الگویی برای تبدیل تهدیدها به حفاظت از محیط‌ زیست و رونق گردشگری

به گزارش بولتن نیوز، منطقه‌اي كه تا سه دهه پيش بر اثر تخريب‌هاي محيط‌زيست وضعيت بسيار ناگواري داشت اما حالا پس از سه‌دهه برنامه‌ريزي و كار مداوم آن اندازه تغيير كرده است كه وزير گردشگري تايلند در جمع خبرنگاران اعزامي به اين كشور با قاطعيت آن را به‌عنوان يك مقصد جديد گردشگري معرفي كرد و گفت: همه زيرساخت‌ها براي جذب گردشگر در اين منطقه فراهم شده و اكنون چانتابوري مي‌تواند پذيراي گردشگران باشد. بازديد از اين منطقه نشان داد كه چگونه مي‌توان با رعايت معيارهاي زيست‌محيطي مبتني بر توسعه پايدار، يك تهديد بزرگ زيست‌محيطي را تبديل به فرصتي براي اشتغال‌زايي كرد.

حالا ديگر چانتابوري كه يك منطقه روستايي است در فهرست گردشگري تايلند ثبت شده است. سياستگذاران تايلندي مدت‌هاست كه با برنامه‌ريزي مي‌كوشند با رونق گردشگري در مناطق مختلف، به ويژه مناطق محروم فاصله طبقاتي را در اين كشور كاهش دهند. آنها به تجربه دريافته‌اند كه هرجا گردشگري رونق مي‌گيرد، فقر از آن منطقه دور مي‌شود. با همين رويكرد منطقه محروم چانتابوري تبديل به مقصد گردشگري شده است.

«همه‌‌چيز از يك تصميم شروع شد.» آنطور كه خانم «كهنكهي كوناونتديتي»، دستيار رئيس مركز مطالعات سلطنتي چانتابوري مي‌گويد تا سه دهه پيش بر اثر دخالت‌هاي غيرمسئولانه در طبيعت، محيط‌زيست منطقه به‌شدت تخريب شده و معيشت مردم را با خطر جدي مواجه كرده بود.

او هنگام تشريح وضعيت منطقه، تصاويري را به نمايش گذاشت كه نشان مي‌داد بخش وسيعي از جنگل‌هاي مانگرو (ماندابي) به‌طور كلي پاك‌تراشي و تبديل به بيابان شده بود و از آنجايي كه حيات آبزيان و صيد و صيادي وابسته به اين جنگل‌ها بود، ماهيگيري كه يكي از شغل‌هاي بوميان منطقه است در پي همين تخريب‌ها به كلي از بين مي‌رود و كشاورزي آنها از رونق مي‌افتد. اما در سال1981 و در پي بازديد پادشاه فقيد اين كشور از چانتابوري، دستوري براي محروميت‌زدايي منطقه صادر شد و براساس همين دستور، احياي منطقه در دستور كار قرار گرفت. همزمان مركز مطالعات سلطنتي چانتابوري با هدف انجام تحقيقات و بررسي مشكلات و ارائه راهكار براي حل معضلات راه‌اندازي شد. درواقع اين مركز چگونگي استفاده بهينه از منابع آبي و روش‌هاي كشاورزي مدرن و سازگار با محيط‌زيست را به كشاورزان بومي آموزش مي‌دهد تا علاوه بر ارتقاي كيفيت محصول و بهره‌وري بيشتر در كشاورزي، محيط‌زيست منطقه را نيز حفظ كنند. به گفته خانم كوناونتديتي، پروژه چانتابوري يكي از 6 پروژه توسعه سلطنتي است كه اكنون به نتيجه رسيده است.

• برنامه‌ريزي با توجه به وضعيت منطقه

او گفت كه هر پروژه - از 6 پروژه - با توجه به وضعيت هر منطقه تعريف شده و با هم كاملا متفاوت‌هستند. درواقع آنها براي هر منطقه‌اي نسخه خاص همان منطقه را در نظر گرفته‌اند. مركز چانتابوري كه با هدف انجام تحقيقات و بررسي مشكلات راه‌اندازي شده است همواره ارتقاي معيشت كشاورزان و محروميت‌زدايي را دنبال كرده و مي‌كند. توسعه منابع آبي، احيا و حفاظت از جنگل‌ها، استفاده از تكنيك‌هاي مدرن براي توسعه و پيشرفت كشاورزي در منطقه ازجمله مواردي است كه اجراي آن در دستور كار اين مركز قرار دارد. كوناونتديتي درباره منابع مالي اين مركز هم مي‌گويد كه اعتبارات لازم تأمين شده است.

كوناونتديتي سطح منطقه‌اي را كه پروژه در آن اجرا شده 13090هكتار اعلام و تأكيد مي‌كند كه هدف از اجراي اين پروژه توسعه شيلات و ايجاد شغل براي كشاورزان و افزايش درآمد روستاييان از طريق حفاظت از منابع ساحلي و گردشگري بود كه البته همه اين موارد ذيل مديريت مبتني بر توسعه پايدار به نتيجه رسيده است. آنها با اجراي طرح‌هاي آبخيزداري و ايجاد 200بند خاكي در ارتفاعات از يك سو، و از سوي ديگر با كاشت گياهي به نام وتير (vetir) توانسته‌اند ضمن ذخيره‌سازي‌ آب مانع از فرسايش خاك شوند. او در توضيح اين مطلب مي‌افزايد: آب‌هايي كه پشت اين بندهاي خاكي ذخيره مي‌شود به مصرف شرب و كشاورزي مي‌رسد. ميزان اين آب‌ها به اندازه‌اي است كه در فصول خشك هم آب منطقه را تأمين مي‌كند. نكته جالبي كه اين مسئول محلي به آن اشاره مي‌كند اين است كه در چانتابوري، كشاورزي به‌صورت ارگانيك انجام مي‌شود؛ يعني نه از آفت‌كش‌ها استفاده مي‌شود و نه از سموم شيميايي. (مقايسه كنيد با شيوه كشاورزي در شمال خودمان وساير مناطق) اما مسئولان محلي به اين هم بسنده نكرده‌اند. آنها در حال بررسي و تحقيق درباره گياهاني هستند كه مي‌توانند در حاشيه دريا خوب رشد كنند. در كنار اين تحقيقات، آموزش كشاورزان همواره به‌عنوان يكي از اصول اصلي در صدر امور قرار دارد. بر اساس همين آموزش‌هاست كه كشاورزان بومي حالا علاوه بر تأمين محصول مورد نياز خودشان، محصولات اضافه را در بازارهاي محلي مي‌فروشند و از اين طريق درآمد كسب مي‌كنند.

• معضلات و چالش‌ها

وقتي از مشكلات و چالش‌هاي اجراي طرح پرسيديم، دستيار رئيس مركز مطالعات سلطنتي چانتابوري، نخستين مشكل را بي‌سواد بودن افراد بومي منطقه (جامعه هدف طرح) اعلام كرد و گفت: با توجه به آنكه كشاورزان سواد ندارند با وجود آموزش، نمي‌توانند شيوه‌هاي مورد نظر را به‌درستي اجرا كنند. براي نمونه پروژه پرورش ميگو ريسك بالايي دارد. تخم ميگوها آسيب مي‌بيند و اين درحالي است كه در مواردي دماي هوا و كم و زياد شدن باران ريسك پروژه را بالا مي‌برد. در نتيجه با بروز اين مشكلات، روستاييان به‌دليل كم‌دانشي نمي‌توانند از عهده كار برآيند. دومين معضل باز هم به ناآگاهي مردم برمي‌گردد. بسيار اتفاق مي‌افتد كه افرادي از بخش خصوصي سراغ روستاييان مي‌روند و ادعا مي‌كنند داروهايي براي مقابله با آفات و بيماري دارند. كشاورزان هم چون مطلع نيستند، فريب مي‌خوردند و دارويي را مي‌خرند كه كارايي ندارد و در نتيجه هم مقروض مي‌شوند و هم محصولشان از بين مي‌رود. در مواردي هم وام با بهره مي‌گيرند و از آنجايي كه دانش محاسبه ندارند حتي نمي‌دانند كه بهره پولي كه بايد بپردازند، چقدراست؟ علاوه بر اين گاهي سراغ قمار هم مي‌روند. اما در چنين وضعيتي هم مركز تحقيقاتي چانتابوري آنها را تنها نمي‌گذارد. به گفته كوناونتديتي وقتي خانواده‌اي موفق نيست مشاوراني را نزد آنها مي‌فرستند و به آنها آگاهي مي‌دهند. علاوه بر اين، تعاوني به آنها وام مي‌دهد تا بتوانند قرض‌هايشان را پرداخت كنند و بعد از برداشت محصول وام دريافتي را به تعاوني برگردانند. اما اگر كشاورزي نتواند با همه اين تسهيلات، وامش را در موعد مقرر پرداخت كند، اراضي كشاورزي را از او پس مي‌گيرند.

• احياي مانگروهاي تخريب شده

احياي مانگروها بخش مهمي از پروژه سلطنتي در چانتابوري است. خانم كوناونتديتي در اين‌باره گفت: در گام نخست براي احياي مانگروها، اهميت اين جنگل‌ها و نقش‌شان در توليد آبزيان و صيد و صيادي را براي روستاييان تشريح كرديم؛ زيرا تا قبل از اجراي پروژه افراد محلي درختان مانگرو را قطع كرده و از آن براي ساخت‌وساز و نيز تهيه زغال استفاده مي‌كردند. در واقع اين درختان منبع درآمد اين افراد بود. برهمين اساس پس از آگاهي دادن به مردم محلي، سرمايه لازم در اختيار آنها قرار گرفت تا براي شروع كار مشكل مالي نداشته باشند. اكنون در كنار فعاليت‌هاي كشاورزي با احياي مانگروها، صيد و صيادي در منطقه رونق گرفته و به‌صورت زنجيره‌اي شمار قابل توجهي از بوميان در مراحل مختلف از توليد محصول گرفته تا تبديل آن به كنسرو، كمپوت، چيپس و صنعت بسته‌بندي و فروش اين محصولات مشغول فعاليت هستند.

اما آخرين مرحله اين پروژه، جذب گردشگر و رونق گردشگري در منطقه است. دست‌اندركاران مركز مطالعات سلطنتي چانتابوري براي دستيابي به اين هدف از هيچ تلاشي دريغ نكرده‌اند حتي راه‌اندازي يك موزه تنوع زيستي را هم در دستور كار دارند. كوناونتديتي با بيان اين مطلب مي‌گويد: ما مي‌خواهيم ديگران هم از تجارب ما استفاده كنند. احياي منابع طبيعي يكي از مواردي است كه باعث جذب گردشگر مي‌شود. گردشگري كه رونق بگيرد اشتغال و به تبع آن درآمدزايي ايجاد مي‌كند و بهبود معيشت مردم محلي و بومي را در پي دارد. با همين رويكرد يك قطار گردشگري در منطقه راه‌اندازي شده كه گردشگران را حين عبور از دل طبيعت احيا شده به ارتفاعات مي‌برد و درآنجا گردشگران گونه‌هاي گياهي احيا شده را از نزديك مي‌بينند. او حين اين توضيحات تصاويري مربوط به سال1987 را نشان داد كه جنگل‌هاي منطقه به‌طور كامل پاك‌تراشي و محو شده بود و حالا همان منطقه به جنگل انبوه و به يكي از جاذبه‌هاي گردشگري تبديل شده است.

او با تشبيه جنگل‌هاي مانگرو به سوپر ماركت مي‌گويد از اين جنگل‌ها مي‌توان صدف و آبزيان ديگر برداشت كرد. او با اشاره به اينكه 2علف دريايي در منطقه وجود دارد كه باعث تصفيه آب مي‌شود، مي‌گويد: حالا با احياي مانگروها يك پستاندار دريايي Dugong dugong كه بسيار آسيب‌پذير است به منطقه بازگشته و از اين علف‌ها تغذيه مي‌كند؛ گونه‌اي كه سال‌ها پيش منطقه را ترك كرده بود. وي در عين حال يادآور مي‌شود با وجود همه اين كارها اين پستاندار نادر دريايي در حال نابودي است.

• نه از زباله خبري بود و نه از تخريب

پس از اين توضيحات بود كه ما از جنگل‌هاي تخريب شده بازديد كرديم. جنگل‌هاي مانگرو مثل ساير مانگروهاي جهان در حاشيه دريا قرار داشتند و بنا به طبيعت ذاتي اين درختان، آب تا بخشي از تنه درختان بالا آمده بود اما آنها با چوب مسيرهايي براي تردد در ميان جنگل‌هاي احيا شده مانگرو احداث كرده بودند و در طول مسير قدم به قدم تابلوهايي نصب شده بود با توضيحاتي درباره درختان. مانگروها و مسيرهاي عبوري آن اندازه زيبا بود كه حتي گرما و هواي شرجي هم نمي‌توانست مانع بازديد ما شود. همه‌‌چيز زيبا بود؛ آنجا برخلاف جنگل‌هاي مانگرو در قشم و ميناب در هرمزگان و خليج نايبند در بوشهر نه اثري از انبوه زباله‌هاي رها شده در ساحل بود و نه از روغن تعويض شده قايق‌ها كه بي‌هيچ نظارتي در لابه‌لاي مانگروها رها مي‌شود. ما سرگرم بازديد از مانگروها بوديم كه گروهي از دانش‌آموزان همراه با راهنمايي كه در حال توضيح دادن بود از همان راه باريكه عبوري از كنارمان گذشتند؛ همچنان‌كه هنگام ورود و خروج از مركز مطالعات سلطنتي چانتابوري، شماري از دانش‌آموزان و دانشجوياني را ديديم كه براي بازديد به آنجا آمده بودند و همه اينها نشان مي‌داد كه چطور آنها در حال فرهنگسازي و آموزش نسل آينده براي حفظ محيط‌زيست و توسعه پايدار هستند. در آن بعدازظهر شرجي و گرم، زيبايي طبيعت آرامشي وصف‌نشدني را به هر گردشگري ارزاني مي‌كرد. آنجا ساحل و جنگل همان اندازه تميز بود كه دريا و آسمان و مگر براي جذب يك گردشگر علاقه‌مند به طبيعت چه چيز ديگري نياز است كه در چانتابوري وجود ندارد؟

• واگذاري اراضي با حفظ مالكيت دولت

خانم «كهنكهي كوناونتديتي»، دستيار رئيس مركز مطالعات سلطنتي چانتابوري درباره چگونگي واگذاري اراضي براي كشاورزي به مردم بومي گفت كه بخشي از اراضي از سوي دولت به كشاورزان واگذار شده است. اين شيوه مانع از تعرض و تجاوز كشاورزان به اراضي طبيعي شده ضمن آنكه كشاورزان با دريافت زمين به حفاظت از منابع طبيعي و محيط‌زيست تشويق مي‌شوند. او ادامه مي‌دهد: تخريب‌ها ناشي از فقر است. وقتي شغل ايجاد مي‌شود و روستاييان فقير درآمد دارند ديگر دليلي براي تخريب وجود نخواهد داشت. افراد فقير و بدون سوءسابقه و البته علاقه‌مند به كشاورزي، افرادي هستند كه اراضي دولتي با حفظ مالكيت دولت براي كشاورزي به آنها واگذار شده است. به‌گفته كوناونتديتي اين اراضي به‌مدت 30سال به اين افراد واگذار شده بي‌آنكه هيچ اجاره‌اي از آنها دريافت شود. اكنون اين دوره 30ساله به پايان رسيده و دوره جديد آغاز شده است. در دوره جديد هم كشاورزان قبلي مي‌توانند به‌كار خود روي همان زمين‌ها ادامه دهند به شرط آنكه در طول سه‌دهه گذشته محيط‌زيست را حفظ كرده باشند و ‌ معيارها‌ و استانداردهاي تعريف شده كشاورزي را كه سازگار با محيط‌زيست و مبتني بر توسعه پايدار است رعايت كرده باشند. اين معيارها البته همواره از سوي مركز تحقيقاتي به آنها آموزش داده شده است. كشاورزاني كه از اين آزمون 30ساله سربلند بيرون آمده باشند مي‌توانند حتي اين اراضي را به نسل‌هاي بعد ازخود واگذار كنند اما آنها هرگز حق فروش اين اراضي را ندارند.