یلدایی که بود، یلدایی که هست

گروه اجتماعی: در یادداشت پیش رو که به قلم میثم مهدیار، دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی نگاشته شده، نگارنده معتقد است امروز وقتی نام شب یلدا را می شنویم چه چیزهایی به ذهنمان متبادر می شود: دورهم نشینی با میوه های رنگارنگ فصل و غیر فصل، تخفیفات فروشگاه های حقیقی و مجازی، برنامه ها و جُنگ های تلویزیونی و... .همه این بازنمودهای یلدا اما در یک محور با هم مشترکند: مصرف و مصرف گرایی!

به گزارش بولتن نیوز، متن این یادداشت که در روزنامه صبح نو نیز منتشر شده به شرح زیر می باشد:
 
یلدا از کجا آمده است و آیا همیشه همین معنای امروزی از آن مستفاد می شده است؟ با یک مرور تاریخی می توان نشان داد که صورت فعلی این آیین با زمینه های تاریخی شکل گیری آن تفاوتی بنیادی دارد.

در حقیقت آیین ها و مناسک فرهنگی ایرانی از جمله نوروز، یلدا، چهارشنبه سوری و ... در صورت ابتدایی خود در پیوستگی با تغییر و تحولات "طبیعت" تکوین یافته اند. به عبارت دقیق تر این آیین ها در نسبت با فرهنگ تولیدی کشاورزان و دامداران و دیگر تولیدگران سنتی ایرانی معنا یافته اند. یلدا جشنی بر پایان یافتن "کوتاه شدن روزها و آفتاب" بوده است. خورشید در حركت سالانه خود، در آخر پاییز به پایین‌ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد كه موجب كوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریكی شب می‌شود. اما از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید دگرباره بسوی شمال شرقی باز می‌گردد كه نویدبخش بلندشدن آفتاب و کوتاه شدن شبهاست. در این موقع سال توسط کشاورزانِ منتظرِ رسیدن فصل آغاز کشت و کار یعنی فصل بهار آیین هایی برگزار می‌شده است كه یكی از آنها جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده، بوده است.
اما در عصر مصرف گرایی و کالایی شدن همه چیز، آیین ها و مناسک فرهنگی نیز از صورت اصیلِ تولیدی خود تهی گشته  و وجهی مصرفی یافته وحتی به ضد خود تبدیل شده است: عامه مردم امروزه حتی تصور می کنند که یلدا را به خاطر بلند بودن شبش جشن می گیریم؛ در پیام های تلگرامی مان می نویسیم :" یلدا را دور هم گرامی می داریم چون بدانیم ارزش یک دقیقه بلندتر بودن از باقی شبها را..."

این بازنمایی فعلی شب یلدا همچنین نسبتی با بحران زیست محیطی امروز ایران دارد. پیش از این برای تزیین سینی وسفره روی کرسی شب یلدا میوه هایی از اواخر تابستان و اویل پاییز در سرداب ها و یخچال های طبیعی کنار می گذاشتند.اما امروزه سفره های جشن یلدا ایرانی پر شده از میوه های چهار فصل و تازه ای  که پیش از این تنها در فصلی خاص میهمان خانواده ایرانی بوده است. سفره هایی که از دهه سی و چهل تا همین چندسال پیش به مدد توسعه مبتنی بر "اصل چهار ترومن" و "موتورهای آب پر زور" و "سدهای غول پیکر" رنگارنگ شده اند. در این چند دهه اگرچه باغستان های فراوانی در سراسر فلاتِ خشکِ ایران سبز شده و آبادی های بسیاری رونق گرفته و سفره های ما از میوه های چهارفصل رنگارنگ پر شده اما این همه به قیمت مکیدن شیره جان زمین و تخلیه لایه های سفره های آب های زیرزمینی این سرزمین بوده است. این خشکسالی اگرچه بسیاری از همان آبادی های رونق یافته در این چند دهه را خشک و روستاهای بسیاری را تخلیه و ساکنانش را آواره حاشیه کلانشهرها کرده و آسیب های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و سیاسی بسیاری را برای کشور ما به ارمغان آورده است اما به مدد پول نفت و با واردات میوه های رنگارنگ نگذاشته ایم هیچوقت از رنگارنگی سفره یلدا و نوروز کاسته شود. این شبها حتی همان پناهندگان از روستای تولیدی به شهرهای مصرفی از این که می توانند در شب نشینی ها و دورهمی های خود از هر رنگ و نژادی میوه هایی سر سفره خود داشته باشند حتما خوشحال هستند.