شکست بورس نفتی به دلیل گرانفروشی

به گزارش بولتن نیوز،اما این ایده بزرگ وقتی پای عمل به میان آمد، هیچ مجالی برای تحقق به دست نیاورد و دست کم برای سال ها، میان دو وزارتخانه اقتصاد و نفت پاس کاری شد. به این ترتیب، بورس نفت و بعدها فروش نفت خام در هر بازار رقابتی دیگری تبدیل به پرونده قطوری شد که نه برای همیشه به بایگانی تاریخ می رود و نه به سرانجام می رسد.

ساز ناکوک نفتی ها

واقعیت این است که از روز اول وزارت اقتصاد به عنوان متولی بازار سرمایه و راه اندازی بورس های جدید از این طرح استقبال می کرد اما در سوی دیگر وزارت نفت هم برای خود شرایطی داشت. درنهایت وزارت نفت با انتخاب مجری بورس نفت و تعیین شورای راه اندازی این بورس در سال 82، مقدمات ایجاد این بازار را در کشور فراهم کرد،

البته تمام فعالیت ها و بررسی ها در این دوره زمانی، بر مبنای قانون پیشین بورس و اوراق بهادار کشور انجام شد، اما تغییرهایی که پس از آن در این قانون به وجود آورد تغییر در ترکیب سهامداران و چگونگی راه اندازی بورس نفت را نیز ضروری کرد.

به این ترتیب، وزارت نفت تصمیم به تشکیل شرکتی به منظور راه اندازی بورس نفت در نیمه دوم سال 83 گرفت که روند شکل گیری آن با توجه به تحولات وزارت نفت و سازمان بورس و اوراق بهادار با کندی پیش می رفت. در آن زمان قرار بود صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت 70درصد، سازمان منطقه آزاد کیش 10 درصد، بنیاد مستضعفان 10درصد و سازمان بورس و اوراق بهادار 10 درصد در این شرکت سهم داشته باشند.

درنهایت هم به دنبال صدور مجوز تأسیس و راه اندازی بورس نفت براساس قانون جدید بورس و اوراق بهادار در نشست شورایعالی بورس، شرکت بین المللی بورس نفت ایران با 20 میلیارد ریال سرمایه در کیش به ثبت رسید. اما جالب این که درست پس از انجام این مقدمات، در چشم بر هم زدنی بورس نفت فراموش شد و پرونده اش به بایگانی رفت و 3 سال تمام در انتظار ماند تا شاید صبح دولتش بدمد. در آن روزها مهدی کرباسیان به عنوان رئیس هیأت مدیره صندوق بازنشستگی صنعت نفت که سهامدار عمده بورس نفت به شمار می آمد در تکاپو برای به سرانجام رسیدن این بازار جدید و البته مستقل بود.

اولین افتتاح!

دست آخر هم بالاخره دو وزیر اقتصاد و نفت وقت هرکدام کمی از موضع خود عقب نشینی کردند تا دست کم به صورت صوری، بورس نفت و فرآورده های نفتی در کیش و البته از راه دور افتتاح شود. در همان مراسم رئیس سازمان و وزیر وقت اقتصاد با قطع و یقین اعلام کردند یک سال بعد یعنی در سال 87 فاز دوم این بورس برای دادوستد نفت خام کلید خواهد خورد. برای محکم کاری هم کارگروهی متشکل از وزارتخانه های امور اقتصادی و دارایی، نفت و وزارت امورخارجه و بانک مرکزی با مسئولیت وزارت اقتصاد تشکیل شد تا مطالعات و امکان سنجی مناسب برای راه اندازی فاز دوم را انجام دهند. اما از فردای همان روز همه چیز به روال قبل بازگشت و در کمال تعجب، افتتاح بورس بین المللی نفت ایران از دو فاز به سه فاز تبدیل شد.

نتیجه این که این عایدی افتتاح از راه دور و با تکنولوژی ویدئو کنفرانس فقط در اندازه عکس دو نفره دو وزیر باقی ماند و خبری از عرضه و فروش نفت خام نشد. بعد از آن هم تولیت بورس تازه کار نفت به بورس کالا سپرده شد، به عبارت دیگر، این بازار به عنوان بازار فرعی نفت و فرآورده های نفتی زیرمجموعه بورس کالا قرار گرفت با این توضیح که بعد از آن که این بورس به بلوغ رسید، امکان استقلال را به دست خواهد آورد. به این ترتیب عملا تالار معاملات کیش تبدیل به محلی برای عرضه فرآورده های نفتی شد تا بلکه در زمان مناسب که از سالی به سال دیگر موکول می شد، از راه برسد.

وقتی یک رئیس جمهوری اولتیماتوم می دهد

پروسه تأخیرها که طولانی تر شد، تراژدی بورس نفت عملا به کمدی تبدیل شد و تحقق فرصتی که قرار بود ایران را به مرجع قیمت گذاری نفت تبدیل کند، رویایی دست نیافتنی به نظر می آمد. بالاخره هم صبر رئیس جمهوری وقت به سرآمد و در آخرین روزهای سال 89 طی اولتیماتومی تنها چند هفته به وزارت اقتصاد فرصت داد تا بورس نفت ایران را راه اندازی کند، متولی راه اندازی هم که به تکاپو افتاده بود، ابلاغیه راه اندازی بورس نفت را در 12فروردین سال 90 به بورس کالا فرستاد اما در همان روزها هم ناگفته پیدا بود که راه اندازی بورس نفت بیشتر از یک ابلاغیه، به عزمی جدی به خصوص از سوی وزارت نفت نیاز دارد. اتفاقات بعدی هم صحت این نظر را تأیید کرد.

نفت برای بار دوم ملی نشد

به این ترتیب اگرچه اولین محموله 600 هزار بشکه ای نفت خام 22تیر 90 روی تابلوی معاملات بورس کالا رفت اما ماراتن راه اندازی بورس نفت باز هم به آخر نرسید و طلسم سیاه نفت نشکست، البته آن طور که محمد علی آبادی، سرپرست آن روزهای وزارت نفت می گفت، نفت واقعا ملی نشد! چون در کمال تعجب در 9بار عرضه نفت خام بر تابلوی معاملات، فقط یک بار، آن هم به صورت صوری، یک محموله نفت خریداری شد و دیگر هیچ کس دلایل ناکامی آن معاملات و از سرگیری دوباره عرضه ها را پیگیری نکرد تا این بار چهارمین و احتمالا آخرین بورس کشور یعنی بورس انرژی عرضه نفت خام و مشکلات آن را به ارث ببرد.

نوبت به بورس انرژی رسید

انتظار ها هم بالاخره در اولین ماه سال 93 و در هفدهمین روز فروردین ماه به نتیجه رسید و محموله 29 هزار و 20 بشکه ای نفت خام در بورس انرژی عرضه شد و برای اولین بار به ریال قیمت خورد ؛ هر بشکه 306 هزار تومان. براساس قواعد هم تنها 13 شرکت پالایشی که شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی صلاحیتشان را تأیید کرده بود اجازه داشتند تا در بورس انرژی اقدام به خرید کنند. این بدان معناست که بازار نفت در ایران و در بازار سرمایه یک فروشنده انحصارگرا دارد که به هیچ عنوان حاضر نیست نبض بازار را از دست بدهد و از سوی دیگر 13 خریدار کوچک (شرکت های پالایشی) چاره ای جز پذیرش شرایط خریدار ندارند.

بالاخره هم عمر معاملات نفت که از خرداد آغاز شده بود در اولین هفته مرداد به آخر رسید و بازار نفت خام دوباره به کما رفت هرچند تا پیش از آن هم معاملات نفت خام در بورس انرژی، بازاری نیم بند و نیمه جان به نظر می رسید.

علی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی در آن روزها به صراحت اعلام کرد که مشکل اصلی نفت خام در بورس انرژی، نبود مشتری است چون خریداران نفت به جز پالایشگاه های بزرگ نفت که مواد اولیه خود را مستقیما از وزارت نفت می گیرند، پرتعداد نیستند، با این همه چون نفس حضور شرکت ملی نفت در بورس انرژی حایزاهمیت بود به فرآیند عرضه نفت خام سرعت داده شد.

یک بورس دیگر قربانی شد؟

اما این عجله هم در نهایت ثمری نداشت و همان شد که انتظار می رفت، از اول فروردین تا اوایل مرداد به جز 20 روزی که پالایشگاه نفت تبریز از مدار تولید به منظور اورهال خارج شده بود، 181 هزار و 120 بشکه نفت در بورس انرژی عرضه و تنها 13 هزار بشکه آن به فروش رفت، یعنی کمتر از 10 درصد میزان عرضه آن هم به ارزش کلی 37 میلیارد ریال! این بی رونقی هم دو دلیل عمده داشت اول از همه این که عرضه نفت در بورس انرژی به قیمت فوب خلیج فارس صورت می گرفت، تحویل هم تنها در یک پالایشگاه یعنی در تبریز انجام می شد، به این ترتیب با توجه به این که پالایشگاه های بزرگ نفت خام را با 95 درصد فوب خلیج فارس به اضافه تخفیف از شرکت پالایش نفت خام می خریدند، خریدارهای بورس انرژی میل به خرید را از دست دادند چون آنها باید هزینه انتقال از تبریز را نیز به مجموع هزینه هایشان اضافه می کردند.

نکته دیگر بعد از عرضه اولین محموله این بود که وزارت نفت به تدریج نه تنها تخفیفی به مشتریان بورس انرژی نداد بلکه قیمت هر بشکه نفت خام را از 306 هزار تومان به 340 هزار تومان رساند که این افزایش مبنای مشخصی هم نداشت. به این ترتیب بسیاری از پالایشگاه های کوچک که نفت خام را از بورس انرژی می خریدند، ترجیح دادند به میعانات گازی روی بیاورند و از مصرف نفت انصراف بدهند. با توجه به همین بی میلی خریدار و عرضه کننده هم بالاخره پیش بینی ها محقق شد و معاملات نفتی در بورس انرژی به کمای کامل رفت.

وزیر نفت توپ را پاس داد

همزمان با این شرایط وزیر نفت که تحت فشار افکار عمومی درخصوص شرایط عرضه نفت خام در بورس انرژی قرار داشت، در برنامه تلویزیونی گفت که این معاملات متوقف نشده بلکه این وزارتخانه در تلاش است بازوهای بارگیری را به جز پالایشگاه های تبریز در چند پالایشگاه دیگر فراهم بیاورد. او حتی اعلام کرد که وزارت نفت حاضر است تخفیف در قیمت نفت خام را به پالایشگاه های کوچک هم بدهد به شرطی که مطمئن باشد آنها نفت خام را تبدیل به فرآورده کرده و به بازارهای جهانی صادر می کنند، جالب این که خود وزیر نفت هم به خوبی آگاه است که تنها خریدارانی اجازه حضور در بورس انرژی و خرید نفت را دارند که صلاحیتشان از سوی وزارت نفت تأیید و به این بازار معرفی شوند. به عبارت دیگر ظاهرا وزارت نفت حتی به چند پالایشگاه کوچک که خود صلاحیت شان را تأیید کرده اعتماد ندارد و ظاهرا قرار است تاوان این بی اعتمادی را بورس انرژی بپردازد.

3 قربانی نفت

در نهایت این که شواهد نشان می دهد، عرضه نفت خام و ایجاد یک بورس حتی نیمه مستقل نفت در ایران آن هم درحد نیم بند و بدون توجه به هدف اولیه یعنی تبدیل شدن به مرجع جهانی قیمت گذاری در حد رویا باقی خواهد ماند، آن هم در سومین بخت آزمایی در سومین بازار. از تمام آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت، مادامی که بازار نفت در ایران انحصاری است و تنها یک عرضه کننده در آن حضور دارد و چند خریدار محدود هم ناچار به پذیرفتن شرایط فروشنده هستند، اصولا تشکیل بازار فاقد اعتبار است، از سوی دیگر باید پذیرفت تا زمانی که وزارت نفت تمایلی برای فروش شفاف در بازاری رقابتی ندارد، انتقال نفت از بازاری به بازار دیگر هیچ دردی را دوا نخواهد کرد، چه این بازار بورس کالا باشد یا بورس انرژی یا حتی بورس مستقل نفتی.

مازاد تولید نفت نداریم که سهم بورس شود

عرضه نفت خام در بازار سرمایه به سرانجام نمی رسد، خواه این بازار بورس انرژی باشد خواه بورس کالا ؛ به نظر می رسد هم دلیل این امر در وهله اول بی میلی وزارت نفت است. درخصوص این عدم موفقیت آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی به «شهروند» گفت: واقعیت این است که وزارت نفت به طور مشهود هیچ رغبتی به عرضه نفت در بورس ندارد برای این تصمیم هم انگیزه های متفاوتی وجود دارد ازجمله این که وزارت نفت مایل به ریسک روی منافع خود نیست.

او ادامه داد: به طور واضح وزارت نفت معتقد است که وقتی می تواند نفت را به هر مشتری به هر قیمت توافقی بفروشد چرا آن را باید درقالب بورس به فروش برساند. بغزیان افزود: در بازار نفت، مهم ترین شاخص تداوم عرضه است درحالی که با وجود تحریم و کاهش شدید تولید نفت، تضمینی در این خصوص وجود ندارد، به عبارت دیگر اگر نفت مازادی وجود داشته باشد خود وزارت نفت قطعا بازار فروش خارجی آن را در اختیار دارد. به گفته این کارشناس اقتصادی، در دیگر بازارهای معتبر جهانی، عرضه متکی به یک عرضه کننده نیست و کمبودی از این نظر هم بازار را تهدید نمی کند. او خاطرنشان کرد: از سوی دیگر امکان استفاده از نفت دیگر کشورها هم در این بازار وجود ندارد یعنی این بازار نه تنها بازاری جهانی نیست بلکه بازاری منطقه ای هم به شمار نمی رود و اگر فروشنده ای هم در منطقه وجود داشته باشد برای فروش به سراغ بورس دوبی می رود.

بغزیان البته بر این باور است که در صورت شکل گرفتن فروش نفت در بورس امکان عدم تسهیم عادلانه بین پالایشگاه ها وجود دارد یعنی با توجه به عرضه محدود توازنی که درحال حاضر بین پالایشگاه ها در دریافت نفت خام به وجود آمده از بین می رود و بعضی از پالایشگاه ها ناچار به تولید کمتر از ظرفیت می شوند و پالایشگاه های جدید هم برای آغاز فعالیت با نگرانی به عنوان نبود نفت کافی روبه رو می شوند در نتیجه وزارت نفت فعلا ترجیح می دهد تا اطلاع ثانوی نبض بازار و شاهراه تقسیم نفت را در اختیار خود نگه دارد.

منبع: روزنامه شهروند