگذاری استفاده شود.

شیرپور: بله دقیقا، اما کارهای فرهنگی که می شود انجام داد گسترده است که بر اساس نیاز سنجی و گروه هدف باید ترتیب بندی شده و ارائه شود.

آقازاده : نام بعدا هم میتواند تغییر کند کما اینکه پارک آب و آتش ظاهرا بعدا به بوستان ابراهیم علیه السلام تغییرنام داده است.

اصلان زاده : این نام شاید از نظر آوایی مشکل نداشته باشد اما خوش آهنگ نیست. باید نام این مجموعه یاد آور فرهنگ و هنر ایرانی باشد. بوستان آب و آتش تغییر نام نیافته بلکه از هر دو عنوان استفاده می شود.

آقازاده : یکی از شاخصه های محله قدیم عباس آباد وجود قنوات و آب انبارهای متعدد در آن بود. هنوز هم نهرهای طبیعی در برخی نقاط آن نظیر کنار گذر اتوبان مدرس در این منطقه وجود دارد در نتیجه پیشنهاد می کنم یک بوستان آب به مجموعه بوستانهای آن اضافه شود. البته منظورم چیزی نظیر بوستان چینی آب و آتش نیست بلکه سازه های آبی برای انتقال مواریث تمدنی بازسازی شوند. موزه مردمشناسی آب هم می تواند بسیار جالب باشد. از دیگر نکات جالب این است که محله عباس آباد قدیم از نخستین محلات ساخته شده در خارج از حصار تهران قدیم بوده و به همین بهانه می توان با باز سازی نمادهای تهران قدیم و ماکت هایی از دروازه ها و آب انبارها و قهوه خانه ها و .... محیط جالبی جهت بازدید گردشگران و نیز آشنایی نسل های جدید با تاریخ و فرهنگ چند صد ساله اخیر مردم تهران فراهم نمود. ساخت موزه های مردمشناسی با بهره گیری از مجسمه های مومی که فرهنگ مردم تهران قدیم و در شکل گسترده ترش اقوام ایرانی را روایت کند از اقدامات جالبی است که می توان در این منطقه انجام داد. بازی ها ، جشن ها ، لباس ها ، مراسم ، تکیه ها ، پهلوان ها و بسیاری دیگر از موارد را می توان در این موزه های مردمشناسی نمایش داد.

امیر حسین سماوات: با توجه به مواردی که مطرح شد سئوالم از دوستان حاضر در جمع خصوصا آقای این است که شهرداری چه سیاستی برای این محدوده از شهر را دارد؟ آیا فضای تفریحی مورد نظر است؟ یا محیطی فرهنگی؟ در هر صورت چند فاکتور لازم است. نظافت و تمیزی، رسیدگی مستمر به سازه ها(مثل بناها و مجسمه ها و ....) ولی بخاطر وسعت زیاد بحث امنیت را در الویت کارها قرار بدهید لطفا.

آقازاده : یکی از کارهای جالب و کم خرج اما پر اثری که می توان در این منطقه انجام داد فراهم نمودن مناطقی جهت اتراق نمادین چند روزه عشایر مناطق مختلف ایران و فراهم آوردن امکان حضور مردم در بین این عشایر و آشنایی از نزدیک آنان با زندگی ایلی است. هم اکنون برخی عشایر با کمک تورهای گردشگری باغ هایی در تهران اجاره می کنند و چند وقتی به نمایش زندگی ایلی می پردازند این نمایش ها بسیار مورد استقبال مراجعین قرار میگیرد ....اگر شرایطی فراهم شود که عشایر مختلف با برنامه های از قبل تنظیم شده در این منطقه اتراق کنند و علاقمندان چند روزی بطور واقعی (با لباس عشایری ) در بین آنان کار کنند و از نزدیک با فرهنگ و آداب رسوم آنان آشنا شوند بسیار جالب خواهد بود ... تورهای گردشگری در این خصوص کماکان می توانند نقش مهمی داشته باشند.

سماوات: این بحث عشایری و ... را آقای هوشیار در برج میلاد به نمایش میگذارند.
اصلان زاده : البته براساس طرح جامع تفضیلی شهر تهران قرار است این مجموعه کاربری فرهنگی هنری با کارکرد ملی داشته باشد.

آقازاده : منظور من نمایش نیست جناب سماوات منظورم زندگی واقعی ست.

سماوات: خوب است که کارهای جدیدی در اینجا انجام شود.

اصلان زاده : البته توجه به نمادهای فرهنگی تمامی استان و همچنین قومیت ها از الزامات این مجموعه باید باشد اما بنای برخی ساختمان های احداث شده در این مجموعه از جمله وزارت راه. بانک سپه. استانداری و موزه بانک مرکزی نیز مغایر با کاربری این مجموعه است و باید تغییر کاربری دهند که به گفته یکی از اعضاء شورای شهر می تواند تبدیل به هتل برای گردشگران و توریست ها در این مجموعه شود.

سماوات: آیا این واقعا اجرایی است؟ یا فقط در حد یک طرح است ؟

اصلان زاده: این اراضی قبلا جزو معدود اراضی دست نخورده تهران بود که امروز تبدیل به مجموعه عظیم فرهنگی شده‌است بوستان های مختلف ازجمله نوروز، باغ هنر، باغ موزه دفاع مقدس، اسکیت بازی که برخی از بخش ها ازجمله باغ موزه دفاع مقدس از جمله مجموعه های تکمیل شده  در این مجموعه است. از شاخصه های خاص این مجموعه باغ در باغ بودن آن است که بر گرفته از الگوی ایرانی است اگر دقیق گفته باشم از سال  84 اجرای طرح های تهیه شده در این مجموعه آغاز شده است.

سماوات: در بسیاری از موارد جزییات میتواند خیلی مهم و کارساز باشد. آیا برای این مجموعه پارکینگ مناسب دیده شده است؟ دسترسیهای پارک با وسائل نقلیه عمومی پوشش داده شده است؟ و بسیاری از این جزییات که منجر به رشد منطقه می شود مثلا در برج میلاد بعد از این همه وقت هنوز وسایل نقلیه عمومی تا داخل محوطه برج نمی رود و مردم باید یک مقدار پیاده روی کنند تا به محوطه برج برسند که این یک ضعف بزرگ است و اگرچه بارها عنوان شده ولی هنوز راهکار مناسبی ندیدیم.

آقازاده: اینکه الان یا در آینده قرار است اینجا چه کاری انجام شود برای اطلاع رسانی خوب است، اما ظاهرا قرار بود ما اینجا پیشنهاد بدیم و یا در صورت امکان نقد کنیم، با فرمایش آقای سماوات موافقم.

اصلان زاده: برخی از نمادهای ایرانی به طور مثال نقش ترنج در بسیاری از هنرهای ایرانی از جمله فرش کاشی.. پارچه و بسیاری موارد دیگر به کار برده شده است بنابراین به نظر می رسد با توجه به اینکه این نماد ایرانی نمادی آشنا برای ایرانیان است باید در بخش های مختلف این مجموعه به کار برده شود. بله دوستانی که آشنایی کامل با مجموعه دارند حتما نقد هم داشته باشند. برای اطلاع دوستان اخیرا شهردارتهران مطرح کرده که تپه های عباس اباد ظرفیت پشتیبانی از فستیوال های اسلامی و فرهنگی کشورهای اسلامی را دارد و حتی لایحه ای در شهرداری در حال تنظیم است که برای این مجموعه شهردار ویژه مشخص شود.

آقازاده: البته ظاهرا مدتی قبل یکی از بانک ها ی وابسته به نهاد های نظامی شروع به ساخت و ساز در این تپه ها نموده که به گفته شهردار تهران با تدبیر مقام معظم رهبری جلوی این اقدام  گرفته شده است.

اصلان زاده: بله باید ساختمان ها و بانک ها از این مجموعه منتقل شود، ساخت هر گونه ساختمان اداری مسکونی و تجاری در تپه های عباس اباد ممنوع است و هر مجموعه ای باید در راستای کارهای فرهنگی  با کار کرد ملی ساخته شود.

آقازاده: بخشی از خبر به نقل از "معماری نیوز " شرکت ایرانیان اطلس وابسته به بانک انصار در حال ساخت آن است؛ این پروژه با بهانه احداث «پارکینگ طبقاتی» کلید خورد و با توجه به حجم خودروهایی که در متروی حقانی به عنوان یک «پارک سوار» وجود دارد، باعث خوشحالی مردم شده بود؛ دیری نگذشت که با تغییر ماهیت پروژه مزبور به کاربری «تجاری-اداری» در قالب طرحهای TOD مترو، مردم در این منطقه نیز در اینده باید شاهد تراکم های ترافیکی سنگین و قفل شدن بزرگراه حقانی و تسری ان به آفریقا، مدرس، میرداماد، همت و رسالت به خاطر وجود غده سرطانی ترافیکی «اطلس پلازا» خواهند بود. همچنین در حالیکه پنج برج عظیم اداری «وزارت راه و شهرسازی»، «بانک سپه»، «شرکت راه آهن»، «استانداری تهران» و «سازمان بنادر و کشتیرانی»در تپه های عباس آباد ساخته شده و در حال بهره برداری است و براحتی می توان با رایزنی و تملک آن توسط شهرداری اقدام به اصلاح و تغییر کاربری آن به مجموعه های هتل، گردشگری و خدماتی نمود، متاسفانه شهرداری تهران با بهانه کمبود و ضعف فضا و کاربری تجاری در تپه های ممنوعه عباس اباد اقدام به طراحی برجی چندمنظوره با نام «هتل دیدار» در ضلع شرقی کرده است.

اصلان زاده : خب اینجا باید نظارت دقیق شورای شهر را داشته باشیم.

آقازاده: نکته مهم دیگر کشف آثار باستانی در تپه های قیطریه و عباس آباد است که تاریخ تمدن کهن تهران را نشان می دهد آیا این آثار با تخریب روبرو نگردیده؟ آیا  اکتشاف این آثار تمدن باستانی تکمیل شده است؟ وضعیت این آثار چگونه است؟ یکی از اقدامات فرهنگی جالب حفظ این آثار باستانی است ... در حالی که در بسیاری نقاط جهان به زور برای خود جعل تاریخ و تمدن می کنند بی اطلاعی فرزندان ما از آثار باستانی و تمدن دیرینه اجدادشان در تهران و اطراف آن و تخریب این آثار با راهسازی (جاده جدید تهران شمال که خودش آثار باستانی شده ) و ساختمان سازی و گود برداری جای تعجب و افسوس است.

افراسیابی: بنده امشب ترجیح دادم، شنونده باشم چون موضوع بحث با مطالعات تخصصی حقیر فاصله دارد. اما می خواهم بگویم نه تنها حفظ آثار میراث فرهنگی و کهن سرزمین ما بسیار اهمیت دارد، بلکه در طراحی مجموعه فرهنگی عباس آباد باید دقت کرد که حتما نمادهای فرهنگ اسلامی ایرانی منعکس شود. مقام معظم رهبری در سخنانی در سال 1381 میفرمایند وقتي ما مي‏خواهيم ساختمان بسازيم و شهرسازي كنيم، در واقع بااين كار داريم فرهنگي را ترويج مي‏كنيم يا توليد مي‏كنيم. ایشان همچنین در سال 1392 در دیدار اعضای شورای شهر میفرمایند حقیقتاً معماری و نمای تهران، نمای یک شهر اسلامی نیست و شهرداری و شورای شهر باید این موضوع را جزو جدی ترین مسائل خود بدانند. علاوه بر این طبق پژوهشی که در سال 1391 توسط دکتر سعید رضا عاملی و همکارانش به انجام رسید و در دانشگاه صنعتی شریف رونمایی شد، می بینیم که در اکثر شهرهای دنیا هر شهر یک سری نمادهای هویتی دارد که فرهنگ آن جامعه را منعکس میکند و متاسفانه شهرهای ما در ایران فاقد چنین نظام هویت فرهنگی هستند. من فقط یک سوال دارم در اراضی عباس آباد چه قدر به این موضوع یعنی بازنمایی هویت فرهنگ تهران اسلامی توجه شده است؟

آقازاده: ضمن تشکر از آقای افراسیابی، من نظر پایانی خودم را عرض می کنم. تپه های عباس آباد ضمن اینکه ریه طبیعی تهران است و باید این ویژگی اش حفظ شود قلب فرهنگی و اجتماعی تهران نیز محسوب می شود. وجود مصلی در این منطقه می تواند تاثی معماری ويژه مصلی را بر ساختمان های اطراف نیز داشته باشد و تهران را از بی هویتی معماری نجات بخشد (تاکنون نیز این تاثیر را داشته ) طرح های جسورانه شهرداری اگر با جلب مشارکت بخش خصوصی هم انجام شود خواهد توانست از این منطقه یک قطب فرهنگی و گردشگری و معماری ایرانی اسلامی نوین بسازد.  البته به جنبه های زیر ساختی وحفظ آثار تاریخی هم باید توجه نمود.

الهام دهقان(فعال رسانه ای): بنده در طول مدتی که دوستان نظراتشان را مطرح کردند تلاش کردم در خصوص مطالبی که مطرح شد مطالعه ای داشته باشم. در خصوص نکاتی که مطرح شد، مطالب را به ٢ قسمت تقسيم ميكنم. ١. تاريخي و قدمت واهداف. ٢. سياست هاي فعلي و امكان. شرکت تپه های عباس آباد تنها شركت در شهرداري تهران است كه براي تاسيسش مصوبه هيت دولت دارد. سال ٤٣، با سرمايه ١ ميليارد تومان در آن زمان. سال ٢٨ مرداد ٥٧ كلنگش توسط شاه ونيك پي (شهردار وقت) انجام شد فيلم ان هم موجود است. سال ٦٣ به دستور حضرت امام مصلي تهران شروع به ساخت كرد كه ایشان فرمودند عاري از مساجد امريكايي باشد و همین باعث شد که اينجا به عنوان الگوی یک معماری مذهبي معرفي شود. سال ٧١ كرباسچي كل اراضي را به رییس جمهور وقت جناب هاشمي واگذار كرد و جناب هاشمي كل اراضي را به ادارات و مجموعه هاي دولتي واگذار كردند. در نهایت سال ٧٢ طي نامه اي مقام معطم رهبري، دستور دادند كل اراضي در مقياس ملي و منطقه اي به كاربري فرهنگي تبديل شود. این از تاریخچه و قدمت و اهداف کار. اما در خصوص سیاستهای فعلی و امکان سنجی انجام فعالیتها، آن طوری که متوجه شدم قرار است این مجموعه به یک مجموعه فرهنگی اصیل اسلامی ایرانی در پایتخت تبدیل شود و قطعا این کار محقق نمی شود مگر با تشکیل یک اتاق فکر منسجم از میان نخبگان فرهنگی و جامعه شناسان شهری. بنابراین میتوانم مطالب مطرح شده در گروه را این طور جمع بندی کنم که لازم است شهرداری تهران حتما سرمایه گذاری ویژه ای برای بررسی پیشنهادات و آرا و افکار نخبگان فرهنگی در خصوص آینده ی تپه های عباس آباد انجام دهد و این طور نشود که مانند آبشار تهران و دریاچه ی مصنوعی خلیج فارس شاهد معضلات فرهنگی باشیم و حتی ببینیم که در ساده ترین موارد محراب مسجدی که در مجموعه ی دریای خلیج فارس ساخته شده است در جهت خلاف قبله است. اینها یعنی اینکه برخی اوقات ما حتی از ساده ترین مسائل غفلت می کنیم و امیدوارم در مجموعه ی تپه های عباس شاهد چنین غفلتهای فرهنگی نباشیم. البته با تعیین جناب آقای حجازی به عنوان معاون فرهنگی مجموعه ی تپه های عباس آباد با توجه به سابقه ی درخشانی که ایشان در مدیریت فرهنگسرای اندیشه داشتند، بخشی از دغدغه های ما حل شده است اما باز هم باید تاکید کرد که لازم است شورای شهر و شهرداری انجام پروژه های فرهنگی را با دقت هر چه تمام تر انجام دهند.