از اعتراضات خیابانی و نمادین تا «سکند لایف» اعتراضی

گروه اجتماعی: مریم سلیمی، دکترای علوم ارتباطات و پژوهشگر ارتباطی: در سراسر دنیا مردم، اصناف، گروه‌ها، افراد و… به شیوه‌های مختلف به بیان عقاید و نظرات خود اقدام می‌کنند. اعتراضات یکی از روش‌های بیان مخالفت نسبت به یک ایده، عمل، تصمیم، مصوبه و… است که گاه می‌تواند جنبه و ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و… داشته باشد. اعتراضات ممکن است از یک بیانیه فردی تا تظاهرات گسترده اشکالي مختلف به خود گیرد و تلاش شود تا این اِبراز مخالفت به گوش دولت یا تصميم‌سازان و تصميم‌گيران که باید پيام اعتراضات را دریافت کند، رسانده شود.

به گزارش بولتن نیوز، یکی از ابزارهای انتقال صدای معترضان به گوش دولت‌ها، رسانه‌ها هستند. در اعتراضات (اعم از نظام‌مند یا غیر نظام‌مند) ممکن است از نماد و نشانه‌هایی خاص برای نشان‌دار كردن آن استفاده شود. این اتفاق ممکن است با بهره‌مندی از ابزارها و وسایلی خاص، نمادها و نشانه‌هایی مشخص یا رنگ‌های نمادین معین انجام شود.

این نشان‌دار کردن اعتراضات یکی از روش‌های جلب نظر رسانه‌ها برای پوشش این‌گونه اعتراضات است. عموماً اعتراضات از سوژه‌های رسانه‌ها و عکاسان خبری در جهان هستند، حال این اعتراضات به هر میزان عجیب‌ و غریب، متفاوت و توأم با خشونت و دخالت پلیس باشد، احتمال بیشتری برای پوشش خبری خواهد داشت. البته سطح و میزان پوشش خبری اعتراضات یا بایکوت خبری آن‌ها به سیاست‌ها و خط قرمزهای رسانه‌ها در کشورهای مختلف نیز بستگی دارد.

تجربه نشان داده اعتراضات عینی، نشان‌دار و خاص عموماً بیشتر دیده‌شده و به آن توجه می‌شود ولی الزاماً بین خاص بودن، دیده شدن و ترتیب اثر دادن به اعتراض ها از سوی دولت‌ها و… ممکن است ارتباطی مستقیم وجود نداشته باشد.

در این مقال ضمن مرور برخي شیوه‌های اعتراضی در جهان، پیشنهادهایی برای ساماندهی و رسیدگی به این‌گونه اعتراضات در ايران ارائه مي‌شود.

اعتراضات با شیوه‌ای خاص
شاید دیده یا شنیده باشید که در فلان شهر یا کشور، دامداران با ریختن شیر بر کف زمین فرشی سفید بر آن پهن کرده یا کشاورزان با محصولات و صیفی‌جات خود سنگفرش خیابان را سبز کرده‌اند. این‌گونه جلوه‌ها از اعتراض، روشی متفاوت از قالب‌های سنتی همچون دادن شعار و نوشتن پلاکارد و… است تا مجالی برای توجه و جلب نظر رسانه‌ها برای رساندن پیام آن‌ها به گوش تصمیم‌گیرندگان و… بیابند.

شاید بتوان نمونه‌هایي بسیار از آن‌ها را در قالب فردی یا جمعی یافت که برخی به نظر عجیب برسند همچون پوشیدن لباس‌هایی شبیه ربات (در سوئیس)، تغییر نام يك شخص به نشاني تارنماي حمایت از حیوانات (در ویرجینیا)، زندگی بالای جرثقیل به مدت ۲۰۰ روز در اعتراض به اخراج ۴۰۰ نفر از کارکنان شرکت کشتی‌سازی (در کره جنوبی)، رژه فروشندگان دانه پرنده با پوشیدن لباسی شبیه به کبوتران غول‌پیکر (در لندن)، زندگی در یک وان حمام به مدت ۳۰ روز در اعتراض به اسير شدن یک وال، ایستادن ۲۴۵ نفر در آب رودخانه به مدت سه هفته در اعتراض به تصمیم دولت برای رهاسازی آب سدها در پی بالاآمدن آب که زندگی آن‌ها را نابود می‌کرد (در هند)، اعتراض هدفمند و سازمان‌دهی شده صندوق جهانی طبیعت[۱] در ۳۱ مارس هر سال با هدف توجه دهی به حفظ محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی با خاموش کردن چراغ‌ها در ساعت زمین (در کشورهای مختلف جهان)، سوراخ کردن پوست و آویزان شدن از قلاب‌هایی در منطقه خرید شلوغ به نشانه اعتراض به برداشت باله کوسه برای پخت سوپ باله و رها کرد کوسه معلول در آب (در سانفرانسیسکو)، اعتراض به استعمال سیگار با نوشتن برخی شعارها و رفتن بالای ستون یا ساختمانی بلند و… .

اعتراضات با رنگ‌هایی خاص
در اعتراضات ممکن است از رنگ‌هایی مشخص استفاده شود تا به بیان نظر، دیدگاه و عقیده یا حمایت از تفکری خاص اقدام شود؛ همچون استفاده از جلیقه زردرنگ ایمنی در اعتراض به طرح‌های اصلاحی امانوئل مکرون رئیس‌جمهوري وقت فرانسه، سرخ جامگان تایلند (هواداران تاکسین شیناواترا نخست‌وزیر پیشین تایلند که در سال ۲۰۰۶ با یک کودتای نظامی از کار برکنار شد) که طی فعالیت‌هایشان تظاهراتي بی‌شمار را سازمان‌دهی کردند، استفاده از چترهای زرد توسط معترضان هنگ‌کنگی برای دستیابی به آزادی‌های بیشتر و … .

در اشاره به ديگر نمونه رنگی باید گفت: معترضان در فرانسه در اشاره نمادین به خون کسانی که در اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست دادند و نیز در اعتراض به نابسامانی وضعیت شغلی کارمندان بخش درمان و بهداشت به ساختمان وزارت بهداشت رنگ قرمز اسپری کردند.

اعتراضات با زبان بدن یا نمادها و نشانه‌های خاص
در اعتراضات مختلف در جهان، گاه از زبان بدن یا نمادها و نشانه‌هایی خاص نیز بهره گرفته می‌شود. به‌طور مثال گروهی از مردم تایلند در اعتراض به کودتای نظامی در این کشور با بالا گرفتن سه انگشت دست، به کودتا اعتراض کردند. تایلندی‌های معترض، نماد اعتراض خود را از فیلم علمی – تخیلی مبارزه گرسنگی گرفته بودند كه در سال ۲۰۱۲ ساخته‌شده بود. بالا آوردن سه انگشت نشانه سلام در فیلم «مبارزه گرسنگی» بود یا نمونه دیگر، نماد رابعه یا ۴ انگشت بود كه یادآور تجمعات در میدان اربعه بود که از این نماد به نشانه پایداری و وحدت علیه کودتای مصر در سال ۲۰۱۳ استفاده ‌شد.

دیگر نمونه‌ها در اینفوگرافیک زیر قابل‌مشاهده است:

اعتراضات با ابزارها یا فناوری‌های خاص
در حوزه فوق شاید بتوان از اعتراضات با بهره‌گیری از هولوگرافیک نام برد. در توضیح بیشتر باید گفت هزاران نفر بدون حضور فیزیکی در تظاهراتی مقابل ساختمان مجلس اسپانیا در شهر مادرید به منظور اعتراض به یک قانون جدید که به گفته معترضان آزادی‌های مدنی را تهدید ‌کرد، شرکت کردند. این تظاهرکنندگان در آنچه به گفته سازمان دهندگان این حرکت اعتراضی، نخستین اعتراض هولوگرافیک نامیده شده حضور پیدا کردند. سازمان دهندگان این تظاهرات با استفاده از تجهیزات جدید، تصاویر هولوگرافیک معترضان را در مقابل مجلس سفلاي اسپانیا به مدت حدود یک ساعت منعکس کردند. (تصویر شماره ۲)

با این اتفاق و اتفاقات مشابه احتمالی، به نظر می‌رسد در آینده بتوان شاهد اعتراضات مجازی بیشتر در قالب‌های هولوگرافیک، واقعیت‌های مجازی، افزوده، ترکیبی و توسعه‌یافته بود. یا نمونه‌ای دیگر از اعتراضات، حضور در محیط‌هایی مجازی همچون «سکند لایف» (زندگی دوم) است.

لزومِ دادن فضا و فرصت به اعتراضات

واقعیت این است که شرایط کرونایی و فضای خاص تحریم‌هاي ظالمانه آمريكا عليه ملت ايران، مشکلات معیشتی و مالی عديده و بي‌سابقه برای مردم و تولیدکنندگان و… ایجاد کرده است. برآیند این اتفاقات سبب شده افراد، گروه‌ها، اصناف و… بابت فشار و شرایط اقتصادی خاص موجود، به دنبال محل و فضایی برای بیان نظرها، عقاید، تشریح مشکلات و… خود بگردند که گاه اشکالی نمادین به خود می‌گیرد.

با توجه به تغییر دولت و انباشت مطالبات موجود و وجود مشکلات متعدد، به نظر می‌رسد لازم است تا دولت جدید سيزدهم به شيوه‌اي نظام‌مند، فضا و فرصتی به اعتراضات دهد تا ضمن ابراز شدن اين مطالبات، برای رسیدگی به آن‌ها چاره‌ای اندیشیده شود وگرنه ممکن است نادیده گرفتن آن‌ها یا عدم ایجاد مجالی برای طرح، به اعتراضات خیابانی و… منجر شود که ممكن است هزينه‌هايي برای کشور به دنبال داشته باشد.

زندگي دوم (سکند لایف) اعتراضی ایجاد شود
این مجال ممکن است جنبه مجازی بيابد تا در محیط‌هایی مشابه سکند لایف (در قالب نمونه داخلی)، اصناف، گروه‌ها و… بتوانند به بیان مشکلات و اعتراضات خود بپردازند. همچنین سامانه‌ای برای ثبت اعتراضات فردی، گروهی، صنفی و… تعلق یابد و با اختصاص کد پیگیری به سرعت به آن‌ها رسیدگی شود. رسانه‌ها نیز در این شرایط قادر به پیگیری مطالبات مطروحه تا حصول نتیجه شوند.

همچنین بهرهمندی از ظرفیت و قابلیت رسانههای اجتماعی برای ایجاد تالارهای گفت وگو یا تکرار تجارب گفت وگوهایی بی واسطه در کلاب هاوس در دوره انتخابات (با تأکید بر استفاده از رسانه های اجتماعی داخلی مشابه) می تواند در این خصوص راهگشا باشند.

سامانه ملی ثبت پیشنهادها
همچنین پیشنهاد می‌شود با توجه به مشکلات خاص موجود، «سامانه ملی ثبت پیشنهاد» ایجاد شود تا افراد نظرات و پیشنهادهای خود را با دولت سيزدهم طرح کنند. مناسب است كه در همین سامانه جایی برای نقدها، شکایت‌ها و… نیز در نظر گرفته شود. این سامانه و گزارش دهی دولت از روند رسیدگی به اعتراض‌ها، نقدها و… نیز اجرایی کردن پیشنهادهای کاربردی (مورد تأکید عموم) می‌تواند زمینه دلگرمی و اعتماد مردم را نیز فراهم کند. مهم این است که به روش‌های مختلف صدای مردم شنیده شود و این شنیده شدن اولین گام در اعتمادسازي و برقراري پیوند عميق بين ملت با حاكميت و دولت محسوب شود. در غیر این صورت هر روز باید به شیوه‌ها و قالب‌های مختلف شاهد اعتراضات احتمالی و پوشش آن‌ها توسط رسانه‌های معاند باشیم که در تلاش هستند فضای جامعه را ملتهب و دولت را فاقد توان پاسخگویی نشان دهند.

درحالی‌که بناست تا به لطف خدا در سایه تعامل با ملت، «دولت مردمی برای ایران قوی» (شعار رئيس جمهوري منتخب در دوره سیزدهم انتخابات ریاست جمهوری) محقق شود.