«قلم» نعمت ویژه خدا به انسان است

1) وَ قَالَ ص قَيِّدُوا الْعِلْمَ بِالْكِتَابِ

تحف العقول، ص36

پیامبر اکرم ص فرمود: علم را با کتاب (کتابت) در قید و بند [خود] آورید.



2) تَوْحِيدُ الْمُفَضَّلِ، بِرِوَايَةِ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْهُ عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ قَالَ:
تَأَمَّلْ يَا مُفَضَّلُ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ تَقَدَّسَتْ أَسْمَاؤُهُ مِنْ هَذَا «النُّطْقِ» الَّذِي يُعَبِّرُ بِهِ عَمَّا فِي ضَمِيرِهِ
إِلَى أَنْ قَالَ
وَ كَذَلِكَ الْكِتَابَةُ الَّتِي بِهَا تُقَيَّدُ أَخْبَارُ الْمَاضِينَ لِلْبَاقِينَ وَ أَخْبَارُ الْبَاقِينَ لِلْآتِينَ‏ وَ بِهَا تُخَلَّدُ الْكُتُبُ فِي الْعُلُومِ وَ الْآدَابِ وَ غَيْرِهَا وَ بِهَا يَحْفَظُ الْإِنْسَانُ ذِكْرَ مَا يَجْرِي بَيْنَهُ وَ بَيْنَ غَيْرِهِ مِنَ الْمُعَامَلَاتِ وَ الْحِسَابِ وَ لَوْلَاهُ لَانْقَطَعَ أَخْبَارُ بَعْضِ الْأَزْمِنَةِ عَنْ بَعْضٍ وَ أَخْبَارُ الْغَائِبِينَ عَنْ أَوْطَانِهِمْ وَ دَرَسَتِ الْعُلُومُ وَ ضَاعَتِ الْآدَابُ وَ عَظُمَ مَا يَدْخُلُ عَلَى النَّاسِ مِنَ الْخَلَلِ فِي أُمُورِهِمْ وَ مُعَامَلَاتِهِمْ وَ مَا يَحْتَاجُونَ إِلَى النَّظَرِ فِيهِ مِنْ أَمْرِ دِينِهِمْ وَ مَا رُوِيَ لَهُمْ مِمَّا لَا يَسَعُهُمْ جَهْلُهُ وَ لَعَلَّكَ تَظُنُّ أَنَّهَا مِمَّا يُخْلَصُ إِلَيْهِ بِالْحِيلَةِ وَ الْفِطْنَةِ وَ لَيْسَتْ مِمَّا أُعْطِيَهُ الْإِنْسَانُ مِنْ خُلُقِهِ وَ طِبَاعِهِ وَ كَذَلِكَ الْكَلَامُ ...
مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏13، ص: 259

امام صادق ع فرمود:
ای مفضل! تامل نما در این «نطق»ی که با آن از آنچه در نهان توست تعبیر می‌کنی ...
و همچنین کتابتی که با آن اخبار گذشتگان برای حاضران و اخبار حاضران برای آیندگان باقی می‌ماند
و به وسیله آن است که کتابها در علوم و آداب و غیره جاودانه می‌شود
و به وسیله آن است که انسان حکایت آنچه بین او و دیگران رخ می‌دهد (مانند معاملات و حساب و کتاب‌ها) را نگه می‌دارد،
و اگر نبود،
اخبار یک زمان به زمان دیگر نمی‌رسید
و کسانی که از وطن خود دور مانده‌اند بی‌خبر می‌ماندند
و علوم از بین می‌رفت
و آداب ضایع می‌شد
و خلل‌های عظیمی می‌افتاد در امور مردم و معاملاتشان و آنچه از در امر دینشان به نظر کردن در آن نیاز دارند و آنچه برایشان نقل شده که در ندانستنش معذور نیستند؛
و چه ‌بسا گمان کرده بودی که از آن چیزهایی است که با تدبیر و زیرکی می‌توانستند از آن رهایی یابند و از آن چیزهایی نیست که در خلقت و طبیعت انسان گذاشته شده است؟!
و همچنین است «کلام» ...‏

متن کامل حدیث در لینک زیر
http://lib.eshia.ir/71404/1/79

تدبر:

بنیاد علم انسان، بر اساس قلم است: تفاوت انسان با سایر موجودات در این است که انسان ادراکاتش منحصر در غریزه نیست، بنابراین فرهنگ و تمدن دارد؛ و فرهنگ و تمدن داشتن در صورتی ممکن می‌شود که انسانها بتوانند دانش خود را بدون حضور فیزیکی منتقل کنند و این کار عظیمی است که «قلم» انجام می‌دهد.

پس خدا با قلم، [تمام] آنچه انسان را نمی‌داند به او می‌آموزد (آیه بعد این است: عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَم‏). شاید بدین جهت است که معجزه پیامبر خاتم (که معجزه جاودان است) از جنس کتاب است؛ البته کتابی که می‌تواند همه حقایق را در خود بگنجاند و منتقل کند.

قلم مایه کرامت و برتری آدم بر سایر موجودات شد (بر اساس آیه قبل، «ربک الاکرم» است که با قلم تعلیم نمود؛ و در آیه 70 سوره اسراء، «کرامت» است که مایه برتری انسان معرفی شده است) چرا که با قلم انسان توانست هر چیزی را که فراگرفته بود، به نسلهای بعدی منتقل کند و جهان را تحت سلطه درآورد.

پس «قلم» نعمت ویژه خدا به انسان است؛ که البته همانند هر نعمت عظیمی ظرفیت عظیمی برای سوءاستفاده دارد؛ اما یادمان باشد، اگر با «قلم» می‌خوانیم و می‌نویسیم، همه‌اش عنایت ویژه خدا بوده است؛ حتی کسی که علیه خدا و علیه تعالیم الهی قلم می‌زند؛ چقدر رحمان است این خدا، که دشمنش هم با کمک گرفتن از لطف و عنایت خودش با او دشمنی می‌کند!