طرح «فرمان» ارزشمند؛ آیین نامه اجرایی ناکارآمد

به گزارش بولتن نیو ، رهبر معظم انقلاب اردیبهشت ماه سال 1394 در تصمیمی بزرگ و تاریخی دستور دادند همه کودکان افغانی، چه آنها که دارای شرایط قانونی حضور در ایران هستند و چه آنها که مدارک قانونی حضور در ایران ندارند باید در مدارس دولتی ثبت‌نام شوند.
در متن دستور رهبر معظم انقلاب آمده است:« هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرینی که به‌صورت غیرقانونی و بی‌مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند'.

** بیست و سوم خردادماه «روز جهانی منع کار کودک»
انجمن های عضو شبکه «کودکان کار و خیابان» سال های طولانی است در جهت احقاق حقوق کودکان تلاش می کنند و به بهانه روز جهانی منع کار کودک و بررسی مشکلات اجرایی طرح فرمان که یک سال از زمان صدور آن می گذرد، نشستی را در پایان هفته گذشته در مرکز خدمات اجتماعی شهرداری منطقه سه تهران برگزار کردند.
در ابتدای این نشست، ژیلا مدنی یکی از فعالان سمن «مهر و ماه» که در حوزه توانمندسازی زنان و کودکان تلاش می کند، گفت: مهاجران افغانی بیش از 30 سال است که به ایران آمده اند ، اما در این سه دهه هنوز نتوانسته ایم وضعیت آنها را به لحاظ هویت اجتماعی مشخص کنیم.
وی اظهار داشت: بر اساس قانون اساسی، آموزش باید برای همه کودکان رایگان و اجباری باشد و شان کودکان در هر موقعیت اجتماعی باید لحاظ شود.
وی بیان داشت: کودکان افغانی بازمانده از تحصیل در سنین بین 6تا 17سالگی هستند و این ها به طور عام کودکانی هستند که بدون اوراق هویتی و به دنبال فقر خانواده در جامعه رها شده اند. کودکان دختری که به دلیل ازدواج زودهنگام از ادامه تحصیل محروم شده اند نیز از این جمله هستند.
مدنی درباره آمار کودکان بازمانده از تحصیل گفت: تاکنون آمار رسمی در این خصوص ارائه نشده است و مرکز فناوری اطلاعات آموزش و پرورش تعداد آنها را 142هزار نفر و مرکز پژوهش های مجلس تعداد آنان را 3.5 میلیون نفر بالای 6 سال، اعلام می کند.
این فعال اجتماعی دهه نخست مهاجرت افغانی ها را دهه طلایی برای مهاجران اعلام کرد و گفت: از دهه دوم انقلاب، موضوع بازگشت مهاجران افغانی کلید زده شد که نتیجه آن ایجاد محدودیت برای دسترسی کودکان افغان به آموزش بوده است .
وی گفت: در سال های یاد شده سازمان های مردم نهاد(سمن) فعالیت خود را در راستای بازگشت کودکان افغانی در چرخه آموزشی افزایش دادند. نقش سمن ها حتی در به اجرا درآوردن طرح فرمان برای ثبت نام کودکان افغانی در مدارس ایران ارزشمند بوده است.
وی با اشاره به طرح فرمان رهبر معظم انقلاب برای ثبت نام کودکان افغانی در مدارس ایرانی گفت: بر اساس مصوبه دولت که پس از طرح فرمان صادر شد، کودکان افغانی حتی بدون ارایه اوراق هویت می توانند در مدارس ثبت نام شوند.


**نقش سازمان های مردم نهاد در کمک به کودکان بازمانده از تحصیل
شری نجفی مدیر عامل انجمن یاری کودکان در معرض خطر، نیز در این نشست
گفت: سمن های حمایت از کودکان کار و خیابان از سال 1378 در کشور شکل گرفته است. آنچه که در سال یاد شده مورد نگرانی سمن ها بود نداشتن برگه هویتی برای کودکان افغانی و ایرانی بود که هنوز هم این نگرانی وجود دارد و بسیاری از کودکان چه افغانی و چه ایرانی اوراق هویتی ندارند.
وی معتقد است، تحصیل نکردن کودکان آسیب های اجتماعی جدی به دنبال دارد. در سال های گذشته تعداد بسیاری از کودکان افغانستانی توانستند در مدارس خودگردان تحصیل کنند.
نجفی ادامه داد: به طور مثال در شهر اصفهان در گذشته 182 مدرسه خودگردان بود که کودکان افغانی را آموزش می داد اما هم اکنون تعداد این مدارس در آن شهر به هفت مدرسه تقلیل یافته است.
مدیر عامل انجمن یاری کودکان در معرض خطر گفت: مدارس یاد شده با وجود کاستی هایی توانستند به بسیاری از دانش آموزان افغانی آموزش بدهند.
وی معتقد است، آموزش در مدارس خودگردان توانست در میان کودکان افغانی هویت سازی کند.

**آموزش و کاهش آسیب های اجتماعی
کیهان ضیایی مهر رییس هیات مدیره موسسه رویش نهال جوان، نقطه قوت طرح فرمان را شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل و هدایت آنها به سوی مدارس ذکر کرد و گفت: آموزش ضمن آنکه می تواند به فرد هویت بدهد می تواند از بروز آسیب های اجتماعی افراد جلوگیری کند.
وی یکی از نقاط ضعف اجرای طرح فرمان را نبود حمایت سازمان ها و وزارتخانه های مسئول در اجرای آن عنوان کرد و گفت: وظایف آموزش و پرورش در این طرح به خوبی بیان نشده است و این نهاد دولتی بسیاری از وظایف خود را از سمن ها انتظار دارد.
ضیایی مهر گفت: جمعیت بالای کودکان در مدارس جنوب شهر و بالا بودن هزینه ایاب و ذهاب موجب شد بسیاری از کودکان نتوانند ثبت نام کنند. در طرح فرمان قید شده است هزینه ثبت نام از خانواده های افغانی دریافت نشود و این طرح به شکل رایگان برای تمام کودکان انجام شود زیرا بسیاری از خانواده ها به دلیل فقر اقتصادی قادر به پرداخت هزینه تحصیل برای کودکان خود نیستند.
رئیس هیات مدیره موسسه رویش نهال جوان اظهار داشت: اما این کودکان به دلیل هزینه بالا به سختی می توانند وارد مدرسه شوند و این در حالی است که بسیاری از این کودکان نیاز به مددکار در مدرسه هم دارند.
ضیایی مهر یادآور شد: برای ثبت نام کودکان باید ابتدا کار شناسایی شامل بازدید از محل کار و منزل آنها انجام شود و سپس با ایجاد ارتباط صحیح با کودکان و پیگیری وضعیتشان، آنها را جذب کرد.
این فعال حوزه منع کار کودک، موضوع شهریه را یکی از مهمترین علل ترک تحصیل کودکان نام برد و پیشنهاد کرد موضوع دریافت هزینه ثبت نام از نامنویسی کودکان افغانی حذف شود.
ضیایی مهر بیان داشت: این کودکان که همواره مورد حمایت سمن ها هستند از این نهادها انتظار دارند هزینه ثبت نام آنها را بر عهده گیرند.این در حالی است که وظایف سمن ها اموری غیر از امور اجرایی این چنینی است، زیرا سمن ها درآمدی ندارند در این زمینه هزینه کنند.
وی اظهار داشت: متاسفانه به غیر از هزینه ثبت نام ،بسیاری از مدیران دبستان ها هنگام دادن کارنامه به کودک افغانی انتظار همیاری دارند و کارنامه کودک را قبل از اینکه پولی دریافت کنند به خانواده نمی دهند.
وی گفت: در چند روز گذشته مادر و فرزندی افغانی به علت اینکه نتوانسته بودند پول همیاری را بپردازند از سوی پدر معتاد خانواده مورد ضرب و شتم شدیدی قرار گرفته بودند.

**مهمترین علت مهاجرت فقر است
طاهره پژوهش عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودک نیز در این نشست گفت: مهمترین علت مهاجرت فقر است و این در حالی است که برای ثبت نام این کودکان هزینه ثبت نام منظور شده است.
وی گفت: بسیاری از سمن ها مدارس انعطاف پذیر داشتند که صبح ها از ساعت 7.30 تا 9.30 آموزش کودکان را انجام می دادند تا آنها بتوانند برای کمک به خانواده در ساعات باقی روز کار کنند و این در حالی بود که با این دو ساعت آموزش هم این کودکان می توانستند از عهده امتحانات برآیند.
پژوهش گفت: فقر خانواده ها به حدی است که در برخی از خانواده های مهاجر دو خواهر در یک خانه فقط یک دست لباس دارند و مجبورند در نوبت های متفاوت به مدرسه بیایند.
وی گفت: بسیاری از کودکان به تنهایی زندگی می کنند و پدر و مادری ندارند. باید کودک را به عنوان فرد مستقل به رسمیت بشناسیم و از منافع آموزشی او حمایت کنیم.

**مدت زمان اجرای طرح فرمان بسیار محدود بود
حبیبه نعمت الله زاده نماینده جمعیت دانشجویی امام علی(ع) گفت: طرح فرمان که در سال 1394 برای ثبت نام کودکان افغانستانی ابلاغ شد، اجرای آن به مدت پنج روز بود که دو روز آن پنجشنبه و جمعه بود و بسیاری از خانواده ها به تصور اینکه مدارس تعطیل هستند برای ثبت نام مراجعه نکرده بودند و در سه روز باقیمانده به دلیل ازدحام و اینکه این کودکان نیاز به اوراق هویتی داشتند خانواد ها موفق به ثبت نام نشدند.
وی گفت: نهادهای دولتی تصور می کردند سمن ها می توانستند در این مدت خانواده های افغانستانی را مطلع کنند که انتظاری بیهوده بود.
نعمت الله زاده با اشاره به این که کودکان افغانی همه دارای کارت واکسن هستند بنابراین می توان این کارت را به عنوان اوراق هویت مورد استفاده برای ثبت نام قرار داد، گفت: ما نه تنها کودک افغانی بدون کارت هویت داریم بلکه کودک ایرانی فاقد هویت هم داریم و یا یکی از والدین افغانی است که کودک هم بدون هویت شده است.
وی گفت: اطلاع رسانی ثبت نام باید از طریق رسانه های جمعی ، تلویزیون و یا رادیو انجام می شد که متاسفانه این مهم صورت نگرفت.
وی گفت: بسیاری از کودکان پدر و مادر ندارند و نتوانستند ثبت نام کنند.
نعمت الله زاده طرح فرمان را خوب دانست ، اما با اشاره به این که ساز و کاری برای اجرای صحیح آن پیش بینی نشده بود، گفت: کودکان افغانی بدون هویت باید قبل از ثبت نام برای آنها تمهیداتی برای گرفتن شناسنامه انجام می شد.
وی تاکید کرد: این کودکان همچنین نیاز به مددکار دارند. وقتی مسائلی در 30 سال حل نشده است و بخواهیم در مدت پنج روز آن را حل کنیم تردیدی نیست با مشکلات بیشماری مواجه می شویم که باید حل شود.

**ثبت نام کودک افغان نظیر کودک ایرانی
جلال کریمیان مدیر عامل انجمن دوستداران کودک پویش در این نشست گفت: در آیین نامه مصوبه دولت در سال 1395 درباره ثبت نام از کودکان بازمانده از تحصیل ذکر شده که کودکان افغانی نظیر کودکان ایرانی ثبت نام شوند.
وی گفت: هم اکنون در بسیاری از مدارس به نام طرح خود یاری از خانواده ها پولی گرفته می شود که این هزینه زیادی برای خانواده های فقیر مهاجر است.
کریمیان تاکید کرد: این آیین نامه دارای ابهاماتی است که می تواند برای کودکان افغانی مشکل ایجاد کند.این در حالی بود که انتظار می رفت آیین نامه برای خانواده های افغانی شرایط بهتری ایجاد کند که تامین نشد.
وی گفت: در اجرای آیین نامه، وزارت کشور مسئول پیگیری بود در حالیکه باید وزارت آموزش و پرورش برای انجام آن اقدام می کرد. وزارت آموزش و پرورش نزدیکترین نهاد به کودک است.
وی طرح فرمان را گام خوبی برای کودکان مهاجر دانست و گفت: آیین نامه مصوبه هیات وزیران در خصوص ثبت نام در اجرا مشکل دارد.
وی یکی از مشکلات دیگر ثبت نام کودکان افغانی را سن آنان ذکر کرد و گفت: حداکثر اختلاف سنی با پایه ای که دانش آموز ثبت نام می شود باید 2سال باشد در حالیکه کودک بازمانده از تحصیلی داریم که چهار سال با کلاس اول فاصله سنی دارد که به همین دلیل ثبت نام نمی شود.
وی در ادامه بیان داشت: حداقل حدود 200 هزار کودک چنین مشکلی داشتند که فقط 30 هزار نفر ثبت نام شدند.
وی با اشاره به محدودیت سازمان نهضت سواد آموزی گفت: باید نهادی تعریف شود که کودکان بازمانده از تحصیلی به دلیل فاصله سنی از پایه تحصیلی محروم نشوند.

**اجرای طرح فرمان 10 درصد موفقیت داشت
اکبر یزدی مدیر عامل جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان گفت : پس از گذشت 37سال در خصوص کودکان بازمانده از تحصیل هم اکنون به مرحله ای رسیده ایم که اجرای یک طرح 10درصد موفقیت دارد.
وی یادآور شد: برخی از استان ها در اجرای طرح با مشکل مواجه هستند که باید این محدودیت برای استان های کشور برداشته شود.
وی نظیر دیگر فعالان حوزه کودک معتقد است، کارت واکسن را می توان مبنای اوراق هویتی قرار داد و با همین کارت نسبت به ثبت نام کودکان افغانی در مدارس ایرانی اقدام کرد.
مدیر عامل جمعیت دفاع از کودکان کار و خیابان مهمترین عامل بازماندگی از تحصیل را شهریه عنوان کرد و گفت: اغلب این خانواده ها فقیر هستند و تمکن مالی ندارند بنابراین نمی توانند نسبت به ثبت نام کودکان خود به دلیل هزینه های آموزشی اقدام کنند.
به گفته وی، این خانواده ها نیاز به کار کودک دارند و فقر مانع از ادامه تحصیل کودکان می شود. بخشی زیادی از جامعه نیروی کار خود را می فروشد تا هزینه زندگی را تامین کند.
یزدی بهترین جایی که کودک می تواند در آن پرورش یابد را خانواده عنوان کرد و گفت: دولت مسئول حمایت و تامین اجتماعی است و در صورتی که این مهم را بر عهده گیرد دیگر کودک از تحصیل باز نمی ماند.
وی گفت: بر اساس آیین نامه باید 200تا 250 هزار تومان از کودک بازمانده از تحصیل هزینه ثبت نام گرفته شود اما در بسیاری از مدارس این قیمت را تا 350هزار تومان هم افزایش داده اند. متاسفانه برخی از مدارس رفتارهای تحقیر آمیزی هم با کودکان افغانی دارند.
فعالان مدنی در این نشست بر این موضوع تاکید داشتند که در زمان تصمیم گیری در خصوص منع کار کودک و یا تحصیل کودکان بازمانده از تحصیل، باید نهادهای مدنی حضور فعال داشته باشند زیرا این نهادها از نزدیک با خانواده ها آشنا هستند و می توانند در اتخاذ تصمیم ها نقش ارزنده ای بر عهده بگیرند.