گروه اجتماعی: زلزله کرمانشاه به ۱۰ شهرستان و ۱۹۳۰ روستا خسارت وارد کرد که مهمترین شهرستان آسیب دیده، سر پل ذهاب بوده است. در سالگرد این زلزله، بارندگی‌ها شروع شده و هوا رو به سردی رفته است و هنوز هم برخی از مردم زلزله‌زده در کانکس زندگی می‌کنند. اینکه پس از گذشت یک سال پس از زلزله، عمکردها چگونه بوده و موفقیت‌ها و شکست‌ها در برنامه‌ریزی و مدیریت بازسازی‌ها چگونه رخ داده است، موضوع این گزارش بوده است.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، در مورد وضعیت اقدامات پس از زلزله به ویژه در حوزه ساخت‌و‌ساز، بین روایت آمار و مسئولین استانداری و وزارت مسکن، راه و شهرسازی و بنیاد مسکن (نهادهای مسئول رسمی) و روایت مردم سرپل‌ذهاب، تفاوت وجود دارد. از نظر مردم اکثر واحدهای تخریبی و برخی از واحدهای تعمیری در شهر سرپل‌ذهاب، به مرحله سکونت نرسیده‌اند در حالی که نهادهای رسمی مسئول در خبرها به ساخته‌شدن اکثریت واحدها نظر می‌دهند. وضعیت بازسازی‌ها در روستاها بهتر از شهر سرپل‌ذهاب است. در روستاها، بسیاری از خانه‌های احداثی تکمیل شده‌اند و هیچ روستایی بدون ساخت و ساز نیست و روستاها نوسازی و دارای خیابان‌ها شده اند در دو سوی جاده‌ای که سرپل‌ذهاب را به ثلاث باباجانی می‌رساند، ده‌ها روستا از حادثه گذشته و به زندگی مشغول شده‌اند. در مورد دلیل این امر به گفته یکی از اعضای جمعیت امام علی: «فوندانسیونی که در شهر لازم است در روستا نیاز نبوده است. مردم نمی‌خواستند دوطبقه و سه طبقه بسازند». به همین دلیل ساختوسازها در روستاها سریع شروع شد و مردم در زمانی که قیمت‌ها بالا نرفته بود مصالح ساختمانی را خریدند. در این میان برخی ساکنان شهرهای مختلف که در روستا خانه قدیمی داشتند اما در آن سکونت نمی‌کردند، زلزله را مغتنم شمردند و زمینی را که سال‌ها بود در آن زندگی نمی‌کردند با هزینه دولتی و مردمی ساخته‌اند! از این دست فسادها در تحویل چادر و کانکس و وام‌ها نیز کم و بیش رخ داده است.
اما وضعیت خانه‌ها، صاحب‌خانه و اجاره‌نشین‌ها در شهر سرپل‌ذهاب تفاوت می‌کند. آنها به آرامشی که روستاها را دربرگرفته، نرسیده‌اند و یکی از عوامل آن گران‌شدن به یکباره مصالح بوده است. دلیل دیگر اینکه ساخت‌و‌ساز در روستاها به دلیل اینکه مسائل شهری مانند آواربرداری و نقشه‌کشی و مجوزهای ساخت ساختمان‌های چندطبقه شهری را نداشته‌اند، سریع‌تر از شهر سرپل‌ذهاب انجام گرفتند. روستاها فاقد مشکلات ویژه شهر مانند مجوز ساخت، نظارت مهندسین ناظر، رعایت اصول ساخت‌وسازهای شهری و ساختمان‌های چندطبقه و... بوده و در روستاها اکثر خانه‌ها یک طبقه و نهایتاَ دو طبقه باشند. بنابراین سه دلیل عمده کند‌شدن و فرسایشی‌شدن ساختوسازها عبارت است از:
۱. ناکافی بودن وام‌ها نسبت به واحدها و زیرساخت‌های طراحی شده به ویژه در شهر سر پل‌ذهاب
۲. تورم قیمت مصالح و هزینه‌های نیروی انسانی
۳. افزایش تعداد واحدها و مساحت زیرساخت‌ها نسبت به پیش از زلزله.
در سر پل‌ذهاب، حدود ۳۵۰۰ واحد نسبت به پیش از زلزله اضافه شده است. در برخی روستاها نیز مانند شهر، تعداد واحدها افزایش داشته است. در یک مورد، ۷۰ خانه پیش از زلزله به ۱۵۰ خانه پس از زلزله تبدیل شد. یکی از فعالان اجتماعی می‌گوید: «برخی صاحبخانه‌هایی که خانه‌هایشان ترک انداخت و مدت‌ها بود که می‌خواستند خانه‌هایشان را چندطبقه کنند، پس از زلزله خانه‌هایشان را به جای تعمیری تخریبی‌ها جا زدند. موج گرانی‌ها اما دست آنها را هم در پوست گردو گذاشت». ملاحظه می‌شود که اگر در مقابل این در بی برنامه‌گی‌ها گرفته می‌شد، اکنون تعداد زیادی واحد نیمه تمام و مستأجرین کانکس نشین وجود نداشتند.
اکنون در بعضی از محله‌های سرپل، خرابه‌های پس از زلزله جای خود را به اسکلت‌بندی فلزی خانه‌های نیمه‌تمام داده است و بسیاری برای تکمیل واحدهای که هم تعدادشان افزوده شده و هم مساحت زیرساخت شان بودجه کافی ندارند. بنابراین در شهر سرپل‌ذهاب، وضعیت بسیاری از واحدهای احداثی تا رسیدن به مرحله سکونت، فاصله بسیار دارد و دولت باید برای کوتاه کردن زمان بازسازی، تدبیر جدیدی بیاندیشد که در غیر این صورت و با ادامه وضع موجود، تا دو سالگی زلزله یعنی ۲۱ آبان سال ۱۳۹۸ نیز بسیاری از واحدها در مراحل نهایی سکونت نخواهند بود و این فرصتی برای مخالفان است تا بر طبل تبلیغات منفی علیه دولت بکوبند.
پیشنهادات
- در نظر گرفتن «وام های تکمیلی» برای ساخت‌های نیمه کاره: بر اساس نظر کارشناسان مسکن که در مورد هر واحد می‌تواند مبلغ آن متفاوت باشد. چون پیشرفت واحدها با هم متفاوت است، باید کارشناسان مسکن در مورد میزان اعتبار مورد نیاز هر واحد تا تکمیل شدن آن، نظر دهند و تعلق وام تکمیلی به آنها بر اساس برآورد مبلغ مورد نیاز باشد.
- واحدهای در اولویت برای وام تکمیلی: برخی از واحدهای نیمه کاره در سرپل‌ذهاب، اضافه بر نیاز متقاضیان بوده است و جهت سودجویی و سواستفاده از زلزله و وام‌های بازسازی و کمک‌های مردمی بوده است. کارشناسان محلی و مسکن باید واحدهایی را که متقاضیان قصد سکونت ضروری در آنها دارند برای پرداخت وام تکمیلی در اولویت قرار دهند و واحدهای اضافه بر نیاز، در اولیت قرار نگیرند.
- نظارت بر قیمت کالا و خدمات در منطقه: با وقوع زلزله سرپل ذهاب، بازاری متفاوت از سایر مناطق استان و کشور پیدا شد و اجناس گران شد و نظارت سازمان بازرگانی و تعزیرات در این منطقه نیاز است. نظارت بر قیمت مصالح ساختمانی که ابزار مورد نیاز و ضروری مردمان زلزله دیده است، و با افزایش قیمت ارز و اختلالات بازار در سرپل ذهاب از کمبود عرضه، سوداگران به فکر افزایش میزان سود خود از مردم شدند و قیمت مصالح و مشتقات آن از جمله هزینه حمل افزایش یافت.
- نظارت بیشتر بر عملکرد مهندسین و ستادهای معین در سرپل‌ذهاب: با این نظارت، می‌توان از بسیاری از هزینه‌ها جلوگیری نمود. صرف هزینه ۲۶ میلیاردی برای حق ماموریت و ایاب و ذهاب، هزینه گزاف و کلانی است که با مدیریت و نظارت می‌توان از صرف چنین مبالغی (که می تواند بسیاری از نیازهای نیازمندان زلزله زده را رفع کند)، جلوگیری نمود که این اموال متعلق و اختصاص یافته مردمان رنج‌دیده از حادثه زلزله هست.
- نظارت بیشتر بر عملکرد پیمانکاران که از شهرهای دور و نزدیک در سرپل‌ذهاب گرد هم آمده اند؛ گر چه گرانی مصالح بر عملکرد این قشر هم تاثیر زیادی داشته و نتوانسته‌اند طبق قراردادهای ابتدایی با مالک و بنیاد مسکن عمل نمایند و در میانه راه از ساخت‌خانه‌ها سرباز زده‌اند.
- ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌ها با ایجاد ستاد هماهنگی: موازی‌کاری یکی از مشکلات عملکردهای سازمان‌های دخیل در حل بحران و سپس بازسازی بوده است. ناهماهنگی فراوان در بین دستگاه‌های مرتبط با امر بازسازی و ارائه تسهیلات دیده می‌شد و ارباب رجوع در پیمودن مسیر ادارات سرگردان بوده و کارها طبق برنامه خاصی پیش نمی‌رفت. یک ستاد هماهنگی برای هماهنگی سازمان‌های مرتبط با بازسازی را می‌توان مشخص کرد و رویه کاری از طریق رسانه‌ها به مردم آگاهی بخشی شده که از سیل جمعیت در ادارات نامربوط به کار ارباب رجوع جلوگیری نمود و این امر مهم، تنها با آگاهی یافتن خود مسئولین از وظایف محوله، نحوه انجام امور و برقراری هماهنگی با ارگان های مرتبط امکان پذیر است.
- بهره‌گیری از نیروهای متخصص بومی می‌تواند راه برای تسریع در امور هموار نماید. وجود زلزله جدا از پیامدهای رنج‌بار آن، می‌توانست به عنوان فرصتی برای اشتغالزایی مردم منطقه باشد و در ستادهای معین یا از بنیاد مسکن استان از نیروهای بومی استفاده می‌شد و یا در ستادهای معین موجود از نیروهای خلاق و توانمند بومی استفاده می‌شد که هم هزینه اقامت و ایاب وذهاب کارکنان ستادهای معین بالا نرود و هم اشتغالزایی برای نیروهای بومی می‌توانست التیامی بر زخم‌های زلزله بر بدن قشر تحصیل کرده باشد. مشاورت با عقلا و بهره‌گیری از خرد جمعی یکی از راه‌های رسیدن سریع تر به مقصود در منطقه است که متاسفانه گاه خود محوری سبب اتلاف منابع و زمان شده و مشاوره پذیری مسئولان و بازگشایی دریچه انتقاد می تواند راه را برایشان هموارتر نماید.
- اولویت توجه به ساخت مدارس و بازسازی آن ها که دانش‌آموزان بیش از پیش با معضل نبود مدرسه و مدارس چند شیفت روبرو نباشند.
- توجه ویژه به فرهنگ و برنامه های فرهنگی و اجتماعی در شهرستان می تواند آرامش‌بخشی به مردم بویژه کودکان باشد. گر چه با همت اداره فرهنگ و ارشاد برنامه‌های متعددی برگزار شده اما بودجه بندی خاصی نیازمند است که بتوان به کمک هنرمندان منطقه برنامه‌های شاد و متنوعی برگزار گردد.
- بازسازی سریع‌تر و تجهیز بیمارستان شهدای سرپل‌ذهاب که در زلزله تخریب شد می‌تواند بخشی از رنج‌های سایه افکنده بر مردمی که با کوچکترین بیماری، دلهره بیمارستان رفتن سراسر وجودشان را در بر خواهد گرفت که نبود بیمارستان و کمبود امکانات پزشکی عذابی دردآور است.
- تعامل مثبت دولت و سلبریتی ها و افراد معروف: مدیریت محلی و سازمان‌های مربوطه باید با همکاری و نظارت با افراد مشارکت‌کننده در بازسازی سرپل ذهاب، این تنش‌ها را حل کند و برای رفع مشکلات زلزله دیدگان، «رقابت» بین این افراد و سازمان‌های دولتی و رسمی باید جای خود را به «همکاری» دهد.
- طرح منطقه آزاد قصر شیرین: یکی از بحران‌های مناطق زلزله زده، مسائل اقتصادی و تأمین معیشت روزمره است. اقتصاد سرپل‌ذهاب پس از زلزله فلج شده است و بسیاری از کسبه و اهل بازار از کسادشدن کاروبار و تصمیم به جمع کردن مغازه و مهاجرت به شهرهای کرمانشاه، همدان، ساوه، کرج و تهران سخن می‌گویند. اکنون قرار است که «قصر شیرین» به عنوان «منطقه آزاد تجاری» معرفی شود. جهت بازسازی منطقه و رونق اقتصادی و افزایش اشتغال و بهبود کیفیت زندگی مردم مناطق آسیب‌دیده از زلزله، حدود منطقه آزاد می‌تواند به سر پل ذهاب تسری یابد. این تصمیم می‌تواند امیدواری زیادی برای مردم منطقه ایجاد کند. باز شدن مرز پرویز خان، یکی دیگر از گشایش های اقتصادی برای مردم خواهد بود چون اقتصاد معیشتی بسیاری از مردم به ویزه در شهرستان قصر شیرین با آن در ارتباط بوده است.
- راه کارهای تقویت بنیه اقتصادی منطقه: برای تقویت بنیان‌های اقتصادی وکاهش بیکاری می‌توان موارد ذیل را نیز عنوان کرد: اعطای وام بدون بهره به مردم و تسهیل ضمانت های بانکی؛ اعطای وام کم بهره برای ایجاد مشاغل خانگی و خرد و در نهایت توجه ویژه به شهرک صنعتی سرپل ذهاب است که در بلاتکلیفی و سر درگمی است. شهرک صنعتی سرپل‌ذهاب بالغ بر ۹۰ واحد صنعتی دارد که تنها ۱۷ مورد آن قبل از زلزله فعال بوده که با زلزله حدود ۷۰ در صد آنان تخریب شده و از فعالیت بازمانده‌اند. گر چه قرار بر پرداخت وام با بهره پایین به مالکان صنعتی بوده و افرادی هم از این وام‌ها استفاده نموده اند اما مدیریت صحیح بر توزیع سرمایه را می‌طلبد که با این وام‌ها حتماً اشتغالزایی ایجاد گردد و در جاهای غیر مصرف نگردد. یکی از امور مهم در این راستا امهال وام هاست. اگر چه وام های تا سقف 50 میلیون تومان مشمول امهال با شدت و ضعف انجام گرفته اما شهرک صنعتی و صنایع خاموش شده از زلزله وام‌هایشان بیش از این مبلغ بوده و مشمول این طرح قرار نگرفته‌اند و قرار به تشکیل کمیته‌ای برای بررسی این مهم شده است. گلایه‌های مالکان واحدهای صنعتی عبارتند از: الف. عدم امهال وام‌ها ب. دست و پاگیر بودن مقررات بانکی ج. بخشودگی سود و جریمه دیرکرد وام های قبلی د. مشکلات ضمانت های بانکی هـ. مشکل پرداختی تامین اجتماعی بدون انجام کار.
- وزیر صنعت در بازدید از شهرک صنعتی، وعده‌های زیر را برای مالکان واحدهای صنعتی در سرپل‌ذهاب داده بودند: ۱. حذف پیمانکاران از جریان بازسازی واحدهای صنعتی ۲. اعطا وام به کسانی که بازسازی انجام داده‌اند ۳. حذف نُه درصد ارزش افزوده از فاکتورهای خرید واحدهای صنعتی ۴. اعطای تسهیلات بلاعوض به واحدها تخریبی ۵. اعطای تسهیلات و کمک های بلاعوض به واحدهای مسکونی مستقر در شهرک صنعتی ۶. سفارش به بانک ها برای عدم کارشکنی در پرداخت وام به تولیدکنندگان ۷. برطرف نمودن مشکل ضمانت وام ۸. اعطای آهن آلات به تولید کنندگان جهت بازسازی واحدهای تولیدی ۹. بخشودگی مالیات و بدهی های مالیاتی واحدهای تولیدی. اگر چه ارائه راهکارهای وزیر محترم می تواند گره گشای واحدهای صنعتی زلزله زده باشد اما مسئله مهم «زمان» است که پس از یکسال از وقوع زلزله باید چنین اقداماتی انجام گیرد.
