مغز دیپلماسی ترکیه "میراث بران آتاتورک"

گروه بین الملل: در شرایط پیچیده امنیتی امروز در منطقه خاورمیانه کشورها برای هدایت دستگاه سیاست خارجی خویش بیش از پیش نیاز به سیاستمدارانی خلاق و نظریه مند دارند. این مسئله بخصوص در ارتباط با کشورهایی با تاریخ کهن همچون ایران و ترکیه صدق می نماید، تصمیم گیری در بستر سیاست چنین جوامعی نیاز به نگاه ژرف اندیش و نظریه مند نسبت به تاریخ و جامعه خواهد داشت.

احمد داود اوغلو برای سیاست خارجی ترکیه و تیم سیاسی اردوغان، مرد نظریه پرداز و خلاق سیاست خارجی است که با ورودش سیاست خارجی ترکیه را به محل چالشی فعال تبدیل نموده است، او امروز در قامت نخست وزیر همچنان به دنبال پیگیری طرح خویش در سیاست خارجی ترکیه است، امری که در تحولات پیچیده و سریع خاورمیانه امروز چالشی برای ترکیه و آینده سیاسی حزب عدالت و توسعه محسوب می گردد.


مجید غلامی* در یادداشت پیش رو به بررسی کتاب "عمق استراتژیک" نوشته احمد داود اوغلو پرداخته است، داود اوغلو در این کتاب نگاهش نسبت به غرب و جایگاه ترکیه را شرح داده  که برای شناخت آرای او در سیاست خارجی ترکیه قابل تامل است:
 

"عمق استراتژیک"، نام کتاب مردی است که وقتی دستگاه های دیپلماسی کشور های مختلف می خواهند در مورد اوضاع سیاست خارجی ترکیه حرفی بزنند، نگاه ها به سمت او معطوف می گردد. "عمق استراتژیک" او که در سال 2001 میلادی به چاپ رسید به همه ی جهان از زبان او گفت که ترکیه به عنوان کشوری محوری و مهم، باید از جغرافیا و تاریخ منحصر به فردش به نفع دیپلماسی و منافع خارجی خود بهره بگیرد.

او هرچند درجه ی دکتری خود را در رشته ی روابط بین الملل از دانشگاه بغازچی ترکیه گرفت، اما در اوایل دهه ی 90 مشغول به تدریس در دانشگاه های مالزی شد. ولی مدتی بعد به استانبول برگشت و ریاست دانشکده ی روابط بین الملل آن را برعهده گرفت و مدتی هم به عنوان بازوی مشورتی دست راست اردوغان در امور سیاست خارجی بود. او  بود که گام به گام علم و تجربه دستگاه دیپلماسی را آموخت تا در سال 2009 بر مسند وزارت خارجه ی میراث بران آتاتورک بنشیند.


در پایان نامه ی دکتری خود با عنوان "دلایل عقب ماندگی تمدن اسلامی با نگاه به تاثیر استعمار" با نظری متحول در مورد پدیده ی جهانی شدن می گوید: «جهانی شدن پدیده ی جدیدی نیست و آن چه اکنون به این نام توجه همه را به خود جلب کرده، دوری تازه از روندی است که در گذشته بارها جهان شاهد آن بوده است؛ مثلا در زمان اسکندر کبیر میان سنت های فلسفی سقراط و افلاطون و ارسطو با بودا و کنفسیوس نوعی اختلاط وجود داشت یا ... .»

این مرد 52 ساله با تسلطی که بر زبان عربی و انگلیسی دارد، با دید و دقت بیشتری تحولات جهان را رصد می کند و حرفش در مورد جایگاه اسلام در جهان امروز، این است که غرب هرچه می توانسته گفته و الان دیگر حرفی برای گفتن ندارد. الان غرب دیگر هگل و کانت ندارد البته هرچند اسلام هم دیگر غزالی و فارابی ندارد، اما به دلیل آشفتگی و بحران هایی که داشته و هنوز هم دارد، اسلام تفکری پویا دارد و قابلیت عرض اندام برای جهان.

می گویند او طراح اصلی سیاست "ترکیه نباید هیچ مشکلی با همسایگانش داشته باشد" است، سیاستی که چند سالی است استراتژی اصلی دستگاه سیاست خارجی اوست و در همین راستا گسترش مناسبات با ایران، سوریه، یونان و ... اتفاق افتاد؛ مناسباتی که که مخالفت با تحریم های شورای امنیت علیه ایران و رشد مبادلات تجاری با سوریه، مثال هایی از آن ها بود. هرچند دومینوی جدید تحولات خاورمیانه، این سیاستش را با چالشی اساسی مواجه کرد و دولت متبوع او طی یک حرکت، کلیه ی مبادلات خود با سوریه را قطع و کلیه ی اموال این کشور در ترکیه را نیز مسدود کرد و شروع به حمایت از تحریم های بین المللی از بشار اسد کرد. هرچند در رابطه با این سیاست نباید کمی هرچند اندک، تیره تر شدن رابطه ی این کشور با ایران بر سر مساله ناتو را نیز نادیده گرفت.


به هر حال هرچند ترکیه امروز دعوی کشوری اسلام گرای اصلاح طلب را دارد، اما همچنان گاهی اوقات بر سر میراث بران آتاتورک و گسترش تفکر پان ترکیسم تحولاتش را دنبال می کند.
همه ی این ها تحولات ذهنی مردی است که در سال 1959 در شهر کنیا، در مرکز فلات آناتولی متولد شد. نام او احمد داود اوغلو است و من همچنان نظاره گر تصمیمات دستگاه سیاست خارجی او هستم تا ببینم در تحولات پیچیده و سریع این روزها در نهایت پیروز است یا بازنده؟

*کارشناسی ارشد روابط بین الملل از دانشگاه تهران