پشت پرده نقش سرویس‌های امنیتی پاکستان در بحران افغانستان

گروه بین‌الملل: پس از گذشت 27 سال از تأسیس جنبش موسوم به طالبان در کشور افغانستان هنوز هم بسیاری از تحلیلگران برجسته جهان و بخش وسیعی از ملت مظلوم افغانستان برآنند که سرویس پرنفوذ امنیتی-نظامی پاکستان موسوم به ISI همسو با برخی سیاستهای جهان غرب و به منظور مقابله با اتحاد جماهیر شوروی و کشور هند در سالهای پایانی جنگ سرد بخش زیادی از تمرکز و توان خود را مصروف پی‌ریزی جنبش طالبان در کشور همسایه خود افغانستان کرد.

خبرنگار بولتن نیوز، با هدف واکاوی صحت و سقم این پیش فرض بر آن شد تا در گفتگویی با  قدرت الله الیکایی کارشناس باتجربه مسائل پاکستان به بررسی علمی و به دور از تعصب این فرضیه سیاسی-امنیتی در خصوص معضل افغانستان بپردازد:

بولتن نیوز: لطفاً برای شروع تاریخچه کوتاهی از سرویس آی اس آی پاکستان ذکر کنید؟

الیکایی: عرض به خدمت شما در مورد تاریخچه سرویس امنیتی پاکستان باید بگویم که این سرویس پس از استقلال پاکستان در سال 1947م و توسط یک افسر انگلیسی پایه‌گذاری شد و کارهای اولیه،برنامه‌ریزی و نیز چارت تشکیلاتی این سرویس توسط این افسر انگلیسی پی‌ریزی شد و بر همین اساس یکی از سرویسهای بسیار خوب است مخصوصاً ISI خب، پاکستان دارای سرویسهای مختلفی مانند IB و MI هست، اما قویترین سرویس آن ISI است که فرمانده ارتش به رئیس این سرویس حکم می‌دهد و نیروهایش را هم معمولاً از افراد نظامی می‌گیرند و بیشترین کارکرد آن در حوزه های خارجی است ولی در حوزه داخلی هم کار می‌کند ولی عمدتاً در حوزه داخلی وظیفه IB هست که کارها را انجام می‌دهد. علی ای حال ISI سرویسی بسیار قوی است که تشکیل شده و در سال 2017م به عنوان قویترین سرویس اطلاعاتی جهان شناخته شد و این سرویس مخصوصاً بعد از این که شوروی افغانستان را اشغال کرد، بیشتر در زمینه مسائل خارجی و داخلی فعال شد و مسئولیتها و امکانات بیشتری هم گرفت و عمده مسائل هم در این سرویس اتفاق می‌افتد در پاکستان یکسری پرونده‌های بسیار مهم در دست این سرویس می‌باشد. به عنوان مثال پرونده ایران، پرونده افغانستان، آمریکا، چین، مسائل هسته‌ای و نیز پرونده هندوستان این پرونده‌ها کلاً در اختیار این سرویس است یعنی تمام تصمیم گیری در این حوزه‌ها در سرویس ISI اتفاق می‌افتد. دیگران فقط مجری سیاستهایی هستند که ISI تنظیم می‌کند لذا می‌شود گفت که کارها و استراتژیهای اصلی پاکستان که شامل این حوزه‌هایی که عرض کردم هست در سرویس ISI برنامه ریزی  و بعضاً هم توسط خود سرویس اجرا می‌شود علی‌ای‌حال سرویس در حال حاضر  بسیار قوی است و در کارهای داخلی و خارجی دارد بسیار قوی و منسجم عمل می‌کند و خیلی از اتفاقات مهمی که در پاکستان  و اطراف پاکستان می‌افتد سرنخ اینها را باید در این سرویس امنیتی جستجو کنیم.

بولتن نیوز: از منظر جناب عالی انتصابات و تغییر جدید می تواند چه تغییر یا تغییراتی در سیاست پاکستان و نهادهای امنیتی این کشور در قبال طالبان ایجاد کند؟

الیکایی: در خصوص انتصابات جدید باید بگویم که البته بعید می‌دانم در حوزه طالبان اتفاق خاصی بیافتد چون که اینها یک برنامه‌ریزی خاصی دارند و وقتی به یک استراتژی خاصی می‌رسند افراد خیلی دخیل نیستند. یعنی رفتن و آمدن افراد در اجرای سیاستها و استراتژی‌ها تأثیر چندانی ندارد. افراد فقط نقش اجرا کننده را دارند. ما این را نمی بینیم که در حوزه نظامی و اطلاعاتی این سرویس افراد خیلی تأثیرگذار باشند بلکه، سیاستها و استراتژی ها مشخص می‌شود و افراد فقط اجرا می‌کنند. چه می‌خواهد آقای فیض احمد و چه می‌خواهد آقای ندیم باشد فرقی نمی‌کند به نظر من در حوزه طالبان هم همین است اوضاع در این خصوص تغییر آنچنانی نخواهد کرد و استراتژی و برنامه‌ای که آنها برای طالبان و افغانستان دارند بر همان اساس اجرا خواهد شد حالا این جا‌به‌جایی‌ها هم یکسری مسائلی داشته  که بعداً اگر لازم شد راجع به آن صحبت می‌کنیم دلایل خاص خودش را داشته که آنها این جا به جایی را انجام دادند ولی در حوزه برخورد با طالبان و برنامه‌هایی که برای افغانستان دارند افراد تأثیرگذار نیستند بلکه مجری هستند.

بولتن نیوز: از منظر شما سفر اخیر سرلشکر باقری به پاکستان می‌تواند چه افق یا افقهایی در بازگشایی یک مسیر برای تعامل با نهادهای نظامی پاکستان و به اصطلاح فعال شدن دیپلماسی نظامی ایران در این عرصه پیش روی ما بگشاید؟

الیکایی: همان طور که می‌بینید سفرهای نظامی ما تقریباً چند سالی است که نسبت به قبل بهتر شده است. آقای باجوا دوبار به ایران سفر داشته و سردار سرلشکر باقری نیز امسال دومین سفرشان را انجام دادند. چند سالی است که این رفت و آمدها شکل گرفته و البته خب، همکاریهای اطلاعاتی هم بین دو کشور وجود دارد. سرویسهای دو کشور با همدیگر کار می‌کنند. قطعاً این نوع سفرها به سود دو کشور است به خاطر این که وقتی مسئولین نظامی در برابر هم می نشینند مسائل، مشکلات و گلایه‌ها را مطرح می‌کنند و برای آن راه‌حلی پیدا می‌کنند و یا به اصطلاح این مسائل برطرف می‌شود در راستای بقیه مسائل نظامی باید عرض کنم که سفر مقامات دو کشور قطعاً تسهیل کننده سایر حوزه‌های روابط بین دو کشور خواهد بود چرا که نقش نظامیان در پاکستان نقشی بسیار پر رنگ و تأثیرگذار است. حتی ما برای گسترش روابط خود در سایر زمینه‌ها مانند زمینه اقتصادی، نظامی  و دیگر حوزه‌ها نیازمند این هستیم که روابطمان با نظامیهای پاکستان روابط خوبی باشد که الان الحمدالله روابطی خوب و رو به جلو داریم و مسئولین دو کشور به ویژه مسئولین نظامی رفت و آمدها و ارتباطات خوبی دارند که این گسترش روابط بین نظامیان قطعاً به گسترش دیگر حوزه های روابط ما با پاکستان خواهد انجامید و لازم است که مسئولین نظامی بیش از پیش این روابط را گسترش دهند چرا که  به نفع دو کشور همسایه خواهد بود.

بولتن نیوز: با توجه به نا آرامی‌های اخیر در افغانستان نقش پاکستان را در این حوزه چگونه ارزیابی می‌کنید؟ لطفاً دلایل خود را ارائه دهید؟

الیکایی: در این خصوص باید خدمتتان عرض کنم که فعلاً نمی‌شود خیلی دقیق روی این قضیه نظر داد چون با توجه به این که پاکستان به دنبال این است که افغانستان را تحت قیمومیت خود درآورد. بالاخره نیاز به سطحی از آرامش را در افغانستان قائل است و به دنبال این است که توسط طالبان سطحی از آرامش در آنجا به وجود بیاید ولی این نکته که این نا‌ آرامی‌ها، انفجارها و عملیاتهای انتحاری کار چه گروهها و چه کسانی است باید گفت. اینها ممکن است کار وهابی‌ها باشد. و یا ممکن است واقعاً کار همان داعش باشد. همان طور که پوتین گفته آمریکایی‌ها داعش را به افغانستان آوردند و شاید واقعاً درصدد این باشند که ما را در مرزهای شرقی‌مان درگیر کنند. و این بهترین مسیر است که از شیعیان شروع کنند. این امکانش هست و ما نباید این را از نظر دور بداریم ولی در مورد این که پاکستان پشت این قضایا هست یا نه فعلاً نمی‌شود به صورت دقیق نظر داد چون که خب، پاکستانیها دمی دانند ما روی شیعیان حساسیم و لذا اگر دست به یک همچین کارهایی بزنند قطعاً این باعث برخورد و نگرانی ما می‌شود و ما روی این قضایا حساسیت داریم و لذا فعلاً نمی‌شود روی این قضایا به صورت دقیق نظر داد که واقعاً پاکستان در این مسائل دست داد یا نه.

بولتن نیوز: با توجه به موارد فوق آینده روابط پاکستان، آی اس آن و طالبان افغانستان را چطور ارزیابی می‌کنید؟

الیکایی: در خصوص آینده من اعتقادم بر این است همان طور که گفته شد طالبان اساساً ساخته و پرداختهISI است. این را قبلاً خود مسئولین پاکستان اعلام کردند ژنرال بابر وزیر کشور دولت خانم بی نظیر بوتو این را قبلاً اعلام کرده بود که ما طالبان را به وجود آوردیم و هزینه‌هایش را عربستان داد. سیاستگذاریهای آن را آمریکا انجام داد و ما هم مجری بودیم این را علناً اعلام کردند و هیچ ابایی هم ندارند. خب، در این سالها هم که ما نگاه می کنیم مرکز طالبان کویته و پیشاور بود قطعاً وقتی آنجا هستندچه کشوری جز پاکستان باید از آنها حمایت کند؟ هزینه های خود را از کجا می آورند؟ جز این که پاکستان آن را تأمین می‌کند مسئولین افغانستان خود آقای کرزی و اشرف غنی بارها و بارها اعلام کردند که پاکستان حامی طالبان است. لذا در این که طالبان دست پرورده ISI پاکستان و قطعاً مجری سیاستهای ISI و پاکستان در افغانستان خواهد بود شکی نیست. البته به نظر برخی طالبان مستقل هستند و خودشان تصمیم گیری می‌کنند که من چنین اعتقادی ندارم. من معتقدم اینها مجری سیاستهای ISI هستند و این طور نیست که ISI طالبان را در آنجا رها کند یا طالبان بتواند خودش را از سیطره ISI خارج بکند قطعاً ISI طوری برنامه ریزی کرده که افسار طالبان در دست خودش باشد ممکن است اینها در بعضی جاها آزادی عملی داشته باشند ولی استراژی و سیاست کلی را قطعاً ISI اجرا می‌کند و این که خب، الان طالبان در سیاستهای اجرایی خود قدری تعدیل ایجاد کرده است و نسبت به قبل اعمالشان فرق می‌کند. اینها قطعاً در ISI بررسی شده و به این جمع بندی رسیده‌اند و طالبان هم دارد اجرا می‌کند یعنی اگر فردا قرار باشد طالبان فردا به قبل بازگردد مطمئن باشید هیچ ابایی ندارد و انجام می‌دهد مگر این که در راستای سیاستهای پاکستان باشد که طالبان فعلاً چنین چیزی را نمی‌خواهد و اعلام کرده. خب طالبان نسبت به قبل فرق کرده و به اصطلاح حقوق بشر و مسائل بین المللی را رعایت می‌کند نظر من بر این است که طالبان غلام حلقه به گوش ISI است و هر چه را که ISI بگوید اجرا خواهد کرد و بعید می دانم در سیاستهای کلی اصلاً از خودش آزادی عمل داشته باشد این اعتقاد من است و پاکستان با توجه به ملاحظاتی که نسبت به افغانستان و حضور هند در این کشور دارد این اجازه را بدهد که طالبان خودمختار عمل کند و بخواهد آن چیزی را که خودش صلاح می‌داند اجرا کند.

بولتن نیوز: با این حساب به طور کلی آیا این گزاره که طالبان در افغانستان با مساعی پاکستان شکل گرفته است چقدر از نظر عینی و علمی درست است؟

الیکایی: در این خصوص مطلب بسیار زیاد است اما همان طور که خدمتتان عرض کردم اصلاً سرمنشاء طالبان حوزه‌های علمیه پاکستان از جمله مدرسه حقانی بوده است و آنها بودند که طالبان را به وجود آوردند و اکثریت نیروهای طالبان در دوره اول کسانی بودند که از این مدارس سربرآوردند. طالبان بعداً از افغانستان هم نیرو گرفتند ولی عمده نیروهای اینها در مدارس مذهبی پاکستان آموزش دیدند به طوری که می‌توان گفت رشد و نمو طالبان از پاکستان آغاز شده است. پاکستان بوده که اینها را پرورش و آموزش داده و به اصطلاح تدارکات اینها را  انجام داده است و کل مسائل اینها دست پاکستان بوده و جایی غیر از پاکستان نبوده است. اصلاً جایی غیر از پاکستان نبوده که طالبان بتواند در آن رشد و نمو داشته باشد مگر می‌شود ما طالبان را خارج از پاکستان ببینیم آیا واقعاً این طور است که پاکستان طالبان را رها کند تا سر خود کاری انجام دهد تا کاری انجام دهد مگر امکان دارد پاکستان برای طالبان در کشور خود این همه هزینه کند و طالبان افغانستان بخواهد به طور خود مختار عمل کند؟! چنین چیزی با سیاستهای پاکستان و ISI اصلاً جور در نمی‌آید آنها جایی هزینه نمی‌کنند که نخواهند برداشت کنند و جایی که هزینه کنند به سود و منعت خود نگاه می‌کنند.