«قهرمان»؛ بیانیه سیاسی اصغر فرهادی علیه جمهوری اسلامی

گروه فرهنگی - سید محسن عبدالهی: جدیدترین ساخته اصغر فرهادی را شاید بتوان به جرأت ضعیف ترین اثر در کارنامه کاری این کارگردان توصیف کرد. البته شاید از برخی منتقدان تعریف و تمجیدهایی نسبت به فیلم جدید کارگردان اسکاری ایران به چشم بخورد اما حقیقت این است که از نظر بنده اتفاقا فیلم کاملا در نقطه مقابل آن تعریف کردن ها قرار دارد وهیچ منتقد منصفی حاضر به دفاع از چنین فیلمی نخواهد بود. دلایل متعددی هم برای چنین ادعایی وجود دارد که در ادامه حتما درباره آن ها صحبت خواهم کرد.

به گزارش بولتن نیوز، به صورت معمول و با بررسی سایر آثار فرهادی این نکته اثبات می شود که وی نویسنده ای چیره دست است و معمولا فیلمنامه آثارش از کارگردانی او جلوتر هستند. مسأله ای که همواره به عنوان نقطه قوت فرهادی شناخته می شد و موجب می گشت که شما با هر دیدگاهی کارهای او را تا انتها تماشا کنید. اما حکایت «قهرمان»، چیز دیگری است. نماینده امسال ایران در اسکار چنان ریتم کند، خسته کننده و کش دار و قابل حدس زدنی دارد که مخاطب احساس می کند اگر در سالن سینما مشغول کارهای دیگری مانند چک کردن اخبار و پیام های خود بشود، چیزی را از دست نخواهد داد.

صحنه های زائد آن قدر در فیلم قرار داده شده اند که این تصور به آدم دست می دهد که گویا در قرارداد تولید بر سر زمان فیلم توافقی صورت گرفته اما بعد از بررسی مجدد به این نکته پی برده اند که فیلم کوتاه تر از زمان مورد توافق است؛ پس تصمیم گرفته اند که بیخود و بی جهت فیلم را کش بدهند. مثال واضحش هم 15 دقیقه ابتدایی فیلم است که نهایتا می توانست در 5 دقیقه به مخاطب ارائه شود. اساسا همین مسأله نشان می دهد که قهرمان به لحاظ داستانی ظرفیت تبدیل شدن به یک اثر بلند سینمایی را نداشته و امکان تولید آن به عنوان یک فیلم کوتاه نیز وجود داشته است. برای درک بهتر لاغر بودن داستان فیلم می توان به این نکته مهم اشاره کرد که اولین چالش جدی که نیاز به توجه مخاطب داشته باشد، بعد از یک ساعت رخ می دهد و تا پیش از آن فقط شاهد رفت و آمد آدم ها و یک سری دیالوگ بوده ایم که چندان نتوانسته اند از ایجاد رخوت در مخاطب جلوگیری کنند.

در بحث فیلمبرداری نیز اینبار دوربین روی دست نه تنها به سوژه ها نزدیک نمی شود بلکه به سیاق کارگردانان ناشی، این قابلیت وجود دارد که با تکان های بی جای خود حواس مخاطب را پرت کند. اما به یک نکته مثبت فیلم که احتمالا تنها چیزی است که می توان از آن رضایت داشت، باید حتما اشاره کرد و آن هم بازی بی نظیر و درخشانی است که امیر جدیدی ارائه کرده. جدیدی با درک درست خود از این شخصیت، جزئیاتی را در بازی خود به کار گرفته است تا مخاطبان بهتر بتوانند با این رحیم همراهی کنند و علت مشکلاتش را درک نمایند. در واقع بیش از اینکه فیلمنامه در شخصیت پردازی سوژه اصلی موفق باشد، جدیدی در ساخت این فرد هنرمندانه عمل کرده است و بازی او از کلیت فیلم بسیار جلوتر قرار می گیرد.

اما همه آن چه تا این جا گفته شد، مربوط می شود به مباحث فنی فیلم. مشکل اصلی قهرمان فرهادی این است که آقای کارگردان محافظه کار که همواره حرف های سیاسی خود را در لایه های انبوهی از اتفاقات ریز و درشت پنهان می کرد، اینبار کاملا رو بازی می کند و چون تسلطی به این کار ندارد و ذاتا محافظه کار است، فیلمش در نهایت تبدیل می شود به اثری همچون فیلم هایی که در کشور اردن و به نام ایران توسط ضدانقلاب ساخته می شود.

فرهادی برای نشان دادن وضع بد ایران چه در قالب داستان و دیالوگ ها و چه در حوزه تصویر چیزی کم نگذاشته است. فیلم پر است از نماهایی که دارای چهارچوب های تنگ هستند و فضاهای خاک گرفته و تصاویری تیره به مخاطب عرضه می کند. در ابتدای فیلم با بنایی عظیم رو به رو هستیم که متعلق به ایران باستان است و از قدرت، بزرگی و شکوه دوران های پیشین حکایت دارد. بلافاصله در نمای بعدی وارد فضاهایی می شویم تیره و تاریک، تنگ و فشرده که همراه است با قاب بندی های به شدت بسته تا نشان داده شود که این دوران و جمهوری اسلامی چه فضایی برای مردم ساخته است.

برای درک بهتر این موضوع به یک نکته خاص اشاره می کنم. در طول تاریخ سینما معمولا از نشان های صوتی و تصویری برای نشان دادن یک موقعیت استفاده شده و چنین مسأله ای مختص به چند فیلم ایرانی نیست و امری است مرسوم. این نشانه در فیلم قهرمان وجود نرده ها و ستون های فلزی به اشکال مختلف در طول فیلم است. از دروازه گاراژ تا شکل خاص پرده های پنجره تا نقاشی روی دیوار و حتی اتاق بار وانت های خیابان و درب گاراژها و بانک! این تاکید بر المان نرده و میله بی ارتباط با همان تنگی فضاها و تیره کردن تصاویر فیلم نیست.

کامل کننده این المان هم دیالوگ های شعاری و دست چندمی است که در فیلم استفاده می شوند. داستان خودکشی یک زندانی به علت خفقان موجود، سوءاستفاده رؤسای زندان از اتفاقات پیش آمده برای رحیم که اتفاقا یکی از زندانیان هم به آن اشاره می کند و در ادامه فیلم هم مشخص می شود که این مسأله حقیقت داشته است. سارینا فرهادی که تنها علت بازیگر شدن و حضورش در این فیلم علی رغم بی استعدادی عجیبش، دختر اصغر فرهادی بودن است نیز در دیالوگ ها و کنش هایی که دارد چنین مساله ای را مود تأکید قرار می دهد که اگر مسئولان زندان و شهر شیراز در حال حمایت از این زندانی هستند، بابت سرپوش گذاشتن بر عملکرد کثیف خودشان است و حتی در قسمتی از فیلم محسن تنابنده به این نکته اشاره می کند که در «تلویزیون اینا» اگر کسی را مطرح می کنند، به علت استفاده از آن فرد است.

یک پرانتز باز کنم که استفاده فرهادی و تنابنده از «تلویزیون اینا» نشان دهنده کمال وقاحت هر دو نفر است زیرا اگر همین رسانه ملی به این دو فضای کار نداده و سفارش پشت سفارش ثبت نکرده بود، حضرات فضایی برای رشد نداشتندو اساسا همین تلویزیون این ها باعث پروار شدن ایشان گشته است.

همین تاکید بر جدا کردن مردم از حکومت و سیاه نمایی از وضعیت شهر و نشان ندادن حتی یک نمای آبرومند از شهری به زیبایی شیراز و لاغر بودن داستان رحیم و آب بستن به فیلم نشانه ای است از اینکه اساسا فرهادی اینبار به دنبال ساخت یک اثر سینمایی نبوده و بیشتر در پی صدور بیانیه ای سیاسی علیه جمهوری اسلامی بوده است. تاکید بر قضاوت و شارلاتان نشان دادن رحیم از یک سو و درستکار نشان دادن تنابنده ای که خود و دخترش مخالف حکومت هستند و سوءاستفاده غیراخلاقی مسئولان زندان از وضعیت، رحیم این گزاره را تقویت می کند که اساسا جمهوری اسلامی زیر بال و پر کسی را نمی گیرد مگر اینکه آن فرد گرفتار باشد و یا کلاه بردار. مضاف بر اینکه اگر هم وعده ای به چنین فردی داده شود، به علت عدم صداقت، به دنبال راهی برای فرار از ایفای تعهداتش می گردد.

در مجموع آخرین ساخته اصغر فرهادی، قهرمان، بیش از اینکه یک فیلم سینمایی با کیفیت باشد، اثری است در سطح و با رویکردهای داستانی و بصری فیلم های تولید شده توسط ضدانقلاب که در بهترین حالت یک بیانیه سیاسی تصویری هستند و چندان بویی از هنر نبرده اند. با چنین پیش فرضی اگر آکادمی اسکار جایزه ای را که مسئولان انتخاب نماینده ایران در اسکار بابت پنجه کشیدن به صورت نظام به فرهادی داده اند را تکمیل بکنند و اسکار بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان را تقدیم فرهادی کنند، اصلا غیر منتظره نیست چون این اثر کاملا با همان چیزهایی که ایشان مدنظر دارند همخوانی دارد و در پازل جنگ رسانه ای بر علیه جمهوی اسلامی قرار می گیرد.