سرعت صدا و سیما در مسیر انحرافی

بولتن نیوز : صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران که بنا بر رسالات تعیین شده از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی وظایف سنگینی را بر عهده دارد، این روزها با دستور کار قرار دادن «تولید انبوه» در رسانه ملی سعی دارد تا به رقابت با شبکه های ماهواره ای بپردازد که طی چند سال گذشته توانستند میان خانواده هایی از طبقه متوسط موقعیت مناسبی را برای خود بیابند.

متاسفانه این تولید انبوه بسیاری از ناظران را به یاد کالاهای چینی و سینمای بالیود می اندازد که تنها به لحاظ آمار دارای رشدی مناسب و به لحاظ تیزرهای تبلیغاتی و ظاهر نیز بسیار زیبا و جذاب می نمایاند.
برنامه های نوروزی سال 91 و رشد شدید تولیدات تلوزیونی به قیمت قربانی نمودن کیفیت و محتوا، نمونه بارز نتایج سیاست تولید انبوه در صدا و سیما بود که وضوح آن زحمت توضیح و تبیین را از تحلیل گران سلب مینماید.
اما چه کنیم که اینبار خنداندن مردم برای مسئولان رسانه ملی -که همان «حاجی مهندس» های جمهوری اسلامی هستند که زمینه مطالعاتی و دانشگاهی آنها همه چیز به جز رسانه و فرهنگ بوده است- بسیار گران تمام شد تا آنجا که در برابر تمسخر ارزش های دینی و متدینین نیز مسامحه نمودند و گران تر از آن ادامه خط تمسخر ارزش های مذهبی در رسانه ملی پس از ایام نوروز و آغاز نمایش مجموعه طنز «مسیر انحرافی» در ایام فاطمیه است!

به همین مناسبت نگاهی کوتاه به سیر مجموعه های طنز در صدا و سیما طی دو دهه گذشته خواهیم داشت تا رکود صدا و سیما و عدم توانایی آن جهت برآوردن نیازهای بجا و مناسب مجددا ثابت شود.

مفهوم واقعی طنز

طنز يکي از فروع ادبيات انتقادي و اجتماعي است که در ادبيات کهن فارسي، به عنوان نوع ادبي مستقل شناخته نشده و حدود مشخصي با ديگر مضامين انتقادي و خنده آميز چون هجو و هزل و مطايبه نداشته است  و از واژه طنز ، اغلب معني لغوي آن يعني مسخره کردن و طعنه زدن مد نظر شاعران و نويسندگان بوده است ولي معني امروزي آن ، که جنبه انتقاد غير مستقيم اجتماعي با چاشني خنده ، که بعد تعليمي و اصلاح طلبي و آموزندگي آن مراد است از واژه satire اروپايي اخذ شده است که در حقيقت اعتراضي است بر مشکلات و نابساماني ها و بي رسمي ها که در يک جامعه وجود دارد و گويي جامعه و مسئولان امر نمي خواهند اين اعتراض ها را مستقيم و بي پرده بشنوند و گاه وجدان بيدار و ضمير آگاه شاعران و نويسندگان با بزرگ نمايي و نمايان تر جلوه دادن جهات زشت و منفي و معايب و نواقص پديده ها و روابط حاکم در حيات اجتماعي ، در صدد تذکّر ، اصلاح و رفع آنها بر مي آيند که اوج آن را در آثار شاعران و نويسندگان دوره مشروطيت مي توان مشاهده کرد .

ارسطو در تعریف کمدی می گوید: كمدي استهزاي زشتي هاست.
ادبیات طنز پس از ورود به ادبیات معاصر به مدیوم سینما وارد شد و ژانر «کمیک» یا «کمدی» را به خود اختصاص داد.
جالب این جاست آن طور كه از لابه لاي  اوراق تاريخ سينما برمي آيد، سینمای ایران با يك فيلم كمدي - فانتزي به نام آبي و رابي ساخته ي آوانس وگانيانس شروع شد؛ حاجي آقا آكتور سينما فيلم دوم اين فيلمساز و به عنوان دومين فيلم تاريخ سينماي ايران هم يك فيلم كمدي است، بنابراين نتيجه مي گيريم كه سينماي ايران با كمدي آغاز شده است.

طنز در صدا و سیمای پس از انقلاب

پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل نامساعد بودن شرایط اجتماعی و قرار گرفتن کشور در وضعیت جنگی، به ژانر کمدی و طنز پردازی پرداخت فراوانی نشد و برنامه رادیویی«صبح جمعه با شما» بیشترین برنامه طنز صدا و سیما را به خود اختصاص می داد و مجموعه های تلویزیونی چون:بازم مدرسم دیر شد، دانا و هوشیار، دايي عباس و آقاي نيكي،عبدلي و اوستا و... برنامه های طنز سیما را تشکیل می داد که جوانان دیروز به خوبی از آن یاد می کنند.

نگاه جدی به طنز از آغاز دهه 70 در صدا و سیما

با پایان یافتن سال های جنگ تحمیلی و قرار گرفتن کشور در مسیر توسعه و رشد زنگی شهری، نیازهای مخاطبان به شدت تغییر یافت و به تحول در برنامه های طنز منجر گردید.

اوايل دهه 70 در كشور ما نگاه جدي و جديدي نسبت به مقوله طنز در تلويزيون به وجود آمد و تهيه‌كنندگان از زاويه جديدي درصدد ساخت مجموعه‌هاي تلويزيوني برآمدند. مجموعه متفاوتي به نام «جنگ 77» روي آنتن رفت كه راه را براي تداوم طنزهاي آيتمي در سيما هموار كرد. بينندگان خسته از كليشه‌هاي تكراري تلويزيون، به ناگاه با گونه‌ جديد، خلاقانه و كاملا متفاوت طنز با چهره‌هايي مانند مهران مديري، رضا عطاران، نصراله رادش و غلامرضا نيكخواه، علي كاردان و... روبه رو شدند كه حرف‌هاي تازه‌اي براي ارائه داشتند.

مجموعه های طنز نوروز72، کلاه قرمزی و پسرخاله،مجموعه هايي چون پرواز57، ساعت خوش و... از نمونه های موفق تولیدات صدا و سیما در این دهه به حساب می آیند.

آغاز دهه 80 و موفقیت مجدد کمدین ها در صدا و سیما

كم كم زمان گذشت و ديگر ساخت طنز‌هاي آيتمي از رونق افتاد و تب طنز‌هاي سريالي كميك رواج يافت. ساخت سريال‌ها يا مجموعه برنامه‌هايي كه در این دهه ساخته شد، بسياري از بينندگان را پاي اين برنامه‌ها نشاند و خاطره آن سال‌ها تا مدت‌ها در اذهان ماند. بعد از آن نيز مجموعه‌هاي تلويزيوني ديگري با رويكرد طنز و كمدي در شبكه‌هاي مختلف سيما توليد شد.

كمدين‌هاي با استعدادي در تلويزيون مطرح شدند كه توانستند تيپ و شخصيت جديدي خلق كنند. آنها توانستند براي خود شخصيت طنزي مستقل بسازند كه تا به حال در تلويزيون ديده نشده بود. تهيه‌كنندگان نيز به كمك توليد سريال‌هايي كمدي موقعيت‌هاي طنز را بر اساس اين شخصيت‌ها به وجود آوردند و نتيجه آن سريال‌هايي بود كه جاي خود را در ميان بينندگان باز كرد.

سریال های طنز موفقی چون: ببخشيد شما؟!، پلاك14، زیر آسمان شهر، پاورچین و... از جمله تولیدات موفق صدا و سیما در این دهه بود که بخش عمده آن را مهران مدیری به عهده داشت.

آغاز دهه 90، آغاز رکود طنز در صدا و سیما

صدا و سیمایی که طی دهه 80 توانسته بود رضایت نسبی مخاطبان را در برنامه های طنز به خود اختصاص دهد، در پایان این دهه با رکود جدی در این ژانر مواجه گردید و دهه نود را با انبوه ناکامی در این عرصه آغاز نمود.
در اواخر سال 90، مجموعه تلوزیونی «خانه اجاره ای» با فیلم نامه و کارگردانی بسیار ضعیف، نارضایتی مخاطبین را به همراه داشت و نوروز 91 نیز صدا و سیما به جز تولید برنامه کلاه قرمزی و پسرخاله، تمام تلاش خود را برای نخنداندن مردم به خرج داد و نتیجه نظرسنجی ها نیز گواهی بر آن است.

اما اتفاقی که اینبار در رسانه ملی افتاد تفاوتی عمده با سال های پیش از این داشت و آن ورود هزل گویی و هجوگویی به عرصه مذهب بود.
این پروژه به طور جدی در سریال «چک برگشتی» در نوروز 91 کلید خورد و محتوای «مسیر انحرافی» در ایام فاطمیه! نیز همان خط را اینبار با جدیت بیشتری پیگیری کرد.

یکی از دستمایه های اصلی هزل گویی در این مجموعه تلویزیونی جدید، مامور حراست و تکه کلام های ارزشی او از یک سو، و تمسخر ارزش های مذهبی یک پدر در سال های زندگی خویش، سوی دیگر آن را تشکیل می دهد.
تمسخر ارزش های دینی در سینمای شکست خورده ایران که به تعبیر شهید آوینی اگر عصای حمایت دولتی و سوبسید را از زیر دست او بگیری زمین می خورد، پس از سال های اصلاحات به شدت رواج یافت و طی سال های اخیر به اوج خود رسید اما تحمل این آفت جدی در رسانه ملی غیرممکن است.

البته ورود طنز به عرصه مذهب در سینمای ایران به طور مطلق امر مذمومی نیست و در سال های پیش از این نیز به خوبی تجربه شده است و طنز فاخری چون «لیلی با من است» نمونه کامل آن می باشد که بدون به تمسخر گرفتن ارزش های مذهبی، با به کار گرفتن کاراکترهای مذهبی توانست توفیق فراوانی کسب کند.
متاسفانه صدا و سیما طی چند سال های گذشته دقیقا برخلاف میل نیروهای مذهبی در بعضی از موارد عمل عمل کرد است و شاهد آن بودیم که بلا فاصله پس از اعتراض بدنه مذهبی به محتوای سریال هایی چون ساختمان پزشکان، مسئولان صدا و سیما به جای پاسخ به بدنه مذهبی جامعه، سیاست خفه کردن صدای منتقد را در پیش گرفته و با گل و سکه و شیرینی به استقبال سازندگان همان مجموعه ها رفتند

.
لازم می رسد مسئولان رسانه ملی با تدابیر خود هر چه سریعتر شیوع این روش نامشروع و خط به تمسخر گرفتن ارزش های مذهبی و مذهبیون را پایان دهند تا در سال های آینده شاهد وضع اسفناک امروز سینمای ایران نباشیم.

سپهر حجازی*