یلدا، وقتي كه شب از زمين دل نمي‌كند

جام جم آنلاين: ننه سرما با زنبيل برفي اش كه از راه مي رسد، بانوي آذر با برگ هاي زرد و كودكان رنگ پريده اش وداع مي كند. در آخرين شب حكمراني سلطان فصل ها، زميني ها هم به شب نشيني آسمان دعوت شده اند. لپ هاي گل انداخته هندوانه ها در شوق قاچ شدن، سرخ تر از شب هاي قبل مي شود و درختان نيمه لخت پاييز، از شرم چشم هاي بيدار ماه، لابلاي پيراهن بلند يلدا قايم مي شوند.

مماس با آخرين بوسه پاييز، لب هاي قيطاني غنچه ها، به سرماي طولاني ترين تاريكي سال غنود مي كنند و خزه هاي يخ زده و كز كرده نيمه شب، تازه يادمان مي آورد كه از اين پس بايد به فردا بگوييم؛ "زمستان!"

شب يلدا يا همان شب چله، دير سالياني است كه با فرهنگ اين كهن بوم گره خورده است و چه بسيار پير و جواني كه در فرخنده باد اين شب دير انتها، گرد هم مي آيند و با پسته هاي خندان سفره هاي يلدا، هم نوا مي خندند.

يلدا به معناي تولد است و اگر نيك بنگريم كه فرداي پس از شب يلدا، خورشيد ما رخشان تر از روز هاي قبل مي تابد، دليل اين نام گذاري را بهتر درمي يابيم.

"زايش مهر و خورشيد" همان تجلي يلداست كه تداعي فردايي پرنورتر و جشن تسلط انوار بر ظلمات را يدك مي كشد.

اين جشن ملي، تاريخچه اي بالغ بر هفت هزار سال دارد كه پارسيان كهن در اين شب، ميوه هاي انبار شده را در بزمي مجلل در جوار يكديگر مي چيدند و تا طلوع صبح به سرور و شادي مي پرداختند.

در شب يلدا، بازار گرم شاهنامه خواني و تفال به ديوان حافظ نيز بين ايرانيان مرسوم است و گندم برشته، هندوانه، مغز گردو ، نخودچی و کشمش و هر آنچه كه رنگ و بويي از لبخند داشته باشد، در سفره هاي يلدا خودنمايي مي كند.

مير جلال الدين كزازي، استاد برجسته زبان و ادبيات فارسي عنوان مي كند كه ايرانيان باستان بر اين اعتقاد بودند كه در اين شب، مهر يا همان ميترا زاييده خواهد شد.

"شب یلدا در نخستین شب از دی ماه برگزار می شود که درازترین شب سال هم هست و در چنین شبی نیاز به خورشید و دمیدن آن بیش از هر زمان دیگری جان ها را بر می انگیزد و به شور می آورد . از این روی ایرانیان می کوشند این شب را با دمیدن خورشید به شیوه های گوناگون زنده بدارند که نشستن بر خوان شب یلدا یکی از این آیین هاست."

هم اكنون نيز بسياري از ايرانيان براي مشاهده ملموس تر تولد خورشيد، به برخي از نقاط خاص ايران گام مي نهند تا شب يلدا را تا زادروز تولد خورشيد به انتظار بنشينند.

چارتاقی‌های نیاسر، نویس و بتخانه آتشکوه از جمله اماكني است كه هر ساله برخي از هم وطنان علاقه مند به ستاره شناسي و باستان شناسي را گرد هم مي آورد تا براي سالروز ميلاد خورشيد شادباش برپا كنند.

فريدون جنيدي، بنيانگذار بنياد فرهنگي نيشابور و متخصص اسطوره‌شناسي نيز بر اين باور است كه حكيم خيام نيشابوري، يكي از برجسته ترين شخصيت هايي بوده كه پايدار ماندن سنن هاي شب يلدا، مديون اهتمام اوست.

"احترامي كه پادشاهان به خيام مي‌گذاشتند باعث شد دست او در اصلاح گاه‌شماري ايرانيان باز شود. با اصلاح گاه‌شماري بار ديگر فرهنگ و آيين ايراني زنده شد. سامانيان كه دوستدار فرهنگ ايراني بودند، دانشمندان و وزرای ايراني را بدون ممانعت نگهبان مي‌پذيرفتند و اين نشانه فرهنگ غني ايراني است."

"ما شب چله را جشن مي‌گيريم تا ياد بزرگاني همچون خيام و نياكان دورتر از خيام را گرامي بداريم."

بسياري از محققان بر اين اعتقادند كه جشن شب يلدا توانسته است تاثيري فراملي از خود بر جاي بگذارد؛ به گونه اي كه هم اكنون چارچوب هاي اين آيين باستاني ما در فرهنگ ملل ديگر نيز نفوذ كرده است.

مصريان چهار هزار سال قبل نيز در شب يلدا، به مدت 12 شب به رقص و پايكوبي مشغول مي شدند و مردمان يونان باستان نيز اين شب را خجسته مي پنداشتند و به آن جشن "خداوند خورشيد" مي گفتند.

دو دين مطرح يهود و مسيحيت نيز از جشن ايرانيان در بلندترين شب سال متاثر بوده اند و علاوه بر اين كه يهوديان در اين شب، مراسمي به نام "جشن درخت" برگزار مي كردند، بسياري از آئين مسيحيان هم ريشه هاي عميقي در تاريخ شب يلدا دارد.

جشن ميترائيسم رومي( برگرفته از آئين مهر پرستي در ايران) به طور كامل برگرفته از فرهنگ نهفته در دل شب يلدست و حتي بعدها كه مسيحيان روم، اين جشن را با زادروز حضرت مسيح تركيب كردند، در نتيجه دو واقعه مهم در اين ممالك مسيحي، كاملا از آئين ايراني ها ريشه گرفت.

به هر روي، حتي شب يلدا هم با تمام بلندي اش، خيلي زود ترك ما را بر قرار برمي گزيند اما چه خوش است كه در اين شب شادي و تولد خورشيد، دلي از دست رفته را به كف آوريم و كينه هاي سياه را ميان حجيم ترين تاريكي سال رها كنيم.

لینک کپی شد

گزارش خطا