روزگار پر فراز و نشیب نخستین تماشاخانه تهران

به گزارش بولتن نیوز، تهران، میدان بهارستان، خیابان لاله‌زار، ساختمان تئاتر نصر؛ بنایی رنگ و رو رفته که قدمت آن با حدود یک سده به دوره قاجار می‌رسد. قاجاریانی که با وجود نقاط ضعف بسیار، قدم‌های فرهنگی خوبی برداشته و تاثیراتی مثبت در این زمینه از خود بر جا گذاشتند.

ساختمان تئاتر نصر در واقع نخستین تماشاخانه تهران بود. در حقیقت بخش جنوبی گراند هتل ساخته شده تا آن زمان بود که توسط سید علی خان نصر برپا و نخستین نمایش‌های سیاسی در آن به اجرا در می آمد.

نصر، اما به فکر تأسیس یک سالن تئاتر دائم افتاد؛ از این رو سالن سینمای گراند هتل را با بهای ماهی ۳۰۰ تومان از صاحب قفقازی آن اجاره کرد. با مرمتی که صورت گرفت سالن سینما به سالن تئاتر تبدیل شد و در نهایت اوایل دی ماه ۱۳۱۹ تالار تئاتر نصر توسط سهامدارانش (سید علی خان نصر، عنایت الله شیبانی و احمد دهقان) با نام تماشاخانه تهران آغاز به کار کرد.

پس از مدتی به دلیل مشغله دولتی سید علی خان نصر، امتیاز تماشاخانه به دهقان (نماینده مجلس) واگذار شد، اما پس از چندی او نیز کشته شد.

سالن تئاتر نصر تا حدود سال ۱۳۲۹ پابرجا و فعال بود؛ اما ۸ سال بعد (۱۳۳۷) به دلیل آتش‌سوزی خسارت‌های زیادی دید. سال ۱۳۴۰ سید علی خان نصر فوت کرد و احمد دهقان مدیریت تماشاخانه را بر عهده گرفت.

سیر کاری تئاتر نصر در سال‌های بعد با روندی نزولی همراه بود؛ پس از انقلاب و در سال ۸۱ آخرین نمایش خود را به صحنه برد و از آن پس فعالیتش به طور کامل متوقف شد.

طرح بی سرانجام مرمت تئاتر نصر

اما به سراغ طرح ساخت و ساز‌ تئاتر نصر برویم؛ سال ۶۷ جهاد دانشگاهی با اجاره تماشاخانه نصر کمر به مرمت آن بست.

۱۶ سال پیش (مرداد ۸۱) ساختمان تئاتر نصر ثبت ملی شد و تحت حمایت سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری قرار گرفت؛ حمایتی که گویا تنها در میان اسناد باقی ماند و اگرچه بنا را از تخریب نجات داد؛ اما با بیرون رفتن تئاتری‌ها از این فضا فعالیت تماشاخانه به طور کامل متوقف شد.

در این بین، رکود و وضعیت نابسامان تئاتر نصر راه را به روی سارقان گشود؛ مرداد ۸۶ ساختمان توسط عده‌ای مورد سرقت قرار گرفت و ۱۸۰ صندلی و حدود ۱۰۰ متر از سقف کاذب مجموعه متشکل از ورقه‌های مسی با قدمت ۹۰ سال ربوده شد. اتفاقی غم انگیز که بار دیگر مسئولان را به فکر توجه و رسیدگی به این وضعیت نامناسب انداخت.

از این رو شهریور ماه آن سال طی برگزاری مراسم افتتاحیه نمادین سیزدهمین جشنواره تئاتر آیین سنتی ایران بار دیگر صحبت از مرمت، احیا و کاربری جدید این ساختمان به میان آمد و طبق همکاری‌های صورت گرفته بین مرکز هنر‌های نمایشی و جهاد دانشگاهی، قرار بر تغییر کاربری تئاتر نصر و تبدیل آن به موزه تئاتر ایران شد.

اواسط بهمن ماه آن سال، معاون هنری وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی وقت و مدیر اداره هنر‌های نمایشی از فاز نخست مرمت و بازسازی تئاتر نصر بازدید کردند.

سرانجام ۸ ماه بعد (اردیبهشت ۸۷) عملیات بازسازی و مرمت آغاز شد، اما تنها در عرض یک ماه به دلیل عدم تامین بودجه کافی کار متوقف شد، توقفی که حسین پارسایی یکی از مدیران سابق اداره کل هنر‌های نمایشی آن زمان آن را این‌گونه توجیه کرد: "به دلیل نرسیدن بودجه، کار بازسازی تئاتر نصر براساس برنامه پیش‌بینی شده به مرحله اجرایی نرسیده است. کار بازسازی به مرحله حساسی رسیده، اما تاکنون نتوانسته‌ایم تأمین اعتبار کنیم". توقفی که چند روز بعد (۴ تیر ۸۷) به گفته محمد حسین ایمانی خوشخو، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همزمان با دهه فجر پایان می‌یافت.

گذشت تا اردیبهشت ۸۸ که مجید سرسنگی، قائم مقام وقت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در یک نشست خبری با گریزی به تئاتر نصر گفت: در حاشیه فستیوال نمایشنامه‌خوانی مولوی مذاکراتی با مدیر اداره کل هنر‌های نمایشی و معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی داشتیم و در آن‌جا درخواست شد تا سازمان از این حوزه حمایت کند. ما هم آمادگی خود را برای حمایت از تئاتر نصر اعلام کردیم.

نهایتا در آخرین ماه سال ۹۲، احمد مسجد جامعی رئیس شورای شهر تهران در بازدیدی که از خیابان لاله زار داشت، پس از شنیدن صحبت‌های یکی از کارمندان مرکز هنر‌های نمایشی مبنی بر ارسال ۳۳ نامه به مرکز برای پیگیری هر چه سریع‌تر و عدم پاسخ گویی از سمت مسئولان مربوط ضمن اعلام نارضایتی از وضعیت بنای تئاتر نصر گفت: این بنا که مالکیت آن در اختیار کمیته امام خمینی (ره) است، پس از مدتی در اختیار مرکز هنر‌های نمایشی قرار گرفت تا دست‌اندرکاران بتوانند با سامان‌دهی فضا به انجام کار‌های نمایشی در این مرکز تئاتر اقدام کنند. مدتی بعد جهاد دانشگاهی نیز خود را شریک بازسازی این مکان و انجام اقدامات هنری کرد، اما متاسفانه به دلایل نامعلوم و پس از مدتی این پروژه متوقف شد و وضعیت ساختمان تئاتر نصر به حالت کنونی درآمد.

گویا فراز و فرود تئاتر نصر تمامی نداشت؛ مهرماه سال ۹۵ در برنامه تجلیل از حافظان میراث فرهنگی تهران، در بین مراسم تجلیل از برخی حافظان خانه‌های تاریخی تهران، بار دیگر نام تئاتر نصر شنیده شد؛ اما این بار شهرداری و سازمان میراث فرهنگی هنری تهران به‌دلیل کم کاری در زمینه رسیدگی به وضعیت نابسامان چند بنا از جمله تئاتر نصر تذکر گرفتند.

مرداد سال ۹۶ قالیباف، شهردار وقت تهران از مرتفع شدن مشکلات تملک تئاتر نصر خبر داد.

در نهایت اوایل دی ماه سال گذشته، محمد علی نجفی شهردار سابق تهران در مراسم اختتامیه ششمین جشنواره تئاتر شهر از قرارداد فی ما بین جهاد دانشگاهی و کمیته امداد امام خمینی (ره) برای سپردن تئاتر نصر به شهرداری برای آغاز فعالیت‌های عملیاتی و تبدیل تئاتر نصر به موزه خبر داد.

او گفت: حدود ۱۰ سال پیش استاد عزت الله انتظامی درخواست کردند تئاتر نصر دوباره به هنرمندان تئاتر برگردد و به عنوان موزه تئاتر تجهیز و آماده شود؛ چرا که همه ما می‌توانیم رد پای تاریخ فرهنگی کشور را به نوعی در تئاتر نصر ببینیم. جایی که بسیاری از بزرگان هنر نمایش روی صحنه رفتند و در آنجا با هنر خودشان مردم را مسحور کردند. شهرداری تهران و بعضی نهاد‌ها و ارگان‌های دیگر از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از همان دوره تا امروز برای تحقق این خواسته تلاش کردند، در نتیجه سرانجام قرارداد واگذاری و خرید تئاتر نصر توسط شهرداری تهران به امضا رسید؛ قراردادی که حدود ۶ میلیارد برای شهرداری آب خورد.

گویا این تصمیم در حال حاضر آخرین برگ از سرنوشت این خانه تاریخی تئاتر است. تصمیمی که شهرام کرمی، مدیر اداره هنر‌های نمایشی نیز در گفتگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان در تایید آن این‌طور گفت: «پس از طرحی که آقای غریب‌پور برای موزه تئاتر نصر آماده کرده‌اند، تفاهم نامه‌ای با شهرداری امضا شد تا ساختمان تئاتر نصر پس از بازسازی به موزه تئاتر تبدیل شود. در واقع شهرداری تهران و شرکت توسعه فضای فرهنگی مسئول این حوزه شدند و باید این کار را انجام بدهند.»

حال باید دید پرونده قطور و بی‌سرانجام بازسازی و مرمت تئاتر نصر که تا امروز قربانی وعده‌های رنگین مسئولان هر دوره شده است، در نهایت چه سرانجامی پیدا خواهد کرد.