سوزانده شدن بیش‌از ۳۵ میلیارد دلار ثروت ایرانیان

گروه انرژی: فلرينگ به سوزاندن گاز و مايعات زائدی گفته می‌شود كه به صورت كنترل شده در چاه‌های نفت، پالايشگاه‌ها، پتروشيمی‌ها و كارخانجات مواد شيميايی، توليد می‌شوند. تمايز مشعل‌سوزی ايمن و غير مداوم از فلرينگ معمول برای كاهش حجم كلی مشعل‌سوزی گاز بسيار مهم است، زيرا در سطح جهانی، بخش بزرگی از مشعل‌سوزی‌ها به صورت معمول و به دليل شرايط و انتخاب‌های اقتصادی و نه به دلايل ايمني رخ می‌دهد. محدوديت‌های دسترسی به بازار، محدوديت‌های زيرساختی، محدوديت‌های حجم گاز، محدوديت‌های سرمايه‌گذاری، عوامل محدودكننده دولتی و شرايط عملياتی از دلايل اصلی فلرينگ در جهان است.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از نفت ما، طبق گزارش‌های GGFR مارس 2023، در سال 2022 حجم فلرينگ جهانی 139 ميليارد متر مكعب بوده‌ است كه اين مقدار فلرينگ نسبت به سال 2021، حدود 3 درصد كاهش داشته‌است. كشورهای روسيه، عراق و ايران به ترتيب با 25.41 و 17.8 و 17.38 ميليارد مترمكعب بيشترين ميزان فلرينگ را در دو سال2021 و 2022 داشته­ اند.  
سهم ایران از کل حجم فلرینگ جهان، 12.5درصد است. تنها ايالات متحده توانسته شدت فلرينگ را كاهش دهد. 
در سال 2022، بالغ 257 ميليارد مترمكعب گاز در ايران توليد شد كه حدود 17.5 ميليارد مترمكعب از طريق فلرينگ هدر رفته‌است. به عبارتی میزان فلرینگ ایران در سال 2022 تقریبا برابر با صادرات گازش در این سال بوده است. ایران ۱۸.۹ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال 2022 به عراق،‌ ترکیه و جمهوری آذربایجان به ارزش بیش از 5 میلیارد دلار صادر کرده بود.
ايران، گاز طبيعی ناشی از چاههای نفتی را به خاطر نبود سرمايه‌گذاری و فناوری می‌سوزاند. فلرينگ گازی كشور مورد انتقاد مقام معظم رهبری قرار گرفته‌ است به گونه‌ای كه ايشان در جريان بازديد از پارس جنوبی با اشاره به فلرهای روشن در اين منطقه از مسوولان وزارت نفت درخواست كردند كه اين مشعل‌ها هرچه زودتر خاموش شود تا هم آلودگی زيست‌محيطی ايجاد نكند و هم بتوان از اين گاز كه سوزانده می‌شود، استفاده بهينه كرد.
فلرينگ گازها در ایران بین سال­های 2012 تا 2021 میزان 6.3 میلیارد مترمکعب افزایش یافته‌است که بيشترين ميزان افزایش در بین کشورهای جهان در این بازه زماني است. صنعت نفت و گاز ايران بر مبنای اسناد جهانی، متعهد شده‌ است تا سال 2030 انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را به‌صورت غيرمشروط 4 درصد و به‌صورت مشروط 8 درصد كاهش دهد. عدم انجام اين تعهدات، جريمه‌های فراوانی بر اساس پيمان‌های بين‌المللی آب و هوايی در بر خواهد داشت.
 آسیب شناسی فلرينگ در ايران
در يك دهه گذشته ميزان فلرينگ در ايران وابسته به توليد نفت، متفاوت بوده‌است، به گونه‌ای که با اعمال تحريم‌ها و كاهش فروش نفت، حجم فلرينگ نيز كاهش مي‌يافت. در سال 2021، حجم فلرينگ 17.38 ميليارد مترمكعب (معادل 48 ميليون مترمكعب در روز)، و در سال 2022 نيز اين مقدار ثابت بوده و تغيير محسوسي نداشته‌است. شايان ذكر است كه بيشتر فلرينگ كشور حدود 42 ميليون مترمكعب روزانه در قالب گازهای همراه نفت و گازهاي ميادين مستقر گازي در شركت ملی نفت مي‌باشد و حدود 6 ميليون مترمكعب روزانه در پالايشگاه‌های پارس جنوبی و مابقی در پالايشگاه‌های نفت خام سوزانده می‌شود.
عمده مشعل‌سوزی در بین شرکت‌های تابعه وزارت نفت مربوط به شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز ایران بوده است. در سال ۱۴۰۰ حجم گازهای سوزانده شده، شرکت ملی نفت حدود ۴۱.۷ میلیون مترمکعب در روز (معادل ۱۵.۲۲ میلیارد مترمکعب سالیانه) و شرکت ملی گاز معادل ۸.۸ میلیون مترمکعب (معادل ۳.۲۱۷ میلیارد مترمکعب سالیانه) گزارش شده است. در سال‌های اخیر میزان مشعل سوزی در دریا با یک روند به نسبت ثابت رو به کاهش بوده در حالیکه در بخش خشکی با نوسان بالایی همراه است.
 عمده اين گازها، گازهای همراه نفت هستند كه به دليل داشتن تركيبات سنگين‌تر مانند اتان، پروپان و بوتان و برخی تركيبات سنگين‌تر، دارای ارزش اقتصادی بوده و می‌توان از آنها در صنايع پايين دستی نفت استفاده كرد. به عبارت بهتر، بخش قابل توجه گازهای ارسالی به فلرها، ترکیباتی مانند: گاز طبیعی، اتیلن، پروپیلن، برشهای چهارکربنه و هیدروژن بوده که از لحاظ اقتصادی بسیار با ارزش می باشند. می توان به کمک طراحی یک سیستم خاص جمع آوری و بازیافت گاز، میزان فلرینگ یک واحد صنعتی نظیر یک سکو یا پالاشگاه را به طور چشمگیری کاهش داده و از این طریق گازهایی که تاکنون سوزانده می شدند را جمع آوری و سپس به عنوان خوراک واحدهای فرآیندی و سوخت گازی برای سیستمهای موجود در واحد و یا واحد تولید قدرت برای تولید برق مصرفی سیستم تبدیل نمود. ملاحظات اقتصادی یکی از مهم‌ترین دلایل برای جمع آوری گازهای همراه نفت و گازهاي مستقل محسوب می شود. برای مهار و بهره‌برداری از فلرينگ، راهكارهايی همچون توليد، سوخت، برق و خوراک وجود دارد.
استفاده از فلرينگ گازی به‌عنوان خوراک ورودی، سود قابل توجهی را نصيب سرمايه‌گذاران نموده و نرخ بازگشت سرمايه مطلوبی دارد.
 عدم‌النفع فلرینگ
در بررسي اهمیت ملاحظات اقتصادي، عدم‌النفع ناشی از سوزاندن گازهای مشعل، در صورتي‌كه سناريو صادرات براي ارزش‌گذاري گاز مشعل در نظر گرفته‌شود، به ازاي سوزاندن روزانه حدود 50 ميليون متر مكعب گاز مشعل، سالانه 5.3 ميليارد دلار گاز هدر می رود. 
 خسارت زيست محیطي فلرینگ
فلرينگ صنعت نفت و گاز، علاوه بر هدررفت و خسارت اقتصادی، پيامدهای زيست محيطی هم دربردارد. در اثر سوزانده شدن هر مترمكعب از گاز مشعل، حدود 2.3 كيلوگرم انتشارات معادل دي اكسيد كربن توليد مي‌شود. 
با توجه به اهميت صيانت از محيط زيست و رضايت‌مندی ذينفعان، خصوصا جوامع محلی همجوار با تاسيسات منطقه ويژه اقتصادی انرژی پارس، "سند راهبردی بهبود كيفيت هوای منطقه ويژه اقتصادی انرژی پارس" مشتمل بر اهداف، راهبردها، طرح‌ها و برنامه‌های اصلاحی با درنظر گرفتن اولويت‌های اصلی منطقه تدوين شده كه بهبود كيفيت هوا تا سال 1410 و دستيابی به هوای پاک در چشم انداز آن ترسيم شده‌است. در اين ميان يكی از راهبردهای اين سند، تعيين جرايم آلايندگی متناسب با ميزان انحراف از استانداردهای انتشار است به گونه‌ای كه دولت در بودجه سنواتی از  سال 1402 به ازای هر مترمكعب فلرينگ گاز، مبلغ 500 تومان جريمه تعيين كرده‌ كه با توجه به 48  ميليون متر مكعب فلرينگ روزانه، اين مبلغ بالغ بر  200 ميليون دلار در سال مي‌شود.
لازم به ذكر است در صورت متعهد بودن ايران به توافق پاريس و پرداخت ماليات كربن، خسارت ناشي از انتشار آلاينده­ هاي محيط زيستي در اثر سوزاندن گازهاي مشعل در سال 2022، معادل 400 ميليون دلار بوده‌است.
وزير نفت و مديرعامل شركت ملی نفت ايران اعلام كرده اند كه قرارداد جمع‌آوری گازهای مشعل امضا شده‌است. عليرغم آنكه در برنامه‌های توسعه كشور همواره جمع‌آوری گازهای همراه به‌عنوان يک سرفصل در توسعه و قوانين بودجه آمده، اما هيچ‌گاه محقق نشد‌ه است. به عنوان مثال در بند 48 برنامه ششم توسعه هدف‌گذاری برای جمع‌آوری 90 درصد گازهای همراه نفت و جلوگيری از سوزاندن آنها انجام شده، اما اين برنامه تاكنون حدود 10 درصد محقق شده‌است.
بزرگترين مجموعه پالايشگاهی كشور كه در عسلويه قرار دارد هنوز نتوانسته راهكاری مناسب و عملياتی در جهت كاهش آلودگی پيش بگيرد. مضافاً طرح آماک )جمع‌آوری گازهای همراه( به صورت كامل به اجرای در نيامده‌ است. از طرف ديگر با توجه به مشكلات مالی وزارت نفت در تامين منابع مالی لازم برای اجرای پروژه های NGL و همچنين توانايی و تمايل بخش خصوصی برای جمع‌آوری گازهای همراه با استفاده از روش‌های كم‌هزينه و سريعی مانند توليد برق، راهكار درستی جهت استفاده حداكثری از اين گازها در ميان‌مدت است.
درحالی‌كه پالايشگاه‌های گازی دنيا به فناوری توليد بدون مشعل دست يافته‌اند، وزارت نفت عملاً در توسعه و نصب تجهيزات مورد نياز برای جمع‌آوری گازهای به هم پيوسته و توليد شده از ميادين نفتی در دو دهه گذشته ناكام مانده‌است.
در واقع فلرزدايی نيازمند دو اقدام اساسی و بنيادينی است كه بايستی پيگيری و دنبال می‌شد. ابتدا فناوری و چگونگی استفاده از گاز خروجی فلرها و دوم سرمايه‌گذاری عظيمی كه بايد برای بهره‌برداری از اين گاز قابل بازيافت به كار گرفته می‌شد.
پتروشيمی‌ها به عنوان داوطلبين بازيافت اين گاز هدر رفته هستند. اين شركت‌ها و مجتمع‌ های عظيم توليدی كشور كه از محصول گاز برای توليد و ارزش افزوده محصولات فعاليت می‌كنند حاضر به سرمايه‌گذاری در اين حوزه شده‌اند تا علاوه بر حفظ محيط زيست به گاز مورد نياز خود با شرايط اقتصادی بهتری دست پيدا كنند. مجتمع‌های پتروشيمی از حداقل‌ترين‌ها برای كشور حداكثرترين‌ها را خلق می‌كنند و استحصال از گاز فلرها از اين دسته اقدامات است. با توجه به ارزش بالای اقتصادی گازهای مشعل و منافع غيرمستقيمی كه از جمع‌آوری آنها حاصل می‌شود، كشورهای مختلف جهان در اين حوزه سرمايه‌گذاری‌های زيادی انجام داده و توانسته‌اند تا حدود زيادی از حجم گازهای مشعل خود بكاهند. كشورهای حاشيه خليج فارس مانند امارات، كويت و عربستان  سعودی از جمله اين كشورها هستند كه به‌واسطه سرمايه‌گذاری‌های زياد در اين زمينه، بخش زيادی از سكوهای مشعل خود را در ميادين نفتی خاموش كرده‌اند. هم‌اكنون عربستان سعودی با جداسازی و فرآوری گازهای همراه با نفت، به‌صورت روزانه در حدود 240 ميليون مترمكعب گاز به‌عنوان خوراک به شركت‌های پتروشيمی می‌فروشد كه اين موضوع می تواند برای كشور ما اگر بيش از پيش تقويت شود در شرايط كمبود گاز مجتمع‌های پتروشيمی به‌ويژه در ماه‌های سرد سال استفاده شود.
 پروژه‌های بهره برداری از فلرینگ موانع و چالشهایی در حوزه های اقتصادی و مالی و فناوری دارد که هر یک راهکارهای مختص خود را می طلبد.
مقایسه حجم مشعل‌سوزی با گاز مصرفی صنایع عمده کشور نیز بزرگی هدررفت این نعمت خدادادی را هرچه بیشتر نمایان می‌سازد، به‌گونه‌ای که میزان فلرینگ کشور از گاز مصرفی همه صنایع عمده کشور (به جز پتروشیمی) بیشتر است.
با اجرای پروژه های FGR"  Flare Gas" Recovery در منطقه ویژه انرژی پارس جنوبی در عسلویه،‌ 90 درصد میزان فلرینگ پالایشگاه کاهش خواهد یافت. به‌منظور به نتيجه رساندن طرح جلوگيری از سوزاندن گازهای همراه نفت و جمع‌آوری آن می‌توان از Skid Mounted استفاده كرد كه راهكاری بين‌المللی است. ويژگی اين تجهيزات ساخت و حمل سريع و نصب و راه‌اندازی راحت آنهاست. برای مثال، يک واحد فرآورشی با ظرفيت 100 ميليون فوت‌مكعب در روز را می‌توان در مدت 15 ماه ساخت و در كمتر از سه ماه نصب و راه‌اندازی كرد، در صورتی كه ساخت واحدهای كارخانه گاز و گاز مايع )ان جی ال(در ايران گاهی بيش از 10 سال به طول می‌انجامد. تجهيزات فرآورشی سيار Skid Mounted ، قابليت شيرين‌سازی و جداسازی ميعانات گازی را دارد و به‌طور دقيق عين يک واحد گاز مايع كارايی دارد و از اساس در شرايط حاضر بهترين روش برای افزايش توليد در ايران است.
در حالیکه مجتمع گاز پارس جنوبی اعلام کرده با انجام پروژه های کوتاه مدت میزان فلرینگ‌ مجموع پالایشگاه های دوازده گانه از ۸.۷۲ میلیون استاندارد مترمکعب در روز سال ۱۴۰۱ به ۵.۲۹ میلیون استاندارد مترمکعب در روز تا پایان تابستان ۱۴۰۳ کاهش (کاهش ۳۹.۳ درصدی) خواهد یافت و 350 میلیون یورو ارزش اقتصادی ایجاد خواهد کرد،‌ ولی واقعیت چیز دیگری می گوید و تا رسیدن به استاندارد 2 میلیون مترمکعب در روز هنوز راه زیادی داریم. 
در پایان باید تاکید کرد که سوء مدیریت و ترک فعل در بهره برداری از فلرینگ باعث عدم النفع دست کم 5 میلیارد دلاری و 35 میلیارد دلاری در دهه گذشته شده است. در حالیکه قطر از فلرها برای تولید خوراک پتروشیمی، سوخت، تولید LNG و CNG و برق و خیلی موارد دیگر استفاده می کند و یا عراق قرارداد تولید برق از فلر با زیمنس انرژی امضا کرده است،‌ ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم.