طرح آمریکا برای ممانعت از لغو محدودیت‌های تسلیحاتی ایران

گروه بین المل- محمود موحد: محدودیت‌های تسلیحاتی ایران به موجب قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد که برجام را تایید می‌کند، در مهرماه سال جاری لغو می‌شوند. آمریکا بسیار مصمم است که به هر نحو ممکن از لغو این محدودیت‌ها جلوگیری کند. وزیر خارجه آمریکا بیان کرده که طرحی دارد تا تحریم‌های تسلیحاتی ایران را از طریق معرفی یک قطعنامه جدید تمدید کند، وی همچنین بیان کرد در صورتی که این طرح موفق نشود، آمریکا استدلال حقوقی‌ای دارد که بر اساس آن ثابت می‌کند به عنوان عضو برجام می‌تواند سازوکار بازگشت تحریم‌های پیشین شورای امنیت ملل متحد (Snapback) را فعال کند. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیروز در این خصوص گفت: «ایالات متحده از برجام خارج شده و نمی‌تواند مدعی شود که هنوز هم عضوی از برجام و توافق هسته‌ای است، این روشن است، آنها خارج شدند».

به گزارش بولتن نیوز، در قطعنامه ۲۲۳۱، اصطلاح اعضای برجام (JCPOA participants) اولین بار در بندی که محتوایش در خصوص حل و فصل اختلافات است آمده است. در این بند بعد از نام بردن از آلمان، آمریکا، اتحادیه اروپایی، انگلستان، فرانسه، روسیه، چین و ایران از آن‌ها به عنوان اعضای برجام یاد می‌کند و آن‌ها را تشویق می‌کند که در صورت وجود موضوعاتی در خصوص اجرای تعهدات به موجب برجام، آن‌ها را از طریق سازوکارهای موجود در برجام حل و فصل نمایند. گرچه اصطلاح «اعضای برجام» در متن قطعنامه و برجام تکرار شده است اما تنها جایی که مجدداً از اعضاء‌ به تفکیک نام برده شده و مجموع آن‌ها «اعضای برجام» نامیده شده است در بندی است که ترکیب اعضای کمیسیون مشترک بیان شده است. اصطلاح دیگری که در قطعنامه ۲۲۳۱ بکار رفته «دولت عضو برجام» (JCPOA participant State) است که اتحادیه اروپایی را مستثنی می‌کند.

رئیس جمهور آمریکا در ۸ می سال ۲۰۱۸ میلادی یک یادداشت ریاستی امنیت ملی (national security presidential memoranda) تحت عنوان «متوقف کردن عضویت آمریکا در برجام» منتشر کرد. در بخش دوم این یادداشت ذیل عنوان «پایان بخشیدن به عضویت آمریکا در برجام» مشخصاً وزیر امور خارجه آمریکا موظف شده است تا با مشورت وزیر خزانه‌داری، تمامی اقدامات لازم برای خاتمه عضویت آمریکا در برجام را انجام دهد. متعاقب این تصمیم، آمریکا تمامی تعهدات خود را به عنوان یک عضو برجام نقض کرد. آمریکا نه تنها خروج خود از برجام را اعلان کرد بلکه در رویه عملی نیز به عضویت خود در برجام خاتمه داد، به عنوان مثال نشست‌های کمیسیون مشترک برجام، بدون حضور آمریکا برگزار شد و تصمیمات کارگروه خرید برجام بدون حضور آمریکا اخذ شد و در کارگروه مدرن‌سازی رآکتور اراک نیز آمریکا از مشارکت حذف شد. نباید فراموش کرد که آمریکا تمامی این اقدامات را در زمانی انجام داد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبندی کامل ایران به تعهداتش ذیل برجام را تایید می‌کرد. بنابراین آمریکا در آن زمان حتی اگر می‌خواست هم مبنایی برای راه‌اندازی سازوکار حل و فصل اختلافات برجام نداشت.

حال باید ببینیم آیا آمریکا به عنوان دولتی که جزو «اعضای برجام» نیست اما عضو دائم شورای امنیت است می‌تواند سازوکار بازگشت قطعنامه‌های تحریمی پیشین شورای امنیت را فعال کند؟ به نظر می‌رسد پاسخ این سوال منفی باشد. قرائن مختلفی این نتیجه‌گیری را تقویت می‌کنند. اولاً، سازوکار اسنپ‌بک با اطلاع (notification) یکی از «اعضای برجام» به شورای امنیت فعال می‌شود و همانطور که تشریح شد آمریکا جزو این گروه نیست. ثانیاً، این اعلان پس از طی تشریفات مذکور در برجام ممکن است، که آمریکا به دلیل عدم عضویت در برجام و به تبع آن عدم عضویت در کمیسیون مشترک برجام، امکان راه اندازی اولیه آن را هم ندارد. ثالثاً، در قطعنامه و برجام هر جا که به اختیارات شورای امنیت و اعضای آن اشاره شده از اصطلاحات «شورای امنیت» یا «یک/هر عضو شورای امنیت» استفاده شده است و هیچ جا امکان اسنپ‌بک مستقلاً به اعضای شورای امنیت فارغ از حیثیت عضو برجام بودن اعطاء نشده است.

برجام یک سند مذاکره شده چندجانبه است که حقوق و تعهدات اعضاء با جزئیات در آن مشخص شده‌اند. عنوان «اعضای برجام» حاوی بار حقوقی مشخص و متضمن حقوق و تعهدات مشخص است. علت صدور قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد نیز تضمین اجرای برجام است. منطق حقوقی نمی‌پذیرد که دولتی تناقض در رفتار و عملکرد خود را به ضرر دیگران به کار برد. دولت آمریکا از منظر حقوقی نمی‌تواند روزی از برجام خارج شده و تمام تعهدات خود را نقض کند و پس از اینکه سایر اعضاء بر اساس این تصمیم وی تصمیمات دیگری اتخاذ کردند، اعلام کند که عضو برجام بوده و می‌تواند از حقوق آن بهره‌‌مند شود.