تهران و زلزله

هر ساله نشست های علمی متعددی با موضوع زلزله و رهیافت های کاهش آثار زیانبار آن در ابر شهری همچون تهران، برگزار می شوند تا برون رفتی دانش محور برای این خطر که به گمان بسیاری قطعی می نماید؛ بیابند.

اخیرا زلزله 9 ریشتری ژاپن که از نظر قدرت پنجمین زلزله سهمگینی است که از سال 1900 گزارش گردیده و تاکنون جان بسیاری از هم نوعان ما را دراین کشور که تدابیر ویژه مدیریت ریسک زلزله را همواره اندیشیده، گرفته است.

بر اساس اعلام کمیته اضطراری بلایای طبیعی (DEC) از میان جمعیت جهان بیش از ۹۵۰ میلیون نفر در محیط‌های شهری بزرگ و کوچک در معرض صدمات زلزله قراردارند و محیط زندگی وکسب و کار آن‌ها به دلیل زندگی در بافت‌های فرسوده و غیر ایمن ریسک بالایی دارد.

هشدار درباره احتمال وقوع یک زلزله شدید در تهران سال هاست که از سوی کار‌شناسان تکرار می‌شود و دولت نیز گام‌هایی موثر و قابل تقدیر برای مقابله با پیامدهای زلزله احتمالی تهران برداشته است، اما به گمان ناظران، اقداماتی که تاکنون انجام شده، باید با همدلی بیشتر ومشارکت مردمی افزایش یابد.

رخداد سونامی، توفان کاترینا، سقوط شهاب آسمانی درسیبری نشان داد هر چه احتمال وقوع یک فاجعه بعید باشد بازهم توجیه عقلانی برای نادیده گرفتن ریسک رخداد آن وجود ندارد.

با این دید که وقوع این حوادث غیر قابل پیشگیری می نماید؛ مدیریت ریسک این دست وقایع نیز اجتناب ناپذیر است.

اخیرا، ششمین کنفرانس زلزله شناسی و مهندسی زلزله در تهران برگزارشد که به این بهانه نوشتار حاضر تقدیم می گردد.

مقدمه

پس از وقوع زلزله هائیتی در سال 2010 کمیته اضطراری بلایای طبیعی گزارشی را منتشر کرد که در آن وقوع زلزله مهیب در 3 شهر استانبول، کاتماندو و تهران را در 10 سال آینده قریب به یقین دانسته و وقوع فاجعه انساتی در این صورت را حتمی پیش بینی کرده است.

کشور ژاپن جزء کشور های پیشرفته دنیاست که به دلیل زلزله خیز بودن تدابیر لازم و پیش گیرانه بسیاری برای جلوگیری از این فاجعه طبیعی اندیشیده است اما وقوع زمین لرزه مارس 2011 که سونامی عظیمی ایجاد کرد و به غرب قاره آمریکا هم رسید، باعث مفقود الاثری هزاران نفر در این منطقه گردید؛ بر ما نمایان می کند در پایتخت کشورمان که زلزله های تاریخی بزرگی را در مدار حافظه خود دارد چه اقداماتی باید صورت پذیرد.

احتمال می‌رود زمانی زلزله شدیدی در تهران رخ دهد وخدای نکرده این شهر زیبا و باساختمانهای باشکوه و عظیم به حالتی دیگرمبدل شود. اکثر این بناها روی اهالی می‌ریزد و تلفات بیشماری وارد خواهدشد. البته ممکن است وامیدواریم این حادثه پس از چند سال ، بلکه پس از قرن ها اتفاق نیفتد و ناظر این آوارگی و خرابی نباشیم اما درچند ماه گذشته بیش از100 زمین لرزه در تهران روی داد و این نشان دهنده فعال شدن گسل های تهران است .

زمین لرزه

جنبش يا تكان پوسته زمين كه به صورت طبيعي ناشي از زير پوسته زمين است بعضي وقتها زلزله باعث تغييراتي در سطح زمين مي شود ، اما اغلب زيان بوجود آمده ناشي ازتكان ها فقط محسوس است وممكن است زلزله توسط يك انفجار آتشفشاني بوجود آيد. زلزله در حقيقت در بيشتر نواحي آتشفشاني امري عادي است واغلب قبل ويا همزمان با انفجار اتفاق مي افتد . اصل زلزلـــه تكتونيكي است واحتمالاً وجود يك شكست لازمه آن است . موجهاي زلزلـــه دست كم در سه جهت اتفاق مي افتد ودر يك مسافت قابل ملاحظه از مكــــان اصلي بطور جداگانه حس مي شوند . وقتي امواج زلزله ازمكاني مي گـــــــذرد زمين وساختمانها مي لرزند وبه جلووعقب مي روند .بالاترين زيان ناشي اززلزله هميشه در مركز زلزله يعني جائي كه حركت بالاوپائين است نيست امـــــــــا در مكانــــهائي كه موجهاي زلزله بصورت مايل به سطح مي رسد ونزديك مركــز زلزلــــه باشند داراي بالاترين زيان مي باشند .يك زلزله شديد معمولاً بوســـيله يكسري ديــــگر ازتكانها همراه مي شود .زلزله اي كه كه در نزديك يازيردريا اتفاق مـــــي افتد سبب حركات شديدآبها شده وبعضي وقتها امواج بــــــزرگي ازآن ناشي مـــي شود ودر مسافت زياد اين امواج ادامه پيــــدا مي كنند وگاهگاهي باعث تلفات جــبران ناپذير ومرگ وميرمي شوند .طغيان نواحي ساحلي بيشتراز خود زلزلـــه بــــاعث خسارت مي شوند ، در نواحي آتشفشاني زلزله عملاً هر روز اتفاق مي افتـــد. به عنوان مثال در هاوائي هرساله صدهاتكانهاي كوچك ثبت مي شوند.

اما به طور خلاصه می توان گفت زلزله يكسري ازتكانها ولرزشهاي ناگهاني كه از آزاد شدن فشار در طول گسل هاي فعال ودر مناطق آتشفشاني فعال ناشي مي شود.تكانها ولرزشهاي سطح زمين كه در ارتباط با حركات پوسته زمين در زير زمين مي باشد.

مناطق زلزله خیز جهان

مهمترین مناطق زلزله خیز دنیا درسه منطقه پراکنده اند:

*کمر بند چین خورده آلپ-هیمالیا: جایی که پوسته اسیا – اروپا (اوراسیا) به صفحه افریقا – هند برخورد می کند. در کشورهای ایتالیا، یونان، ترکیه، ایران، شمال هند.

*کمر بند اطراف اقیانوس آرام : جایی که صفحه اقیانوس ارام به صفحه قاره اسیا – اروپا - امریکای جنوبی - استرالیا و امریکای شمالی برخورد می کند. در این ناحیه از کامچاتکا تا هکایدو شدیدترین زلزله ها اتفاق می افتد. عمق کانون زلزله در این منطقه به حدود 60 کیلومتر می رسد و امواج سونامی در اثر زلزله دراین منطقه ایجاد می شود

*کمربند میانی اقیانوس اطلس: جایی که صفحه اقیانوس اطلس در حال گسترش است این زلزله ها نسبتا ملایم و ارامش مردم را چندان بهم نمی زند. به استثنای گودالهای اقیانوسی کانون زمین لرزه ها در عمق 50 کیلومتری پوسته زمین است. در گودالهای اقیانوسی کانون زلزله ها در عمق 300 تا 700 کیلومتر مشاهده شده است جایی که به صفحه ای موربی بنام "سطح بنیوف" وجود دارد. البته زلزله ها در طول گسلهای تغییر شکل دهنده (جایی که صفحه ها درامتداد هم می لغزند) نیز وجود دارند مثل زلزله ای که در طول گسل سن اندریاس اتفاق افتاد. خسارت بلاياي طبيعي در آسيا دو برابر اروپا و آمريكا و چهار برابر آفريقا و بيش از ده برابر اقيانوسيه است

تقريباً مي توان گفت 99.9 درصد از زلزله ها ي دنيادر مناطق شناخته شده فعلي رخ مي دهد . ولي در هرحالاآيا مي توان يا بايد اين مناطق را تخليه نمود .؟آيا چين وپكن ، سانفرانسيسكو ، ساحل شيلي ، فيلي پين را بايد وژاپن را بايدتخليه نمود .؟

متوسط زلزله‌هاي جهان در هر سال

بزرگی (ریشتر) 8 7 6 5 4 3

متوسط تعداد 2 20 100 3000 15000 بیش از 100هزار

نشریه تایم با بررسی تاریخچه، موقعیت جغرافیایی و ساختار زمین‌شناسی شهرهای مختلف جهان 5 منطقه را معرفی کرده است که احتمال وقوع زلزله شدید در آینده در آنها وجود دارد و یکی از آنها تهران است. نشریه تایم گزارشی را با عنوان 5 زلزله بزرگ جهان در چه مناطقی رخ خواهد داد؟ منتشر کرده است. براساس این گزارش لس‌آنجلس، توکیو، تهران، شمال غرب اقیانوس آرام و سوماتراي اندونزی 5 شهری هستند که احتمال وقوع زمین‌لرزه شدید در آنها نسبت به دیگر مناطق جهان بیشتر خواهد بود.

لس‌آنجلس

در سال 1994 زلزله‌ای بشدت 7/6 ریشتر منطقه نورثریج این شهر را بشدت لرزانده و با ایجاد خسارتی وحشتناک در بزرگراه‌ها جان بیش از 70 نفر را گرفته و خسارتی بالغ بر 20 میلیون دلار را به بار آورد، اما این تعداد در برابر خسارتی که زلزله بعدی در لس‌آنجلس بر جا خواهد گذاشت، کاملا ناچیز است. رکوردهای زمین‌شناسی نشان می‌دهد هر 150 سال یک بار در این منطقه زلزله‌ای شدید رخ خواهد داد، در عین حال لس‌آنجلس در بخش انتهایی جنوبی گسل سن آندراس قرار گرفته و آخرین زلزله بزرگ با شدت 9/7 در این منطقه در حدود 152 سال پیش یعنی در سال 1857 رخ داده است.

توکیو

توکیو شهری است با جمعیتی بالغ بر 13 میلیون نفر. شهری که در آخرین تجربه زلزله خود در سال 1923 در ماتم از دست دادن حدود 150هزار به عزا نشست. با وجود اینکه پس از این زلزله ساختمان‌های ژاپن در برابر زلزله مقاوم‌سازی شد تا جایی که امروزه این شهرمقاوم‌ترین ساختمان‌های جهان را دارد، اما دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند زلزله‌ای مشابه سال 1923 که وقوع آن اجتناب‌ناپذیر است، می‌تواند حدود 10 هزار انسان را به کام مرگ کشانده و حدود یک تریلیون دلار خسارت مالی وارد کند.

شمال غرب اقیانوس آرام

هرچند در منطقه باران‌خیز کاسکادیا (منطقه‌ای در محدوده اورگان تا بریتیش کلمبیای جنوبی) زلزله‌های بزرگ بندرت رخ می‌دهد و زلزله‌ای که در تاریخ این منطقه ثبت شده به سال 1700 تعلق دارد، اما این زلزله بسیار قدرتمند (2/9 ریشتر) بود. رکوردهای زمین‌شناسی دوره وقوع زلزله‌های شدید در این منطقه را هر 500 سال ثبت کرده‌اند این در حالی است که شهرهای شمال غرب اقیانوس آرام مانند سیاتل و ونکوور در برابر زلزله شدید از آمادگی بسیار کمتری نسبت به دیگر شهرهای آمریکایی برخوردارند.

سوماترای اندونزی

از نیوزیلند تا شیلی زلزله‌خیزترین منطقه سیاره زمین است که همواره شاهد زلزله‌های شدید، انفجارهای آتشفشانی و تسونامی‌های متعدد بوده است. آخرین تسونامی این منطقه در اثر زلزله‌ای با شدت 3/9 ریشتر در ساحل شمالی سوماترای اندونزی رخ داده و حدود 230 هزار کشته بر جا گذاشته است. اندونزی به صورت مداوم در معرض وقوع زلزله قرار دارد که آخرین آن در سپتامبر سال جاری با شدت 6/7 ریشتر در حدود هزار کشته بر جا گذاشت و اینک دانشمندان وقوع زلزله‌هایی سهمگین‌تر در این منطقه را پیش‌بینی می‌کنند.

ایران

كشور ماجزء ده كشور بلاخيز دنيا است كه پرتلفات‌ترين بلاياي طبيعي در كشور ما زلزله و سپس سيل است كه از چهل نوع بلاياي طبيعي شناخته شده در دنيا، سي و يك نوع آن در كشور ما رخ مي‌دهد و تمامي شهرهاي ما برروي گسل‌هاي زلزله واقع شده‌اند چراکه ايران روي يكي ازكمربندهاي فعال زلزله خيز جهان قرار گرفته است و هر ازگاهي يك بار زلزله اي ويران كننده نقاطي از كشور را مي لرزاند. ( زلزله طبس 57 ، بويين زهرا 41 ، خراسان 47 ، ورودبار منجيل 1368

زلزله‌هاي مهم ايران

رديف محل سال ماه بزرگي به ريشتر

1 درود 1288 دي 4/7

2 شمال خراسان 1308 مهر 7

3 جنوب غربي سلماس 1309 ارديبهشت 7

4 سراوان 1313 خرداد 7

5 شمال خراسان 1327 مهر 2/7

6 لاريجان 1336 تير 4/7

7 غرب همدان 1336 آذر 7

8 بويين زهرا 1341 شهريور 7

9 دشت بياض 1347 مرداد 3/7

10 بندر عباس 1356 اسفند 7

11 طبس 1357 شهريور 7/7

12 شمال قاين 1358 آبان 3/7

13 رودبار و منجيل 1369 تير 3/7

14 اردبيل 1375 اسفند 2/6

15 حوالي بيرجند 1376 خرداد 1/7

16 بم 1382 دی ۳ / ۶

صفحه ايران از جانب دو صفحه اوراسيا و عربستان تحت فشار است . بنا به نظر متخصصان پوسته عربستان سالانه به ميزان 5 سانتيمتر به سمت فلات ايران حركت مي كند .درنتـــــــيجه فشار دوصفحه ازشمال و جنوب مقدار زيادي انرژي در پوسته ايران جمــع مي شود كه به صورت زلزله هاي كوچك وبزرگ و متوسط هر ازچند گاهي آزادمي شود .

كشور پهناور ايران از نظر زلزله خيزي به چهار منطقه تقسيم مي شود:

1-كمربند چين خورده زاگرس :

اين كمربند شامل نواحي غرب وجنوب غرب از زلزله خيزترين منطقه اي ايران است . زلزله ها بيشتر از نوع خفيف ومتوسط و گاهي هم از نوع شديد است .

 ( زلزله سيلاخور فارسينج )

2- ناحيه ي البرز :

محدوده اين قسمت ازقفقاز تا شمال خراسان رادر برمي گيرد . نوع زلزله ها بيشتر ازنوع بزرگ ومخرب است كه تعدادآنها كمتر ودوره آرامش آن طولانيتر است . ( رودبار منجيل )

3-نواحي مركزي وشرق ايران :

شامل قسمتهاي مركزي وشرق وشرق مركزي ايران است .قابليت ايجاد زمين لرزه هاي بزرگ در اين ناحيه وجود دارد. ( طبس 1357، دشت يباض 1347 )

4-ناحيه آذربايجان : دراين ناحيه خطر بالقوه زلزله زياد است زيرا گسله هاي فراوان وفعالي وجود داردهمچنين به علت كوههاي آتشفشا ن سهند ، سبلان كه درايجاد بعضي زلزله ها مي توانند نقش داشته باشند .

مناطق يك ودو و چهار از مراكز آباد وحاصلخيز كشور وهمينگونه محل اسكان زياد جمعيت مي باشد .لذا وجود هرزلزله در اين منطقه همراه با خسارات وتلفات زيادي است چنانكه دررودبار منجيل بيش از 30000 نفر جان باختند.

با كمي دقت در نقشه هاي پراكندگي شهرها وروستاها وبا نقشه هاي تراكم جمعيت ومقايسه آنها با نقشه هاي طبيعي ايران به خوبي مي توان دريافت كه بيشترشهرها وروستاهاي ايران در پاي كوههاودامنه ها وجوددارد.چراكه اولاً آبهاي سطحي ورودخانه ها ازكوههاسرچشـــــــــمه مي گيرند .ثانياً خاكهاي اين نواحي حاصلخيز است . ثالثاً وجود چشمه ها يي كه بيشتر بدليل شكستگيها ظاهر شده اندوموجب جذب جمعيت شده اند . وجود آبهاي زيرزميني كه درمخروط افكنه ها و سردشتها وجود دارد ،لذا محل مناسبي جهت ايجاد آباديها وروستاها وشهرها بوده است .در عين حال فاصله اين مراكزبا قله ها 15 تا 20 كيلومتر است وچون بسياري ازگسل ها از بلنديها مي گذرد وازآنجا كه خطر بالقوه ايجادزلزله دراين گسل ها زياد است ، لذا مي توان در يافت كه فاصله شهرها ي ايران تا مراكز زلزله هابسيار كم است .

ازبررسي آماري زلزله هاي ايران متوجه مي شويم در يك قرن گذشته بيش از 85 زلزله مخرب رخ داده است كه 36 زلزله از اين تعدادبا بزرگي بالاي 6 ريشتر بوده است . بطور متوسط در ايران هر 5 سال يك زلزله شديد رخ داده است.

پهنه بندی مناطق زلزله خیز ایران

وضعيت پهنه بندي شهر جمعيت

تعداد درصد جمعيت درصد

پهنه ي بندي با خطربالا

پهنه ي با خطر بالا

پهنه ي با خطرنسبتاً بلند

پهنه بندي با خطر متوسط

پهنه ي با خطر نسبتاً پايين

پهنه ي با خطر پايين

نا مشخص

مجموع 8

96

170

135

100

33

70

612

1.3

15.7

27.8

22.1

16.3

5.4

11.4

100 1254365

4137156

13093841

9500628

5429860

2697552

1020714

37134116 3.38

11.14

35.26

25.58

14.62

7.26

2.75

100

متوجه مي شويم كه بيش از يك سوم ايران با خطر نسبي متوسط و يك سوم با خطر نسبي متوسط ويك سوم با باخطرنسبي پايين ازمتوسط مواجهه اند.

شديدترين زلزله كه درطول قرن گذشته در ايران رخ داده مربوط به زلزله طبس 1357 بوده با بزرگي 7.7 درجه بوده است و 19600 نفر كشته شده اند.

زلزله اي رودبار منجيل در سال 1369با بزرگي 7.3 ريشتر كه بيش از 35000نفر را تلف كرد بعلاوه خسارتهاي اقتصادي ،اجتماعي ورواني زيادي برجاي گذاشت و زلزله بم با قدرت 3/6 ریشتر و قریب به 40 هزار نفر قربانی در سال 1382 روی داد

خسارات زياد وتلفات زياد ناشي از زلزله هاي را مي توان به چند دليل دانست:

*ضعف ها وكاستي هاي سازه اي وعوامل مربوط به آن

*كانون زلزله هاي ايران بدليل ساز وكار وقوع زلزله در عمق كمي از سطح زمين ( 10 تا 20 كيلو متري ) قرار داشته كه انرژي زيادي را به سطح زمين مي رساند و موجب تحريق مي شود.

*در ايران بازگشت زلزله هاي بزرگ نسبتاًطولاني است و موجب ذخيره انرژي زياد مي شود . درنتيجه چند سال بعد از زلزله ها شهرها بازسازي مي شوند هرچند در بدو امر ممكن است رعايت نكات فني بشود اما دردرازمدت رعايت نكات فني با سهل انگاري روبرو مي شود.درنتيجه در زلزله اي بعدي خسارات زيادي از آن ناشي مي گردد .

تهران

". نشریه تایم گزارشی را با عنوان 5 زلزله بزرگ جهان در چه مناطقی رخ خواهد داد؟ منتشر کرده است. براساس این گزارش لس‌آنجلس، توکیو، تهران، شمال غرب اقیانوس آرام و سوماتراي اندونزی 5 نقطه هستند که احتمال وقوع زمین‌لرزه شدید در آنها نسبت به دیگر مناطق جهان بیشتر خواهد بود.

در این گزارش، تهران سومین شهر در معرض زلزله سهمگین معرفی شده است، این در حالی است که تقریبا همه بخش‌های ایران روی سطوح زلزله‌خیز قرار گرفته‌اند و این سرزمین همیشه زلزله‌های خفیف و سهمگین را تجربه کرده است. به طور حتم وقوع زلزله‌ای مشابه زلزله بم برای شهر میلیونی تهران فاجعه‌ای وحشتناک خواهد بود؛ چرا که ساختمان‌های این شهر برخلاف ساختمان‌های مقاوم شهرهایی مانند توکیو و سان فرانسیسکو در برابر زلزله کاملا سست است و بسیاری از ساکنان خانه‌های بتونی غیرمقاوم در صورت وقوع زلزله‌ای شدید با دشواری روبرو خواهند شد."

آن روز که آغا محمد خان قاجاراین دهکده کوچک را پایگاهی برای استقرار حکومت قاجار قرارداد ، تصمیمی درست ، بجا و سرنوشت ساز گرفت .

کوهستان‌های شمالی تهران؛ که بلندترین قله این کوهستان - توچال - با ۳۹۳۳ متر بر تمام فضای شهر مشرف است.از طرفی، دامنه‌های البرز است؛ که به تپه ماهورها و دره‌های اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک منتهی می‌شود و همواره خیل عظیمی از جمعیت را بسوی خود فرامی‌خواند. اما دشتی که قسمت اعظم شهر تهران بر آن گسترده شده‌ و دارای شیب ملایمی با جهت شمالی- جنوبی است.

فضای جغرافیایی شهر تهران در کوه و دشت به وسیله دو رود کرج در غرب و جاجرود در شرق مشخص می‌شود که در نزدیکی کویر نمک در جنوب شرقی تهران به یکدیگر می‌پیوندند.

دمای تهران بین 7- تا 4/39 + درجه (میانگین ماهانه حداکثر 27 و حداقل 1/0 درجه) و بارندگی سالانه 316 میلیمتر است.

وسعت تقریبی تهران 700 کیلومتر مربع است که با حریم آن قریب دو هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. جمعیت تهران حدود 8 میلیون نفر است که با احتساب شهر های استان و شهرک های اقماری آن چیزی حدود 12 میلیون برآورد می‌شود. شورای شهر، تهران را به 22 منطقه شهری تقسیم کرده است.

زلزله احتمالی در تهران

تصور وجود زلزله اي در اين مساحت واين جمعيت وحشتناك بنظر مي رسد . بخصوص اگر توجه كنيم كه قسمت اعظم تهران در نقاط مركزي داراي ساختمانهاي غير فني وبا كوچه هاي كم عرض و كمبود امكانات امدادي و رشد سريع جمعيت همراه مي باشد .تهران درحقيقت هميشه مي لرزد اما كسي به اين لرزه ها توجه نمي كند . موقعيت تهران در پايكوه البرز يعني واقع شدن برروي كمر بند زلزله خيز آلپ - هيماليا از يك طرف و از طرف ديگر وجود گسل هاي طولي فراوان در لايه هاي آبرفتي دامنه البرز كه براثر آزمايش هاي ژئوتكنيك ثابت شده است وهمينگونه وجود زلزله هاي تاريخي ازگذشته هاي بسيار دور تابه حال چند بارتكرار شده وخسارات وتلفات زيادي برجاي گذاشته چنانكه اولين زلزله ثبت شده در ري بوده است وحتي لغت ري كه درزبان يوناني رگه ، راگا ، ركس گفته شده به معناي زير ورو شدن است ونام روستايي بنام بومهن كه در فارسي به معناي حركت زمين مي باشد ، همه شاهدي دال بر زلزله خيز بودن تهران دارد . اين همان چيزي است در سال هاي اخير شايعاتي مبني براتفاق افتادن زلزله در مقطع زماني خاصي همه مردم را هراسان كرده است. اگر چه انسان بواسطه ضعف و فراموشكاري خود سريع ازهمه چيز غافل مي شود وهمه چيزرا فراموش مي كند.تراكم جمعيت در تهران در حوزه هاي جنوب غرب ، شرق ، مركز وجنوب شرق وشمالي به ترتيب 30000 ، 28000 ، 14600 ، 5000 نفر ووسعت به ترتيب 11 در صد ، 2.5 درصد ، 34.5 درصد و52 درصد مي باشد.

از نظرلرزه خیزی تهران بسیار لرزه خیز است .در شکل روبرو منا طق زلزله خیز تهران مشخص شده اند مناطقي که به رنگ زرد در اين نقشه مشخص شده مرز گسيختگي گسل هاست. در اين منطقه هيچ ساختماني با هر ضريب ايمني سالم نمي ماند. منطقه بعدي که به رنگ آبي مشخص شده به دليل اينکه در جوار منطقه گسست قرار دارد ويراني بسيار شديدي خواهد داشت.

اگر تهران از اصول شهر سازي الگو برداري مي کرد تمام اين مناطق زرد و آبي بايد تبديل به پارک مي شد. اينجا مکانهايي هستند که بيشترين برج سازي ها در آن انجام گرفته و مي گيرد.

بخشي که در نقشه اصلي ادامه پيدا مي کند از سمت راست تا لشگرک و جاجرود و تلو و سد لتيان ادامه پيدا مي کند و از سمت چپ که تقريبا کامل اسکان شده است.

مناطقي که در نقشه به رنگ سفيد مشخص شده مناطق با ويراني شديد (‌و غير مسکوني) و مناطق خاکستري رنگ نواحي مسکوني در زمان تهیه نقشه است که حتما سالیان زیادی از آن نمی گذردو تهیه کننده تصور رشد مناطقمسکونی را تا به این حد نمی کرده است. نواحي که هاشور شده است مناطق با توان آبگونگي و ويراني شديد ذکر شده است. نخستین زلزله تهران 4000 سال پیش از میلاد مسیح در شهر ری اتفاق افتاده است . حدود 1000 سال پیش چند زلزله تاریخی در تهران اتفاق افتاد حدود سال 700تا 800 میلادی نیز چند زلزله تاریخی رخ داد و اتفاقا از بخت بد تهرانی ها همان موقع چند اتفاق دیگر هم افتاد حمله مغول ها در حدود سال های 1200 تا 1100 میلادی یکی از این حوادث بود یعنی در یک مقطعی تهران یا همان منطقه ری مورد هجوم مغول ها و زلزله قرار می گیرد اما به لحاظ موقعیت استراتژیک آن ، شهر دوباره برپا می شود و در حدود 200 سال پیش تهران به عنوان پایتخت انتخاب می شود.

از نظر زلزله در تهران 3 مساله مهم وجود دارد یکی گسلی در جنوب تهران است که از ایوانکی در شمال گرمسار شروع می شود تا به بی بی شهربانو یعنی همان منطقه سه راه افسریه می رسد. در مورد این گسل همه شواهدی که مربوط به فعال بودن یعنی خردشدگی و نظایر آن است دیده می شود، اما در مورد گسل ایوانکی مسأله بسیار مهمی وجود دارد و آن این است که از حدود 200 سال پیش هیچ زلزله مهمی در آن اتفاق نیفتاده است. در مورد گسل شمال تهران که از کرج شروع و به منطقه لواسانات می رسد نیز عملاٌ هیچ وقت زلزله تاریخی مهمی و قابل انتساب به آن دیده نشده است.

وضعیت ساختمانها در شهر تهران نیز مطلوب نیست. بخش‌های مرکزی تهران و محلات قدیمی شهر و اطراف آن مانند تجریش ، قلهک و جنوب شهر ساختمانهایی با طول عمر بیش از 30 سال وجود دارد که با مصالح نامرغوب و ملات ضعیف ساخته شده‌اند و نمی‌توانند در برابر زلزله‌ای با بزرگی متوسط مقاومت کنند.

تراکم خانه‌ها و جمعیت ، نبودن فضای باز برای چادر زدن و کمک رسانی از گرفتاری های تهران است. وجود ساختمانهای غیر مقاوم ، سطح بالای آب و پساب زیرزمینی ، دانه ریز بودن خاک ، آبرفتی بودن رسوبات باعث شده است با وجود اینکه گسلهای اصلی بیشتر در شمال شهر تهران است، ولی جنوب تهران نیز در برابر آسیب پذیر باشد. سدهای کرج ، لتیان ، لار در برابر زلزله‌های بزرگ مقاوم نیستند و مشکل دیگری برای شهر هستند.

مدیریت بحران

پيش بيني زلزله حتي در كشورهاي پيشرفته وصاحب دانش و فن لازم بسيار ضعيف مي باشد . لذا معمولا زمين لرزه هاي با شدت بالاتلفات جاني ومالي فراواني به همراه دارد . براي كاستن از ميزان خسارات وتلفات زياد ناشي از زلزله بايد قبل از وقوع آن پيشگيري هاي لازم را مورد توجه واقع شود. اما در رابطه با مدیریت بحران، سه فاز مشخص وجود دارد که شامل آمادگی (قبل از بحران)، مقابله (هنگام بحران یا وقوع حادثه) و بازسازی (بعد از بحران)می باشد. براي پيشگيري ازخطرات زلزله هركدام از مسئولين ومردم بايد اقدامات لازم را انجام دهند که البته گفتنی است در چند سال اخیر اقدامات بسیار مدبرانه ای در جهت پیشگیری از عوارض زیانبار رخداد زلزله احتمالی در سراسر کشور منجمله تدوین آئین نامه های نظام مهندسی ساختمان و دیگر اقدامات مشابه اندیشیده شده است که جای سپاس فراوان دارد.

ازجمله اين اقدامات مي توان به موارد زير اشاره نمود :

1 - شناسايي مناطق زلزله خيز و تهيه نقشه هاي پهنه بندي خطر زلزله توسط دستگاههاي مسئوول

2 - رعايت نكات فني در ساخت وسازهاي شهري ونظارت موثر ومفيد بر ساخت وسازها نظير ساختمانهاي اداري ، عمومي ، مسكوني

3 - آموزش مداوم شهروندان با زلزله و راههاي گريزازومقابله با خطرات آن توسط رسانه هاي عمومي و مراكز آموزشي . مطالعات ميداني در كشورهاي پيشرفته نشانگر اين موضوع است كه پس از وقوع بحران ها، بيش از هفتاد درصد از نجات يافتگان توسط مردم محلي نجات پيدا كرده اند. بنابراين آموزش و تجهيز گروه هاي داوطلبانه مردمي گامي موثر و مفيد در مديريت بحران هاي احتمالي به شمار مي رود.

4 - آماده بودن قبل ازوقوع زلزله نظيرمهيا نمودن امكانات دارويي ، بهداشتي ، مراكز امدادي ، آتش نشاني ، بيمارستاني و تجهيز نمودن اين مراكز و ديگر سازمانهاي مسئوول،تا درهنگام زلزله بتوان به نيازمندان كمك نمود .

5 - شناسايي ساختمان هاي عمومي ومسكوني غير فني ونا مقاوم موجود واستحكام بخشي و تجهيز آنها درمقابل زلزله

6- همة ما باید برای سه روز یک سری لوازم مانند آب، غذای کنسروی، رادیو کوچک و چراغ قوه را در منزل داشته باشیم. محلی را نیز در منزل باید جهت پناه گرفتن از قبل در نظرگرفت که معمولا زیر میز ناهارخوری بهترین جاست. لای چارچوب در کاملا اشتباه است چرا که دربا شتاب همچون بادبزن در حرکت خواهد بود. در هنگام بحران باید از حیف و میل خودداری کرد و به ازای هر نفراز اعضا خانواده یک ونیم لیتر آب نیاز است. در ژاپن از دوران دبستان همه وظایفشان را در هنگام بحران و مسائل مربوط به زلزله را با کاردستی و بازدیدها و گردشهای علمی و حتی انجام مانورها به آنها آموزش می دهند.

7- معمولا مدرسه و دانشگاه بهترین محل اسکان موقت است و معمولا امکانات اسکان موقت نیز در آن مدرسه ها ذخیره شده است. در ژاپن از همة منابع حتی چاه های قدیمی که با تلمبه آب می کشند نیز برنامه ریزی شده تا در هنگام خطر از همة منابع موجود بتوان استفاده کرد.

درپایان راقم این سطور باابتهال از درگاه پروردگار مهیمن می خواهد سرزمین ما وبلکه همه جهان رااز بلایای قهری وطبیعی وبه ویژه زمین لرزه در پناه امن خویش محفوظ بدارد.

اما تو ای زمین! ای زادگاه ما!

ما باتو دوستیم زین پس شرار قهر به بنیاد ما مزن

ما را چنانكه رفت اسیر بلا مكن

این كلبه ها كه خانه ی امید و آرزوست

ویرانسرا مكن!

*نقل مطالب با ذکر منبع مجاز است

منابع:

1- زلزله تهران ؛حادثه طبیعی یا فاجعه انسانی ، بررسی نقش مدیریت بحران در زلزله تهران ؛ بینش، بهرنگ، نشریه ریسک و بیمه.

2- گزارش اجلاس جهانی کاهش خطر پذیری بحران ، ژنو –سوئیس ، 2009، انتشارات مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهرتهران، تیرماه1388.

3- گزارش اجمالی کنفرانس بین المللی کاهش خطرپذیری مخاطرات طبیعی ، داووس- سوئیس، 2010، انتشارات مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهرتهران، تیرماه1388.

4- آگاهانه از زلزله بترسیم ، مهدی وجودی.

5- شعرپایانی: مهدی سهیلی

6- www.mahan.aero

7- www.shora-tehran.ir

8- www.bimeh.mag.ir

9- www.vojoudi.com

10- www.iraneconomics.net

11- www.rajanews.com

12- www.earthquake.ir

13- Http://dehaj.tripod.com

14- http://across.co.nz/WorldsWorstDisasters.html

15- http://creatures.blogdoon.com/Post-732.aspx

16- www.mellatonline