تصویری بدون روتوش از تاریخ پهلوی در مستند علم

گروه سینما و تلویزیون: مصطفي شوقي كه مستند هويدا؛ زندگي، زمانه و مرگ را ساخته و مدتي پيش از شبكه مستند تلويزيون پخش شد با اشاره به بازتاب‌هاي مستند هويدا در ميان اهالي فرهنگ و رسانه گفت: پخش مستند هويدا بازتاب زيادي در محافل مختلف تاريخي و رسانه‌هاي كشور و خارج از كشور داشت. شايد بخشي از اين بازتاب‌ها به موضوع مستند يعني اميرعباس هويدا برمي‌گردد؛ به هر حال هميشه در مورد كاراكتر هويدا مجادلات تاريخي بي‌شماري وجود دارد كه با پخش بخش هايي از اين مستند از جمله فيلم دادگاه هويدا براي اولين بار و فيلم‌ها و روايت‌هاي كمتر و يا اصلا منتشر نشده‌اي در مورد دوران زندگي او اين مجادلات تشديد شد.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از روابط عمومي خانه مستند انقلاب اسلامي، كارگردان مستند «هويدا» در ادامه افزود: البته نقدهاي مثبت و منفي بي‌شماري در مورد مستند وجود داشت؛ به طور مثال  گروهي از منتقدان خرده گرفته بودند كه چرا از توسعه اقتصادي سال‌هاي دهه چهل و نقش تكنوكرات‌ها در اين توسعه اقتصادي سخن رفته است و از آن با نيكي ياد شده، ما در اين مستند سعي كرديم كه بدون روتوش و پيش داوري وضعيت ايران در سال‌هاي دهه سي و چهل را بيان كنيم تا در مورد بحران‌هاي اقتصادي و اجتماعي دهه پنجاه بتوانيم بهتر پاسخ گوييم، مي‌خواستيم بگوييم موج مدرنيته و توسعه آمرانه شاه براي حكومت او و مردم ايران نتيجه‌اي در بر نداشت و يكي از دلايل اصلي نارضايتي هاي موجود در كنار مسائل گوناگون ديگر از جمله موضوعات مهم و اصلي مثل بحث‌هاي فرهنگي و مذهبي بود. البته به باور بسياري ديگر از منتقدان يكي از نقاط مثبت اين مستند همين موضوع بود كه در نقد خود از عصر پهلوي اسير نقد ایدئولوژیك نشده است، در واقع آنچه هويدا بود را بيان كرده است. البته شايد اين مستند در برخي از روايت ها با لكنت هايي همراه بوده باشد.

اين پژوهشگر تاريخ معاصر با بيان اينكه مستند سازي تاريخي در ايران بسيار سخت است، گفت: تاريخ براي مردم ايران مهم است و به نوعي نسبت به گذشته و برخي از شخصيت‌هاي تاريخي آن نوستالژي دارند و همين در حوزه فكري عمومي، سازه‌اي از باورها را به وجود مي آورد كه هر گونه روايت تاريخي متناقض با آن را به سختي مي‌پذيرند. اين مساله به دليل فضاي ایدئولوژیك موجود در زمينه مستندسازي تاريخي در دهه‌هاي اخير به نوعي تقابل و تضادي سخت را  به وجود آورده است. البته اين موضوع را مي‌توان در حالتي كلي‌تر در روايت‌هاي مكتوب تاريخي نيز مشاهده كرد. در اين زمينه به نظر مي‌رسد كه مستند «هويدا» و يا مستندهايي از اين دست كه دوستان بسيار خوبم آن را ساخته‌اند و يا در حال ساخت آن هستند، مي‌تواند راهي به سوي درك درست و تحليلي‌تر و همه جانبه‌تري از تاريخ پرفراز و نشيب معاصر ايران باز كند.

مصطفي شوقي با اشاره به اينكه مستند علم با پشت سرگذاشتن مراحل پژوهش و تصويربرداري وارد مرحله تدوين و امورات فني شده است، در مورد چگونگي روايتش از وزير دربار محمدرضا پهلوي تصريح كرد: در واقع مستند علم ادامه مستند هويداست. ما در اين مستند به صورت همه جانبه به كاراكتر و شخصيت امير اسدالله علم پرداخته‌ايم. فردي كه از نظر تبار به يكي از خاندان‌هاي حكومتی ايران وابستگي دارد و اتفاقا آخرين بازمانده اليگارشي در قدرت ايران در عصر پهلوي است؛ از اين جهت او و خاندانش بسيار مهم هستند. در اين مستند با نزديكترين افراد به علم يعني برخي از اعضاي خانواده او گفت و گو كرده‌ايم. كتاب خاطرات علم به عنوان منبعي مهم در تاريخ پژوهشي عصر پهلوي است كه با كساني كه از نزديك در ويراستاري كتاب حضور داشته اند نيز سخن گفته‌ايم. كارشناسان و نويسندگاني كه در مورد علم و نقش او در سپهر سياست ايران آثاري دارند نيز در اين مستند حضور دارند. ضمن اينكه همچون مستند هويدا، تصاوير و فيلم‌هاي منحصر به فردي كه برخي از آنها به خودي يك سند تاريخي هستند نيز به كار رفته است.

كارگردان مستند «هويدا» و «علم» با بيان اينكه در اين دو مستند به دنبال مسائل كمتر گفته شده در عصر پهلوي است تاكيد كرد: در مستند هويدا به دليل اينكه كاراكتر ما يعني اميرعباس هويدا، نخست وزير بود مسأله دولت در عصر پهلوي را مورد بررسي قرار داديم. اينكه عمليات دولت در اين عصر، عصر ديكتاتوري و استبداد پهلوي دوم، چگونه بوده است؟ و احزاب، سياستمداران، كانون‌هاي محفلي و نهادي هايي كه برخواسته از توسعه است در آن دوران چه مي كردند؟ مورد توجه قرار گرفته بود. در واقع دولت به مثابه يك عنصر مهم در تحليل وضعيت اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي آن دوران هدف اصلي ما بود و البته بازيگر نقش اول ما هم هويدا بود در اين مستند. در مستند «علم» اما ما به نقش و عمل كانون هاي غير رسمي و پشت پرده در ساحت قدرت عصر پهلوي دوم نگريسته ايم. علم در اين زمينه بسيار فعال بود و او را مي توان سايه شاه در بسياري امور مملكت و حتي امور شخصي او دانست.

در واقع هدف اين دو مستند در امتداد هم ارائه يك منظومه تحليلي براي شناخت ساحت دولت و قدرت در عصر پهلوي دوم خواهند بود.  

مصطفي شوقي در پايان با تشكر از خانه مستند انقلاب اسلامي و مهدي مطهر تهيه كننده مستند «هويدا» و «علم» براي حمايت و توليد مستندهاي تاريخي گفت: در چهل سالگي انقلاب اسلامي ايران در دوراني كه با رشد شبكه هاي اجتماعي به راحتي روايت هاي غيرواقعي و مخدوش تاريخي دست به دست مي شود، ساخت مستندهاي تاريخي كه نگاهي مستقل و مستند به تحولات تاريخ معاصر ايران دارد، مي تواند كمك بزرگي به شناخت حقيقت واقعي و اصيل انقلاب بزرگ اسلامي ايران كند. در اين زمينه بايد از پايمردي دوستان خوبم در خانه مستند انقلاب اسلامي در بخش توليد و ديگر عزيزاني به پخش آن كمك مي‌كنند، تشكر كنم.