واپسین گزارش ظریف و نکته ظریفی که مغفول ماند!

گروه سیاسی- صابر گل عنبری، کارشناس مسائل بین‌الملل طی یادداشتی نوشت: بیست و دومین و آخرین گزارش وزیر خارجه به مجلس حاوی نکات بسیار مهمی است و توضیحات مبسوطی در 213 صفحه از وضعیت برجام پس از امضای آن تاکنون ارائه کرده است.
به گزارش بولتن نیوز، از مقدمه گزارش پیداست که تا پایان عمر دولت روحانی توافقی در وین حاصل نمی‌شود. در این بخش آمده است که "این مذاکرات در آخرین هفته های کاری دولت دوازدهم به چهارچوب یک توافق محتمل برای رفع تحریم های غیرقانونی ایالات متحده آمریکا نزدیک شده است"، و پس از آن ابراز امیدواری کرده است که در ابتدای دولت سیزدهم "آنچه تاکنون امکان تحقق آن فراهم شده" تکمیل گردد.
بند 11 گزارش تحت عنوان "حزب دموکرات و بازگشت به برجام"، از "موفقیت نسبی" اسرائیل در جلوگیری از "بازگشت سریع" بایدن به برجام می‌گوید و در کنار آن نیز واکنش‌های ایران به ترور دکتر فخری زاده و انفجار نطنز از جمله توقف اجرای پروتکل الحاقی و غنی سازی 60 درصدی و همچنین "تلاش متقابل ایران و آمریکا برای اهرم‌سازی" را از عوامل پیچیده‌تر کردن بازگشت آمریکا به برجام و طولانی‌ شدن آن معرفی کرده است.
در متن گزارش به تفاهمات و توافقات حاصله در شش دور مذاکرات وین اشاره شده و از آمادگی آمریکا برای رفع همه تحریم‌های بخشی، موضوعی و یا شخصی از جمله تحریم‌ها علیه دفتر رهبری و مجموعه‌های وابسته و همچین خروج سپاه پاسداران از لیست سازمان‌های تروریستی "در صورت توافق کامل" در وین خبر می‌دهد.
همچنین تاکید شده است که در صورت حصول توافق در وین، آمریکا اجرای چهار قانون کنگره را متوقف می‌کند:
1ـ قانون مجوز دفاع ملی مصوب سال 2012 (NDAA)
2ـ قانون کاهش تهدید ایران و حقوق بشر سوریه مصوب 2012 (TRA)
3ـ قانون آزادی ایران و مبارزه با اشاعه 2012 (IFCA)
4ـ قانون تحریم‌های ایران (ISA)
قانون تحریم‌های ایسا همان قانون داماتو است که کنگره آمریکا در پایان 2016 با اکثریت قاطع آرا تمدید و باراک اوباما نیز موافققت کرد و همین مساله بحث و جدلی زیادی را در آن زمان در یک سالگی برجام برانگیخت.

البته در متن گزارش هم به این نکته اشاره شده که آمریکا "حاضر به رفع بخشی از تحریمهای خود، شامل «تحریمهای اولیه» که افراد و نهادهای آمریکایی را از مبادلات اقتصادی با ایران منع می‌کند و از سال‌های آغازین انقلاب اسلامی برقرار و به تدریج انباشته شده است، و نیز فهرستی از افراد و نهادهای ایرانی که به بهانه‌های غیرهسته‌ای وضع شده‌اند (مثل به اصطلاح تروریسم، موشکی، حقوق بشر و ...) نمی‌باشد و جمهوری اسلامی ایران نیز اساساً هیچگاه در مورد این موضوعات مذاکره نکرده و نمی‌کند".
در مقابل، گزارش تاکید می‌کند که ایران نیز پس از برداشته شدن این تحریم‌ها و راستی‌آزمایی برای بازگشت به تعهدات برجامی خود آماده است.
اما نکته مغفول مانده در گزارش پاسخ ندادن به این پرسش است که چرا با وجود تحقق تقریبا همه خواسته‌های ایران در رفع تحریم‌ها و حتی توقف اجرای قوانینی چون ایسا ـ همان گونه که به آن تصریح شده ـ توافق حاصل نشده و همه چیز به حصول توافق نهایی در وین گره زده شده است.
گره اصلی همین جاست و باید دید این چه گره یا گره‌هایی است که با وجود آمادگی دو طرف برای برآوردن تقریبا خواسته‌های برجامی طرف مقابل هنوز ناگشوده مانده است؛ داخلی است با خارجی و یا هر دو. از اختلاف نظرها درباره شیوه بازگشت به برجام و راستی‌آزمایی و خودداری آمریکا از دادن تضمین برای عدم خروج مجدد از برجام به عنوان قضایای باقیمانده و حتی موانعی داخلی سخن گفته می‌شود، اما با وجود اهمیت این گره‌ها، به نظرم فرعی بوده و گره اصلی درخواست آمریکا برای گنجاندن تداوم مذاکرات درباره سیاست‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی در توافق احتمالی وین و مخالفت ایران با آن است.
ظریف همچنبن در پایان گرارش در بخش "وآخر دعوانا" سفره دل خود را باز کرده و گلایه‌ها و انتقاداتی غیر مستقیم را مطرح کرده است که منطقی و بجاست.
وی منتقدانه می‌نویسد "اگر به عوض مناقشه و مجادله بر سر اینکه برجام پیروزی قطعی بود و یا شکست کامل ــ که حتماً هیچ یک نبود ــ همگی کوشیده بودیم بیشترین منفعت را از برجام ببریم، چه بسا شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورده بود".
کما این که از روابط نامتوازن با شرق و غرب نیز گلایه می‌کند و گفته است: "اگر در مورد ضرورت کار متوازن با شرق و غرب به یک اجماع ملی رسیده بودیم و از یکسو با خوش خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم و از سوی دیگر از همه امکانات برجام برای ایجاد منافع اساسی اقتصادی برای همه کنشگران - به شمول شعبات خارجی شرکت‌های آمریکایی - بهره برده بودیم، هم دوستانمان سرخورده نمی‌شدند و در دوران سختی رهایمان نمی‌کردند و هم ترامپ برای فشار حداکثری با مانع جدیِ سرمایه دارانِ جهانی - از جمله در داخل آمریکا - مواجه می‌شد".